Die troebel tyd
Ingrid Winterbach
Human & Rousseau
ISBN: 9780798177665

“Seeing is not as simple as it looks”[i]

Die troebel tyd, Ingrid Winterbach se nuutste roman en wenner van die Groot Afrikaanse Romanwedstryd, 2018, is ’n kragtoer. ’n Roman vir die fynproewer.

Die storie handel oor die emosionele ineenstorting van dr Magrieta Prinsloo een oggend vroeg in Januarie.[ii] ’n Groot donkerte, ’n woedende bedruktheid pak haar beet. Sy verwerp haar man se toenaderings, beledig en vervreem vriend en vyand, en verwoes eiehandig ’n belowende loopbaan as gerekende soöloog en akademiese navorser van formaat. Uitgewerp in die buitenste duisternis, is sy genoodsaak om ’n administratiewe pos by die Buro vir Voortgesette Onderwys te aanvaar. Met Markus Potsdam aan die stuur van sake is dit gou duidelik dat alles hier nie so kosjer is soos wat dit met die eerste oogopslag lyk nie. Werksaamhede geskied onder ’n dekmantel van geheimhouding en sake word maklik onder die mat ingevee. Magrieta kan nie mooi uitpluis waarom daar van haar verwag word om agente (medewerkers) op vreemde en dikwels geheimsinnige plekke te ontmoet nie.

Tantra-kunswerke (bron: wikipedia)

As matriks vir haar roman gebruik Winterbach Japannese tantraleerstellings en mitologiese simboliek. Hierdie filosofiese denkrigting is nie ’n eenvormige religieuse tradisie nie, omdat tekste esoteries en polisemies is. Die inhoud, rituele en praktyke is vloeibaar en onderhewig aan voortdurende verandering, ’n idee wat aansluit by die oorkoepelende tema van Die troebel tyd.

’n Kunswerk van hierdie omvang vereis veelvlakkige tematiese ontledings. In hierdie bespreking word gefokus op aspekte wat bydra tot die interpretasie van die roman, wat meesterlik opgebou is tot ’n hegte eenheid uit verskillende betekenislae en verstrengeling van ’n netwerk verwysings. Elke verwysing vervul ’n pasklaar funksie binne die tematiese ontwikkeling van die roman en oorontginning belemmer nie die ontwikkeling van die storielyn nie.

Die verwysings na die terrible deities[iii] en ’n bekende seksuele ritueel, integraal deel van die esoteriese tantraleerstellings, dien as algemene raamwerk waarteen die roman tematies ontleed behoort te word. Die ritueel verwys onder andere na die gewelddadige, sadistiese en genadelose wyse waarop mense met hulself en die omgewing omgaan. Hiermee saam ook die kosmiese proses, evolusie, reïnkarnasie en die opwekking van transenderende energie. Die tantra beklemtoon dat hierdie energie, verbind met begeertes en instinkte, mooi en noodsaaklik is. Dit word destruktief wanneer dit óf ontken, óf as die enigste faktor of doelwit in die lewe en ervaringswêreld gesien word. Die rede waarom die mitologiese godinne so ’n belangrike plek in die roman inneem, is om te illustreer dat negatiewe energie en emosies positief getransformeer kan word.

Binne bogenoemde raamwerk skilder die skrywer die verskillende karakters, benoem of onbenoem (bl 26), wat hulleself, net soos Magrieta, in ’n troebel tyd bevind en metodes vir emosionele oorlewing probeer vind. Sommige laat hulle vrywillig opneem in psigiatriese inrigtings (Markus Potsdam), ander gaan sit in sak en as langs ’n huisie by die see en oorweeg selfdood, terwyl eksistensialistiese teorieë of die insigte van skrywers as ’n bron vir oorlewingstrategieë ondersoek word. Al die boeke op Markus Potsdam se boekrak hou verband met die mens se soeke na homself (78). Jerry Olivier, paleoklimatoloog, bestudeer die insigte van Heidegger (13), terwyl veel meer oplossings te vinde is in sy eie spesialiteitsgebied. Heidegger gaan van die veronderstelling uit dat bestaan in die wêreld integraal deel is van die wêreld self.[iv] Om die wêreld te verstaan, is om jouself te verstaan, en dit is juis op hierdie punt dat die arme man besef dat een van die belangrikste Westerse filosowe van die 20ste eeu ook geen antwoord bied vir sy probleme nie. As hy hierdie uitgangspunt aanvaar, beteken dit dat ook sy eie lewe in ’n chaotiese toestand is. Die beperkende rol van eksistensiële teorieë word weerspieël deur die feit dat Olivier se bewegingsvryheid aan bande gelê word deur die rolstoel waarmee hy oor die weg moet kom.

Die roman daag Westerse psigiatriese praktyke uit, want, gee die psigiater toe wat Magrieta met ’n verkeerde dosis antidepressante behandel het, psigiatrie is veel eerder kuns as wetenskap. Om die hele tyd te fokus op die pad wat agter jou lê, gaan geen permanente oplossings bied nie[v] en Die troebel tyd stel nuwe terreine voor waar oplossings van ‘n meer permanente aard gesoek kan word.

Tantraleerstellings benader die bestaanswerklikheid van die mens vanuit ’n unieke perspektief en fokus op die innerlike psige van waar alle aksies, gedagtes en interaksie met ander gemotiveer word. Oplossings lê nie in omstandighede buite die mens nie, maar binne-in sy eie psige (69). Daar is net een manier waarop rus en vrede, selfs geluk, bewerkstellig kan word, en dit is deur ’n reis na die innerlike sfeer van die gees. Slegs in hierdie ruimte kan die ware essensie,[vi] die primordiale oorsprong van dinge, weer opnuut as nuwe vertrekpunt ontdek word. (Vergelyk die verwysing na William Blake se gedig “The mental traveller” (1803) uit ’n aanvanklik ongepubliseerde versameling, The pickering manuscript.)

As riglyn vir hierdie transenderende reis stel die tantra vier bardo-fases[vii] voor om die mens op sy reis te begelei, waarvan elkeen ’n unieke rol en betekenis in die kosmiese orde van die mens se bestaan vervul. Die eerste fase, bekend as “die natuurlike bardo van hierdie lewe”, oorspan die tydperk tussen geboorte en sterfte en is bedoel as ’n oorgang, ’n brug[viii] na die bardo’s wat na die dood intree. Dit is die periode waarin die individu gedurende sy lewe op aarde homself moet voorberei vir die bardo van karma[ix] en opvolgende bardo van dharmata.[x] Die laaste fase, die bardo van wording, tree as laaste oorgangsperiode in en duur tot die individu se hergeboorte.

Die rede vir hierdie “in-die-lewe”-voorbereiding is dat die mens, wanneer hy sterf, oor dieselfde karaktereienskappe, foute en tekortkominge beskik as wat hy gedurende sy leeftyd gehad het. Dit is daarom noodsaaklik dat hy reeds gedurende die natuurlike lewe hiervan bevry moet word. Gedurende hierdie fase verkry die individu transendentale insig uit direkte ervarings wat met die werklikheid voor die dood verband hou (Rinpoche 2002).

Oorgangsperiodes word altyd met tye van groot onsekerheid, onstabiliteit en emosionele verwardheid[xi] geassosieer. Hierdie konstante onsekerheid laat alles bleek en eintlik hopeloos lyk, maar as daar vanuit ’n nuwe perspektief na die omstandighede gekyk word, is daar tog ruimtes of geleenthede (bardo’s) waarin veranderings moontlik word. Die “bardo van die natuurlike lewe” is dus ’n brug, ’n rite de passage tussen twee vaste punte (lewe en dood), die oue en die getransendeerde nuwe.

Hoe meer onstuimig die wêreld en omgewing word (53), hoe meer gefragmenteerd die individu. Uit voeling met sy eie innerlike psige en ontneem van emosionele kontak met ander,[xii] is die mens angstig, rusteloos en heel dikwels paranoïes[xiii] (14). Klein krisisse neem epiese afmetings aan en ’n enkele oomblik van paniek bewys hoe haglik en onstabiel alles is.

Mense, dus ook Magrieta en trouens feitlik al die ander karakters in die boek, bevind hulle simbolies voor die poorte van die hel, in ’n angswekkende ruimte:

Midway this way of life we’re bound upon
I woke to find myself in a dark wood,
Where the right road was wholly lost and gone.[xiv]

Hierdie woorde van Dante onderstreep presies wat die bardo is: ’n voortdurende, ontstellende ossillasie tussen helderheid en verwarring, verbystering en insig, sekerheid en onsekerheid, gesonde verstand en waansin. Die mens word dus voortdurend gekonfronteer met ’n keuse tussen twee uiterstes en alles hang af van watter keuse uitgeoefen word. Om die regte keuse te maak, moet ’n individu periodes van afsondering of stiltes beleef. Dit is alleen moontlik as alledaagse take en verpligtinge vir ’n tydperk agterweë gelaat word. ’n Siekte, en opname in ’n psigiatriese hospitaal (Markus Potsdam) of volledige afsondering (die wit vrou van die wingerde), is daarom van kardinale belang.

Alvorens die individu met sy soeke na permanente oplossings begin, moet probleemgebiede geïdentifiseer word. Visie speel daarom ’n belangrike rol in die tematiese ontwikkeling van die roman. Nie alleen het een van die mitologiese godinne na wie in die roman verwys word, drie oë om metafories in alle verskillende rigtings te kyk nie, maar verskeie prehistoriese diere het oor evolusionêre sintuie beskik wat noodsaaklik was vir oorlewing. Vergelyk byvoorbeeld verwysings na die Opabinia[xv] met vyf oë, die Anomalocaris[xvi] (31), beskryf as die gevaarlikste en grootste roofdier van sy tyd, met buitengewoon groot oë waarmee sy prooi nader gelok is, terwyl ander gediertes weer deur middel van hul oë elektriese skokke uitgestuur het om hul prooi te verlam. Die boodskap is dus duidelik: Die mens sal by die ware essensie van dinge uitkom slegs as hy met insig en begrip na nie net homself nie, maar ook die omgewing rondom hom kyk. Vergelyk byvoorbeeld die drama Endgame deur Samuel Beckett, waar een van die akteurs ’n teleskoop wat na die gehoor wys na homself terugdraai sodat hy ’n teleskopiese blik op omstandighede binne sy eie bestaansfeer kan kry.[xvii]

Die tantraleerstellings beklemtoon dat die natuur en mens uit dieselfde elemente bestaan en integraal deel is van dieselfde kosmiese proses.[xviii] Daarom word hulle deur dieselfde prosesse beïnvloed en is hulle vir hulle voortbestaan van mekaar afhanklik.[xix] Gesien teen hierdie agtergrond, is dit te verstane dat die aarde vanuit sy diepste kern die bedrywighede op sy oppervlak dophou. Dit geskied deur die beeld se oë waarvan daar in Jakob se boek op bl 102 van die roman sprake is. Die obsidiaan van die irisse is gevorm uit harde glinsterende swart rots, bekend as lawaglas. Dit is ’n soort natuurlike glas wat deur vulkaniese werking[xx] ontstaan. Die irisse van die oë wat sien, kyk uit die diepste kern van die aarde. Die oogwit, gemaak van skulp, verwys na die ander landskap waaruit lewe ontwikkel het, naamlik die see. In hierdie toneel kyk die beeld as metafoor van ’n verwoeste aarde na ’n woestynagtige landskap, ’n dawerende stilte en die groot oop niks wat gaan agterbly. Die aarde as lewende organisme sien reeds die eerste tekens van sy eie vernietiging en kan, net soos die mens, niks verander aan die uitkoms van die kosmiese proses indien daar nie teruggekeer word na die primordiale, fetale beginfases van die evolusieproses nie.

Wanneer die mens deur middel van waarneming begrip ontwikkel vir die korrelasie tussen oorsaak en gevolg, is hy ook in staat om op ander vlakke verbande raak te sien. Noukeurige waarneming lei die individu tot ’n verhelderende insig in en begrip van sy eie psigiese omgewing, én ook ten opsigte van die ruimte waarbinne hy hom bevind (98, 170). Hiervolgens skep elke individu sy eie bestemming deur middel van sy gedagtes, woorde en dade. In breë verband beteken dit dat aksies kulmineer in enkele saamgevoegde gevolge met verhoogde intensiteit (Blavatsky in Humphreys 1948). Die impak is dan soveel meer intens en katastrofies. Dit is in hierdie sin dat die konsep van oorsaak en gevolg wat so integraal deel van tantraleerstellings is (Kelly 2007), toepassing vind in die roman.

Om ’n hoër bewussyn te ontwikkel vir die belangrike posisie wat die “die bardo van die natuurlike lewe” binne die persoonlike bestaansverband inneem,[xxi] beteken dat die individu ’n begeerte moet hê vir transendering. Begeerte in hierdie sin sluit ook aan by die gedagte dat transendering deur middel van die evolusieproses noodsaaklik is vir oorlewing. Die walvis moes verander en aanpas by omstandighede (150). Ook die mens moet transendeer, aanpassings maak, sekere dinge aflê en ander aanvaar.

Die betekenis van begeerte, deur baie interpreteerders van tantraleerstellings primêr verbind met seksuele behoeftes, strek veel wyer, veral as dit in verband gebring word met drie ander konsepte, naamlik kamā, śakti en kundali.

Volgens kamā sluit begeerte nie alleen alles in wat plesier verskaf nie, maar is dit ten nouste verbonde aan primêre doelstellings, naamlik artha (mag en rykdom) en dharma (religieuse en sosiale pligte). Hierdie drie lewensdoelwitte, naamlik begeerte, mag en religie, is intiem en onlosmaaklik met mekaar verweef. Kamā word verbind met ’n begeerte om die energie wat binne-in die liggaam en die kosmos opgesluit is, te ontsluit en te kanaliseer na daardie doelwitte waarna die mens streef. Begeerte beteken niks sonder die vermoë om bevoeg te wees tot daadwerklike optrede nie, en dit is presies wat met die begrip śakti bedoel word (Urban 2010.)

Seksuele eenwording deur beoefening van die kundalinī sakti-ritueel wek energie (innerlike vuur of mag) op wat binne-in elke liggaam opgesluit lê. Dit word voorgestel deur ’n opgerolde voorwerp in die vorm van ’n slang aan die basis van die rugstring. In gewone mense is die krag van hierdie opgerolde slang rustend, maar deur die tegnieke van die kundalinī joga word hierdie krag opgewek en styg dit deur die liggaam en herenig met Sjiva. Hierdie kragtige energie, verbind met die instinkte binne-in die individu, is noodsaaklik en mooi. Dit word destruktief wanneer hulle óf ontken óf as die enigste dryfveer vir die lewe en ervarings gesien word. In terme van die tantra word hierdie energie in die eerste instansie gebruik as begeerte tot dharma. Insig wat op hierdie manier verkry word, lei tot groter insig in die werkinge van die kosmos. Hierdie uitgangspunte sluit aan by die tantraritueel op die eerste bladsy van Die troebel tyd.

Daar word verskeie kere in die roman na hierdie bron van primordiale energie (shakti[xxii]) verwys (96). Ontsluiting hiervan is nodig omdat slegs ’n geweldige elektriese skok[xxiii] genoeg impak sal hê om Magrieta uit haar dodelike torpor te lig,[xxiv] maar dit is eers na verskeie elektriese skokke deur haar hele liggaam dat hierdie waarheid tot haar deurdring. Elke mens vind ’n unieke manier om tot sy persoonlike psige deur te dring en dit word bevestig deur die feit dat die wit vrou van die wingerde uit eie beweging besluit om stilte en afsondering op te soek (140). Hierteenoor weier Markus Potsdam om uit sy eensaamheid verlos te word. Dit beklemtoon die feit dat hierdie reis op niemand afgedwing kan word nie. Dit moet uit eie inisiatief begin word, en hierby sluit ’n verwysing na An episode in the life of a landscape painter van César Aira aan. Die hoofkarakter verloor tydens ’n besoek aan die Pampas byna sy lewe. Weerlig laat die perd waarop hy ry, skrik, César val af en word in die dier se ontsnappingspoging agter hom aangesleep. Die voorval het hom afskuwelik vermink. In César se herstelproses om liggaamlik te herstel, sien hy nou die landskap op ’n heel ander manier, uit ’n veranderde visie.

Die gevolge van al die ellendes[xxv] bou Winterbach uit met ’n verwysing na William Blake se gedig “The mental traveller” (1803). Dit is ’n feit dat negatiewe persepsies of optredes onder sekere omstandighede so in gemeenskappe geïnternaliseer is dat dit as die norm aanvaar word. Voorbeelde hiervan is diskriminasie[xxvi] en die ontkenning van menswaardigheid. Hierdie praktyke hou verband met etnisiteit,[xxvii] patriargie (geslagsverhoudings en ouerskap)[xxviii] en religieuse konsepte soos hemel en hel[xxix], sowel as onderdrukkende ideologieë soos Naziisme.[xxx]

Die prokureur op Johannesbaai is, ten spyte van slegs ’n eenmalige verskyning in die roman (127), juis belangrik omdat sy gesprek met Magrieta die mensdom daaraan herinner hóé vinnig barbaarse optredes wat mense teenoor mekaar pleeg, vergeet word. Dit ten spyte van die feit dat die gevolge vir geslagte nadat die onreg gepleeg is, steeds bly voortleef in die geheue van die betrokke gemeenskap. (Vergelyk ook die verwysing na die skildery van die Medusa-skeepsramp in Magrieta se kombuis (174) tydens Barry Oberholzer se laaste besoek aan haar voor sy selfdood.) 'n Wit Afrikaanse vrou versoek dat die Duitse liedjie “Audieu, mein kleiner Gardeoffizier” tydens ’n versoekprogram op die radio gespeel moet word, blykbaar sonder om die ware betekenis van die lied in die breër konteks van die wêreldgeskiedenis te verstaan. Die roman wys uit dat ideologieë 'n rakleeftyd het.[xxxi] Dit laat ondersteuners met rooi gesigte wanneer omstandighede verander, daarom die ironiese opmerking op bl 161 van die roman.

Omdat “die bardo van die natuurlike lewe” transendering veronderstel, is daar voorbeelde in die roman waar individue losbreek uit die “swaddling bands” waarvan Blake in sy gedig praat. Een voorbeeld hiervan is moederskap, wat beide moeder en kind vasbind. Die skrywer onderstreep die noodsaaklike feit dat die emosionele naelstring tussen moeder en kind deurgeknip moet word (58, 99) sodat laasgenoemde bevry kan word uit die toegespinde kokon van moederliefde en oorbeskerming.

In ooreenstemming met die tantra se oorheersend feministiese aanknopingspunte, neem nie net diskriminasie en onderdrukking van individue ’n belangrike posisie in nie, maar veral ook die magsverhouding tussen verskillende geslagte. As die matriks van mag, die lewegewende moeder wat lewe gee aan die heelal en sorg vir die “goddelike” energie wat alles onderhou en instandhou (Urban 2010), word die veranderde posisie van die vrou teenoor die man veral op seksuele gebied voltrek. Daarom neem vroue (godinne) die inisiatief by seksuele tantrarituele en skakel hulle op hierdie wyse by veranderende magsrolle tussen mans en vroue in.

Waar Willem voorheen daaraan gewoond was dat Magrieta soos ’n gewillige lam ter slagting skaars deelgeneem het aan die opeising van sy huweliksregte, is sy die een wat nou die inisiatief neem. Trouens, hy bevind hom in ’n ondergeskikte posisie met sy vrou wat bo-op hom sit en hom feitlik geen beweegruimte toelaat nie[xxxii] (99–100). Barry Cilliers se bewerige buitelyn (94) en Willem se kwesbare oë met emosies wat ondergronds loop (170) dui daarop dat vroue[xxxiii] nou na die sentrum van verskeie lewensterreine beweeg, tradisionele rolle oorboord gooi en nie meer vir lief neem met ’n ondergeskikte rol nie. ’n Verdere grens in die magsverhouding tussen mans en vroue word oorgesteek wanneer Magrieta uit ’n onbekende oord uitgenooi word om as beskermvrou vir die Vereniging van die bewaring van walvisse op te tree, ’n posisie voorheen uitsluitlik as manlike domein gereserveer (153).

Benewens die inisiatief by seksuele aktiwiteite betoog prostitute openlik – ’n insident op die oog af heel onbenullig, maar op breër vlak binne die troebel tye van die samelewing, ’n unieke gebeurtenis, omdat vroue nie alleen teen bepaalde ideologiese uitgangspunte en ’n bepaalde lewenswyse betoog nie, maar ook teen dominasie en misbruik (110–1). Hierdie beeld sluit ook aan by die feit dat misbruik van die aarde self, na aanleiding van die konsep van oorsaak en gevolg, in opstand kom en op allerlei wyses in die natuur sy misnoeë te kenne gee. Al het vroue uitgebreek uit die patriargale kokon, dra sommige, net soos die aarde, lewenslank blywende letsels.[xxxiv]

Mans wat nog altyd gedink het hulle is in beheer, is nou die gestremdes en moet met rolstoele oor die weg kom (19, 21). Gewoond daaraan om onder groot geheimhouding bende-bende te speel (135), hou ’n vereniging vir die behoud van walvisse, met uitsluitlik mans as lede, hulself met beuselagtighede besig. Verkyker in die hand, mis hulle die objek van hul missie. Magrieta wat, sonder enige hulpmiddel, rustig op ’n rots oor die see sit en uitkyk, word die enigste getuie van ’n natuurwonder: reg voor haar oë spring ’n reusebaleinwalvis drie[xxxv] maal hoog uit die see.

Dat alle mans nie dieselfde is nie, word uitgebeeld deur die karakter van Joshua, Markus se broer. Hy aanvaar homself net soos hy is. Sy Joodse etnisiteit is nie meer vir hom ’n probleem nie en hy gaan orals in die wêreld om oor kultuurgrense heen en ongeag ideologiese of religieuse oortuigings hulp aan te bied. Hy behandel Magrieta soos ’n gelyke – respekvol en met menswaardigheid (137).

Die tipe navorsing waarmee wetenskaplikes besig is, is ’n ander aspek in die roman wat die veranderende rolle van mans en vroue uitbeeld. Voor Magrieta se emosionele ineenstorting is sy besig met navorsing oor die evolusionêre ontwikkeling van die filum Annelida (erdwurm) uit die Ordovisium-periode,[xxxvi] ’n diertjie wat nie sy skakel met sy akwatiese voorouers verloor het nie (150) en ’n onontbeerlike rol speel in die kosmiese siklus en evolusionêre proses. Anders as haar manlike eweknieë,[xxxvii] besef Magrieta dat wetenskaplike navorsing ’n terugkeer na die primordiale ontstaansperiodes[xxxviii] vereis. Dit is die enigste manier om weer die kernelemente as basis te isoleer waarvandaan wetenskaplike eksperimente en navorsing van stapel gestuur behoort te word. Sodanige vertrekpunt sal sorg vir die formulering van ’n werkbare hipotese en wetenskaplike navorsingsresultate. Dit is om hierdie rede dat sy spesiale moeite doen om twee keer na die selekant te gaan kyk (94–5), omdat die dier die eerste voorbeeld is van afsplitsing waaruit landdiere ontwikkel het (103).

Hierdie insig gaan egter by Magrieta se manlike kollegas verby. Hulle gebruik duur wetenskaplike toerusting en finansiële hulpbronne (148) om nie alleen ’n nuttelose meganiese eend te skep nie, maar ook ’n bioniese rog, nogal by een van die wêreld se toonaangewende universiteite.[xxxix] Geeneen van hierdie eksperimente sal ooit ’n blywende bydrae lewer tot die voortbestaan van die kosmos nie. Hier, in die klein ruimte van ’n laboratorium, hoop Swiegers om ’n wetenskaplike deurbraak te maak, terwyl die heelal waarvan die aarde maar ’n klein onderdeeltjie vorm, reeds besig is om af te stuur op ’n ramp as gevolg van “dark energy”. Die “berekende oog” van die meganiese eend hou die ingeperkte, kunsmatige wêreld wat die mens vir homself geskep het, dop. Die hele wetenskaplike oefening is tot mislukking gedoem en dit word bevestig wanneer die eend verwoes word.

Dis ’n vrou wat die eerste tree in die “die bardo van die natuurlike lewe” gee. In volkome afsondering,[xl] met net ’n tent as tydelike woning, bevind sy haar in die wingerde, seker een van die beste plekke om die veranderende fases in die kosmiese siklus te aanskou. Vergelyk ook die verwysing na die herfsblaar (64), die winterreëns wat weer begin val en die nuwe druiwetrossies. Hierdie siklus word verbind met die verskillende fases in die vrou se lewe en die verskillende handelinge en gepaardgaande gevolge uit haar eie lewe waardeur die vrou reeds geworstel het. Sy besef die besoekinge tydens haar aardse reis is opgeefsels van haar eie gees (63). Haar ontdekkingstog, weg van aardsgebonde hindernisse, het dit vir haar moontlik gemaak om die ware essensie wat binne-in haarself opgeberg was (56), opnuut te ontdek en die verbinding met haar psige te herstel. Sy klop reeds aan die deur van die volgende bardofase. Die dooie kind van haar drome is niks anders as ’n verpersoonliking van haarself nie. Uiteindelik word Maria Stoffels, die bruin vrou wat sterf, ’n personifikasie van die wit vrou en simbolies verbind met die voltooiing van haar periode in “die natuurlike bardo van hierdie lewe” (63).

Transendering binne ’n bardofase is slegs moontlik deur bystand van ander wat reeds die reis suksesvol voltooi het (65). Daarom is die wit vrou van die wingerde in die posisie om vir Magrieta by te staan. Om dieselfde rede kan Magrieta weer vir Markus Potsdam help, maar die uitkoms van sy reis bly onseker. Die gate-motief wat in die roman met verskillende subtemas verbind word, onderstreep die gedagte dat ’n individu wat nie na oplossings op die regte plekke soek nie, homself in ’n gat, ’n doodloopstraat, bevind. So byvoorbeeld sien Barry Oberholzer geen uitkoms uit die gat waarin hy hom bevind nie en pleeg selfdood. Hierby sluit ook die prostituut van Babilon aan, en haar ooreenkoms met Rome, op ’n stadium beskou as die sinkgat van die Romeinse Ryk.

Anders gesien, kan gate ook deurgangsroetes wees. Die gate in die wingerde waar Magrieta die wit vrou kry, is aanduidings dat laasgenoemde figuurlik gesproke reeds op pad is na ’n ander wêreld. Vergelyk ook die feit dat sy na haar ontmoeting met Magrieta op bl 59 in ’n ander rigting en op haar eie pad wegstap.

Magrieta begin stadig maar seker bewus word van die verskillende stadiums binne “die bardo van die natuurlike lewe”, soos telkens aan haar opgedring word deur die leviatian-boodskappe agter toiletdeure.[xli] Laasgenoemde is metafoor vir die feit dat sy haar in ’n ruimte bevind waar van onsuiwerhede ontslae geraak word, maar die essensie van hierdie boodskappe dring eers veel later tot haar deur.

Die walvis, metafories verbind met die leviatan en die drie boodskappe, speel in aansluiting by die evolusieproses ook ’n belangrike rol in Magrieta se transendering in “die bardo van hierdie lewe”. Hierdie reis impliseer verlies en transendering, op beide fisiese en psigiese vlak.[xlii] Sy begin begryp dat die angswekkende drome deel is van die skadelike karma van hierdie lewe en dat sy daarvan ontslae moet raak. Sy is uitgelewer, sonder verweer, en staan simbolies naak soos ’n slak sonder dop (140) aan die begin van haar reis. (Vgl Endgame, Samuel Beckett.)

Gewapen met die begeerte om weer in kontak met haar eie psige te kom met ’n reis deur “die bardo van die natuurlike lewe”, kyk Magrieta in die melkerige oë[xliii] van die dooie walvis. Sy besef dat dit ’n vergestalting van haar eie ellendige emosionele toestand is (53).[xliv] Wanneer die dier se oorskot op ’n oneerbiedwaardige wyse op ’n stortingsterrein gegooi word, ontstel dit haar só, omdat sy nog nie oor genoeg begrip beskik om verbande te lê nie. Sy ontdek die ware essensie, die primêre aard van dinge eers in die vorm van ’n volledige walvisskelet. Sy verstaan dat transformasie, beide in die onderhoud van die natuur en fisiese toestand van die mens, die enigste onveranderbare sekerheid in onseker tye is. Hierdie insig en begrip sluit ten nouste aan by die verwysing na Jona en die walvis wat telkens in die roman opduik. Hy het sy reis, “die bardo van die natuurlike lewe”, oorleef binne-in die vis en kan nou hergebore word deurdat hy teruggebring word na die wêreld van lig en suurstof.

Jona en die walvis (bron: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Pieter_Lastman_-_Jonah_and_the_Whale_-_Google_Art_Project.jpg)

Wanneer Magrieta sien hoe die grootse baleinwalvis triomfantelik uit die water spring, kyk sy in die glansende oë van ’n nuwe, lewende dier. Die emosionele wanbalans in haar psige is herstel. Sy neem nie net die werklikheid rondom haar waar nie, maar is ook in staat om verbande te lê tussen oorsake en gevolge. Sy kyk nou na ’n veel dieper vlak van bestaan, nie net na die oppervlakkige nie, maar ook op emotiewe vlak, met veel meer empatie as voorheen. Sy besef dat daar binne-in elke mens wêrelde van stiltes en diep ellendes verskuil is wat net met aanraking op ’n dieper vlak binne-in hom- of haarself, maar ook op intieme vlak tussen mense blootgelê kan word. Willem is deel van haar lewe, haar beskermer, en as hy nie daar is nie, voel sy onvolledig en soos ’n dobberende blaar (104). Sy bevestig haar eienaarskap oor hom deur sy boud aan die einde van die roman met ’n vaste greep vas te vat.

Agter die toiletdeur is die boodskappe van die leviatan vervang met “You can stay as you are for the rest of your life, or you can change to Mainstay.” Magrieta kies verandering, en aan die einde van die roman lê sy en Willem saam in ’n fetale posisie. In haar hand rus sy agterkop soos ’n halfskedel, gevul met bloed, essensiële elemente vir lewe.

Op dieselfde wyse as wat mense op mekaar aangewese is, net so is die natuur ook op die mens aangewese vir sy voortbestaan. Die roman spel duidelik uit dat die aarde geen hulp uit daardie oord kan verwag nie, omdat mense self worstel met bestaansvrae sonder antwoorde. Intussen word die aarde as beperkende ruimte[xlv] (’n kloostersel, 91) niks anders as ’n “death trap” (19) nie. Die mensdom misbruik die planeet[xlvi] asof dit ’n prostituut is, maar betaal nie die rekening vir dienste gelewer nie.[xlvii] Die hele omgewing word ’n vullishoop; niemand gee meer om nie (24). Die verwysing na die strate van die verwoeste Pompeji (74) wat Magrieta tydens ’n oorsese reis so oninteressant vind, voorspel niks goeds vir die mensdom nie. Die apokaliptiese vooruitskouing van die roman lê verskuil onder die oppervlak in die vorm van “dark energy”[xlviii] waarvan die uiteinde voor die hand liggend is.[xlix]

Die hoogtepunt van die evolusieleer is bereik, maar orals heers chaos. Net soos die hoer van Babilon,[l] het mense dronk geword van geweld, bloedvergieting en allerhande gruwels.[li] Selfs die graftombe van Jona in Mosul, waar volgens oorlewering ’n tand van die walvis wat die profeet ingesluk het, uitgestal was, is verwoes. Wanneer Magrieta en Willem gaan stap, sien hulle die graffiti teen die skoolmure wat allermins daarop dui dat begrip en insig vir ’n nuwe bestaanswerklikheid gekweek word. Selfs die oë van die dooie haas wat hulle op hierdie staptog raakloop, is verstar, asof hierdie werklikheid ook tot hom deurgedring het.

Die prehistoriese Hallucignia se ronde mond, vol skerp, naaldagtige tande, is vertrek in ’n permanente grinnik. Alles dui daarop dat die negatiewe apokaliptiese voorspelling van die roman ’n werklikheid is. Die ganse skepping sal eindig met ’n oorverdowende “tiensekondegammastraaluitbarsting” en ’n ewigdurende stilte. Al oplossing is die begin van ’n nuwe evolusieproses uit die primordiale elemente van die skepping. Die werklike ontdekkingsreis van nuwe dinge bestaan nie in die waarneming van nuwe landskappe nie, maar in nuwe maniere van sien. Dit is slegs moontlik as die mens weer nuut na homself kyk en met insig en begrip terugkeer na die essensie van sy eie bestaan en psige.

Die troebel tyd van Ingrid Winterbach is ’n meesterlike roman.

• Marietjie Lambrechts, Navorsingsgenoot in die Departement Afrikaans en Nederlands, Duits en Frans Universiteit van die Vrystaat

Bibliografie

Alexander, P. en D. Alexander (reds.). 2002. Handboek by die Bybel.  (Derde uitgawe) Kaapstad: Lux Verbi.

Alighieri, D. 2001. Vertaal deur Sayers, D.L. Hell. Londen: Penguin Books.

Beckett, S. 1957. Endgame. Teks aanlyn beskikbaar. https://www.unc.edu.eng.PDFs (17 November 2018 geraadpleeg).

Brits, E. 2018. Is ons by 6de (en finale) uitwissing? In: Volksblad 3 November 2018:8.

Du Rand, J. 2007. Die A-Z van Openbaring. Vereeniging: Christelike Uitgewersmaatskappy.

Edgecombe, E. 1980. Luli Callinicos, Gold and Workers 1886–1924. A people’s history of South Africa. https://www.sahistory.org.za.archive (2 November 2018 geraadpleeg).

Hering, D. 2010. Consider David Foster Wallace. Critical essays. Los Angeles: Sideshow Media Group Press.

Humphreys, C. 1948. Karma and rebirth. Londen: Butler en Tanner Ltd.

Kaufmann, W. 1967: The portable Nietzsche. New York: The Viking Press.

Kelly, A. 2010. David Foster and the new sincerity in American fiction. In Hering (2010).

Kelly, T.L. 2007. Core beliefs. A creedal summary of Hinduism and Buddhism. What is Hinduism? From the editors of Hinduism today magazine. 144 Kapaa: Himalayan Academy.

O’Brien, B. 2017. Types of wrathful deities of Buddhism. www.thoughtco.com/wratful-deities-of-buddhism-450162 (1 November 2018 geraadpleeg).

Olson, C. (red.). 2007. Hindu primary sources. A sectarian reader. Londen: Rutgers University Press.

Pappas, S. 2015. 500-million-year-old “smiling” worm rears its head. https://www.livescience.com.5.

Pistorius, H.G. 2013. Behemot en Leviatan as paradoksale simbole van God se beskerming en sorg vir die skepping. Journal for Semiotics, 22(2):502–21.

Rinpoche, S. 2002. The Tibetan book of living and dying. San Francisco: Rider.

Rosen, S.J. 2006. Essential Hinduism. Londen: Praeger Publishers.

Urban, H.B. 2010. The power of Tantra. Religion, sexuality and the politics of South Asian studies. Londen: I.B. Tauris.

Eindnota's

[i] Ad Reinhardt, Amerikaanse abstrakte skilder (1913–1967).

[ii] In ooreenstemming met die begin van die kosmiese siklus en bardo’s.

[iii] Al die godinne is tien verskillende reïnkarnasies van een en dieselfde godin, Mahāvidyās (letterlik: “omvattende kennis”). Elke godin, met 'n onderskeidende naam, word op grond van die een of ander betekenistoekenning integraal deel van die esoteriese tradisie van tantraleerstellings en in rituele vereer (Rosen 2006).

[iv] Heidegger, M. 1927. Being and Time.

[v] In Endgame (Samuel Beckett), 'n belangrike verwysingsbron binne Die troebel tyd, bevestig twee van die karakters dat niks van die lewe se aanvaarde hulpmiddels vir hulle van enige waarde is nie.

[vi] Om die werklike essensie van die psige te verstaan, word ’n beroep gedoen op een van die oudste grondliggende leerstellings van die Dzogchen. Dit fokus spesifiek op die bardo-fases soos hier bo uiteengesit. Daar word dikwels na Dzogchen verwys as “Great Perfection”, ’n einddoel wat aan die einde van ’n lang, moeisame en uitputtende reis bereik kan word en deur almal nagejaag behoort te word. Dit is die primordiale fundamentele staat, die essensie van alle spirituele paaie/reise en die hoogtepunt van die individu se spirituele evolusie wat altyd in alles teenwoordig is. Die bedoeling is nie net om die werklike aard van dinge te sien nie, maar ook om te weet dat die ware aard van die psige die absolute waarheid is. Om ware geluk te ken is om die ware essensie van jou siel te verstaan (Rinpoche 2002).

[vii] Volgens die Boeddhisme beleef die individu slegs ’n eenmalige bardo, in die siklus tussen afsterwe en hergeboorte, vergelykbaar met die vagevuur van die Rooms-Katolieke kerk.

[viii] Nietzsche sê in Thus spoke Zarathustra, waarna op bl 19 verwys word: Wat groots is aan die mens, is dat hy ’n brug is en nie ’n einde nie (Kaufmann 1967).

[ix] Karma hou verband met die mens se aksies en handelinge, maar ook gedagtes, in sy lewe op aarde.

[x] Dit is die naakte, onvoorwaardelike waarheid – die essensie van bestaan, die ware aard van dinge.

[xi] Vgl die verwysing na Bizarro-fiksie op ble 16 en 186.

[xii] Vgl die verwysing na Alt Lit, bl 186.

[xiii] Magrieta maak byvoorbeeld die aanname dat alle Nigeriërs misdadigers is, of verbind die mans in rolstoele met terroristiese bedrywighede.

[xiv] Openingsreëls uit The comedy of Dante Alighieri.

[xv] ’n Kreatuur wat bewaar gebly het in die ryk fossiellae uit die Burgess Shale-gebied, die rykste fossielgebied uit die Kambriumperiode in Kanada. Dit sluit aan by uitgrawings naby die Soutpansberge waarna daar in die roman verwys word.

[xvi] Dit is ’n uitgestorwe garnaaltipe-seedier, ongeveer ’n meter lank, wat gedurende die Kambriumperiode geleef het.

[xvii] Die mitologiese godin Chhinnamastā word ook dikwels uitgebeeld asof sy na haarself kyk, en moedig daardeur ’n inwaartse kyk aan.

[xviii] Vgl An episode in the life of a landscape painter deur César Aira waarna in die roman verwys word. ’n Fiktiewe gebeurtenis in die lewe van ’n landskapskilder wat daarna strewe om in sy kuns uitdrukking te gee aan van von Humboldt se wetenskaplike visie van ’n “geheel” word geskets. Elke skildery moet die werklikheid in sy geheel uitdruk en nie as ’n stukkie van die werklikheid nie.

[xix] Hierdie idee word binne die roman bevestig met die tantraritueel op ble 7–8. Die godinne (Chhinnamastā, Kali en Diva is inkarnasies van een godin en daarom is hulle integraal deel van mekaar; die een is in die ander.

[xx] Vulkaniese werking van die aarde sluit aan by die verwysing na die uitbarsting van die vulkaan Eyjafjallajökull in Ysland (bl 17 van die roman).

[xxi] Op bl 185 lees Magrieta From bacteria to Bach and back (Daniel Dennett). Die boek handel oor die ontstaansgeskiedenis van die menslike bewussyn, en die skrywer probeer ’n argument uitmaak dat die bewussyn net so misterieus is as swaartekrag.

[xxii] Shati beteken om bevoeg te wees om iets te doen, om te beskik oor ‘n bepaalde vermoë, mag, energie of krag, sowel as die mag van lewe en dood, skepping en verwoesting wat deur die heelal, die sosiale orde en die menslike liggaam gelyktydig vloei (Urban 2010).

[xxiii] Sluit aan by die verwysing na 'n bioniese rog wat 'n elektriese skok aan mense kan toedien (bl 69).

[xxiv] Chhinnamastā openbaar spirituele selfverwesenliking en die ontwaking van kundalini spirituele energie.

[xxv] Die godinne van die Hindoe-religie sluit hierby aan deurdat hulle simbolies verbind word met bevryding van enige verontregting as gevolg van mensgemaakte beletsels (O’Brien 2017).

[xxvi] Gold and workers 1886–1924 deur Luli Callinicos (1980). Verwysings op ble 92 en 98 van die roman. By hierdie verwysing sluit ook Kmart realism (bl 97), ook bekend as dirty realism,  aan. Dit is 'n literêre genre wat werkersklaskarakters in steriele, bleek omgewings uitbeeld.

[xxvii] Die innerlike oorlog wat Markus Potsdam met homself voer, hou direk verband met die Joodse uitwissing gedurende die Tweede Wêreldoorlog.

[xxviii] Ook Magrieta rebelleer teen die tradisionele sienings van patriargie (ble 144, 145, 146) Vgl ook haar ma wat die tradisionele siening van vroue goedsmoeds aanvaar (ble 144, 146).

[xxix] Nie een van hierdie konsepte word deur tantraleerstellings ondersteun nie.

[xxx] Markus Potsdam se depressie is die direkte gevolg van sy Joodse afkoms (47), ten spyte van die feit dat sy genialiteit byna ongeëwenaard is (bl 159). Dit word versinnebeeld deur ’n spierwit hemp wat om sy lyf span (ble 53,159).

[xxxi] Sluit aan by die verwoesting van die meganiese eend.

[xxxii] Vgl die gesprek tussen Magrieta en Daan Swiegers oor die Hallucigenia, 'n vreemde fossiel wat in vroeë studies aanvanklik verkeerd-om gekonstrueer was (bl 70).

[xxxiii] Magrieta se ma aanvaar goedsmoeds haar ondergeskikte rol (ble 144, 146) en gaan sit op die slaanriem om haar dogter teen lyfstraf deur die vader te beskerm.

[xxxiv] Soos die vrou van die Uber-bestuurder wat vir Magrieta op die lughawe ontmoet se geskende gesig, haar een oordrom permanent beskadig.

[xxxv] Die getal drie het 'n belangrike simboliese betekenis binne die roman.

[xxxvi] Die Kambrium is die eerste geologiese periode van die Paleosoïese Era en het geduur van sowat 541 miljoen tot 485,4 miljoen jaar gelede. Dit is opgevolg deur die Ordovisium. Die vinnige diversifikasie van lewensvorme in die Kambrium met harde fossileerbare liggaamsdele, bekend as die Kambriese ontploffing, het die eerste verteenwoordigers van talle filums tot gevolg gehad waaruit moderne groepe spesies soos weekdiere en geleedpotiges ontstaan het.

[xxxvii] Vgl Magrieta se opmerking aan haar departementshoof dat hy niks anders as 'n stiksienige outokraat (bl 8) is nie.

[xxxviii] Die primordiale verwysings sluit onder andere die Kambriese ontploffing in (bl 13), asook selekante (ble 94-5), die Opabinia, (bl 20), Anomalocaris, eensellige Amoeba (bl 31) en Lucy, 'n genus met beide menslike en aapagtige eienskappe (bl 98).

[xxxix] Die ooreenkoms tussen die skepping van hierdie twee belaglike objekte word gelê deur die feit dat hulle uit dieselfde materiale geskep word (bl 69).

[xl] Die “Tronk Binne My” is 'n foptronk, opgerig in die noordooste van Hongcheon in Suid-Korea, waar mense onder hedendaagse onstuimige omstandighede 'n sel van afsondering kan koop (Volksblad, 26 November 2018).

[xli] Toiletdeure, metafoor vir ’n stortingsterrein en deel van die kosmiese sirkel waar oorskot simbolies deur erdwurms omvorm word tot grondstowwe wat weer nuwe lewe in stand gaan hou.

[xlii] Die leviatan, 'n primordiale seemonster, geassosieer met die walvis, kon op beide land en see leef, dus op die grens tussen die natuurlike en bonatuurlike (fases van die bardo); metafories 'n baie sterk vyand en in die roman verbind met die prostituut van Babilon (Pistorius 2013).

[xliii] In aansluiting by die titel van die roman.

[xliv] So byvoorbeeld sê Nietszche in Thus spoke Zarathustra (bl 19 van die roman): Jy moet chaos binne-in jouself hê om geboorte te skenk aan 'n dansende ster (Kaufmann 1967:129). Talle verwysings na konstellasies, ook verbind met die heelal, in die roman sluit ook by hierdie beeld aan.

[xlv] Magrieta kyk laat een aand terwyl sy terugry huis toe na die sterrehemel en besef hoe klein en onbenullig die aarde eintlik in vergelyking met die hele kosmiese ruimte is.

Vgl ook die inperkende ruimte in die drama Endgame (Samuel Beckett) waaruit die karakters nie kan ontsnap nie.

[xlvi] Die voetpaadjies loop soos letsels oor die landskap (bl 38).

[xlvii] Net soos die prostituut van Babilon, metafories verbind met ondergang van ’n oorheersende, gemaksugtige samelewing (Pistorius 2013), sluit dit aan by die apokaliptiese waarskuwing later in die roman.

[xlviii] Op bl 65 skryf Winterbach: “(D)ie wurm wat vlieg in hierdie huilende wind, op soek na die geurige nes van die roos ... is hy besig om die brose lewe daarin te vernietig met sy donker geheime liefde?” Vergelyk met die gedig “The sick rose” van William Blake (bl 53). Sien ook ble 147 en 181 en die verbande wat Winterbach lê.

[xlix] Magrieta stuur een aand laat ’n teksboodskap aan Potsdam (bl 95): “Het jy geweet the other world is leaky as a boat?”

[l] Die woord “hoer” kan ook metafories vertaal word met “verafgoding”. Haar apokaliptiese ineenstorting word geprofeteer (Du Rand 2007; vgl met die inploffing van die heelal) en haar ondrgang lê in die hande van die dier met sewe horings en sewe koppe. Laasgenoemde sluit binne romanverband aan by die terrible deities waarna op bl 7 verwys word.

[li] Alexander (2002) vergelyk die prostituut van Babilon met Rome as sinkput (vgl die betekenis van gate in die roman) van die Romeinse Ryk.

Lees ook:

Ingrid Winterbach (1948–)

Groot Romanwedstryd 2018: Ingrid Winterbach

NB-Uitgewers se Groot Afrikaanse Romanwedstryd 2018: Wenners aangekondig

The post <em>Die troebel tyd</em> deur Ingrid Winterbach: ’n LitNet Akademies-resensie-essay appeared first on LitNet.

LitNet publiseer uittreksels uit pasverskene boeke, uitgegee deur uitgewers wat LitNet ondersteun. Dié lusmakers verskyn op LitNet as eerste slukkies.

Charl-Pierre Naudé

Charl-Pierre Naudé is op 27 Augustus 1958 in Kokstad gebore. Hy matrikuleer aan die Hoërskool Grens in Oos-Londen. Charl-Pierre verwerf ’n honneursgraad in filosofie aan die Universiteit van Stellenbosch. Ná sy studies het hy as joernalis gewerk en onder meer resensies en artikels vir Vrye Weekblad gelewer. Sy eerste bundel, Die nomadiese oomblik, verskyn in 1995 by Tafelberg, en word in 1997 met die Ingrid Jonker-prys bekroon. Charl-Pierre se tweede bundel, In die geheim van die dag, ontvang in 2005 die M-Net-prys vir Afrikaanse poësie en die Proteaprys vir poësie.

Opsomming

Die ongelooflike onskuld van Dirkie Verwey
Charl-Pierre Naudé
Tafelberg
ISBN: 9780624084341 

Op ’n dag in die vroeë sewentigs bemerk ’n afgeleë Noord-Kaapse gemeenskap ’n gebou in hul midde waar voorheen net ’n stuk braakgrond was. Drie weke later verdwyn die gebou . . . 

Lees ook oor die vreemde werklikheid van mense wat meer as een maal lewe, oor die jong man wat so skaam is dat hy nie op foto’s kan vertoon nie, en oor die intense liefdesverhouding van ’n paartjie wie se lewenspaaie net vir ’n paar sekondes gekruis het. 
                                ---
Die roman het gedien as ’n voorlegging vir die verkryging van ’n MA-graad in literêre teorie, kritiek en skeppende skryfkuns, gedoen aan die Departement Afrikaans en Nederlands, Duits en Frans, aan die Universiteit van die Vrystaat, in 2016.

Uittreksel

Boer moes so stadig soos met ’n ampsmotor bestuur, omdat die saamdrawwers soos ’n vlieënde miere, in sy woorde, om die kar gehou het. Die honde, half verveeld, was ook in die gevolg. Kort-kort het een van hulle grasieus vooruit gebokspring.

Slegs Dirkie was nie by nie, hý, die oorblywende seun. Hy was nooit meer by enigiets betrokke nie. “Die honde is nou my seuns,” was glo Boer se selfbejammerende woorde aan Alwyn.

Mevrou Verwey se ruit was oopgedraai en sy het haar gesig geïrriteerd getrek elke slag as een van die meelopers per ongeluk naby haar oor skree van die opgewondenheid.

Uiteindelik het entoesiastiese krete en ’n verskeidenheid wysvingers die ligging van die verskynsel aangedui: ’n pienkerige, lang gebou met annekse. Die flitsende blou lig van ’n polisiewaentjie was reeds daar.

Boer was kriewelrig. Hoe dié terrein voorheen gelyk het, kon hy nie op daardie oomblik onthou nie, hy kyk selde daardie kant toe. Maar dit het hy geweet: die gebou wat daar staan, het hy nog nooit gesien nie.

Die optoggie het van die hoofpad se kant, wat ’n hoek maak met die stofpad wat plaas toe loop, ingedraai. Die netjies uitgelegde terrein was slegs van die hoofpad bereikbaar, nie van die sypad se kant nie.

Boer en sy vrou het uitgeklim en mekaar se hande vasklem soos jare tevore voor die kansel. Hul blikke was vasgenael op die gebou.

Op die kennisgewingbord naby die gebou langs ʼn netjiese grasperkie het gestaan Hide Out en net daaronder die woord Motel. Op ’n neon-inritbord langs die hoofpad het dieselfde woorde in elektriese letters gebrand. Niemand wat die woorde afgeskakel het nie, net soos in die nagklubgedeelte van Durban. Die twee dienaars het nader gestaan.

Die ander aanwesiges het onophoudelik en opgewonde bly babbel. Die polisiemanne het hulleself intussen voorgestel. Steyntjie en Lemmer. Maar Boer het hulle skaars raakgesien. Sy vrou het gepaai: “Boer, ek dink dis die Indiër.”

“Seejay’s …? Wat dink júlle?” vra Boer die dienaars. “Is dit Seejay wat hier staan en bou het sonder toestemming?” Die dienaars het nie geweet nie.

“Is dit moontlik dat ons nie … ons grond besit nie?” het Ans gevra.

“Onmoontlik,” het Boer haar verseker.

***

Toe ek later dieselfde dag die gebou gaan bekyk, het ek dadelik besef dis dieselfde soort verskynsel as die paartjie in die kerk. Daar kon ook foto’s van geneem word. Daar kon selfs aan die geboue gevat word. Alles was so goed as werklik. Maar tegelykertyd was dit onwerklik.

’n Kriewelgevoel het my beetgepak: dat ek my dalk op meer as een plek bevind en deur ’n sameloop van omstandighede die mengsel daarvan ervaar. Daardie beskrywing deur Maria soos aangehaal deur vader Appel in sy joernaal som dit inderdaad op: soos ’n foto wat oor ’n ander foto geneem is.

Aan die ver regterkant van die terrein was daar ’n versaakte petrolstasie wat die kompleks waarskynlik bedien het. Dit was langs ’n laning palmbome. Palmbome is heeltemal uitheems vir die streek. Voor jy by die voorportaal inloop, het jy darem by drie plataanagtige bome verbygestap. Dié was darem Suid-Afrikaners.

Die boustyl had ’n Indiaans-Amerikaanse of selfs Afrika-aspek, soos ek later agtergekom het deur te kyk na foto’s in die busbiblioteek se National Graphic-tydskrifte. Onder die pleister was daar rou kleisteen. Soos in die ou Karoo. Maar hier, pienkbruin geverf, nie wit gekalk nie.

Houtsparre het bo aan die fasades uitgesteek, waarskynlik spanbalke. Die bousels was platdakke. By Boer se voete was daar ’n pyltjie netjies in die gruisblad ingelê, letters wat Office spel.

“Ons moet gaan vra,” het Mevrou benoud gesê. Boer het vooruit gestap, die dienaars langs hom. Hulle het na ’n deur wat in ’n nis versink sit, gestap en aangeklop. Niemand het oopgemaak nie. Boer het die deur oopgestoot en die groepie het tot in ’n voorportaal gestap.

Wat hulle aanskou het, was die een stille openbaring wat op die ander volg, soos ’n strokiesprent uit die hel.

Die kasregister se laatjie was oopgetrek. Daar was selfs ’n paar note op die vloer wat Mevrou blitsvinnig opgeraap het voordat die bediendes ingeskarrel gekom het. ’n Omgegooide stoel en ’n baadjie oor ’n kapstok was ook daar.

’n Deur na agter, na die terras van die binnehof, dié het oop gestaan. Daar was houtbalies met vars gewasde linne in die binnehof. En vars koeëlgate aan die buitemure. Daar was ook wat vir my gelyk het na ’n vars bloedspoor.

’n Vrouesandaal met die sool na bo gedraai en met ’n gebreekte hakriempie het aan die voorkant by die stoep gelê. Die dienaars het dit met die heen en weer loop opgemerk en die besoekers is gevra om alles net so te laat staan. Die skoen se maat en ’n ligte damestrui is op die grasperk naby die leë swembad aan die agterkant van die gebou aangetref. Daar was sleepmerke by. ’n Entjie verder, die geskeurde rok. Die polisie het reeds douvoordag, voor Boer-hulle gearriveer het, die stuk grasperk waar die bloedspoor was met polisielint afgekamp.

Die plek was goed versorg en onlangs skoongemaak. Van die kamerdeure en -vensters het oopgestaan. In een van die eenhede was ’n bad met krale vars water nog teen die kante.

“Boer!" het sy vrou uitgeroep. “Iemand gee water. Die varings is nat.” Maar daar was nie ’n dooie siel in die omtrek nie behalwe hulle, die geselskap.

’n Eetsaal met gedekte tafels was daar. Enkele motors tussen die eenhede geparkeer. Maar geen oornaggaste in sig nie. En, baie ongewoon, televisiestelle in die kamers. Let wel, daar was nog geen televisie in Suid-Afrika in Desember 1974 nie.

Hulle het dit gesien presies soos wat ek self drie uur later namens Die Weekpos die verskynsel gadegeslaan het. Dit was ʼn paar dae voordat ek die storie gepubliseer het en daardeur my die gramskap van Veiligheid op die hals gehaal het.

Was dit ’n lugspieëling? ʼn Fata morgana, soos dit staan in die ensiklopedie? Maar dan was dit een van steen en sement en alledaagse boumateriale. Slegs Die Gemsbok, ’n streekkoerant op Uping, het my storie gedra. En later, so het ek uitgevind, ’n moeilikheidsoekerige anti-apartheidkoerant van Oos-Londen, Daily Dispatches, wat enigiets sou publiseer wat skrikmaak. Nie een van die standvastiger koerante het ’n woord gerep nie. Die Volksnuus, my ou koerant, het ʼn brok daarvan gemaak en dit ʼn gerug genoem.

Ek het instinktief na my baadjie se binnesak getas waar ek ’n foto’tjie van my Anna styf teen my hart gebêre het. Ek het aan die hoofpad se kant aan die oorkant van die pad, van die verskynsel gestaan en my foto’s geneem.

Die foto van Anna was my amulet teen die onbekende, waarmee ek haar daagliks in my gedagtes teruggeroep het na die Lyksovlakte. Anna in my binnesak. Sy was nou al tien maande uit die Lykso weg. Ek het dié kopie’tjie laat maak van die foto wat teen die muur by my drukpers gehang het. En ek het nog gedink: is daar by hierdie verskynsel ook aantrekkingskragte tussen pole betrokke wat vir die blote oog onsigbaar is,? Soos in die geval van my en Anna?

Daardie vroueklere … die sandale, die trui en die geskeurde rok. Die sleepmerke … Want min dinge sien ’n mens sonder ’n rede. En daar was die plek se verdagte naam: Hide Out. Dit het mos beteken “wegkruipplek” …

Die foto wat langs die eerste berig oor die motel in Die Weekpos verskyn het. Die uitleg en boustyl is duidelik sigbaar. Amper driekwart van die vooraansig kon inpas danksy my zoemlens. (Foto: Die Weekpos.)

The post Du Toitskloof | LitNet Eerste Slukkie: <i>Die ongelooflike onskuld van Dirkie Verwey</i> deur Charl-Pierre Naudé appeared first on LitNet.

Wat het geword van Dinsdag?
Tinus Horn 
Human & Rousseau
ISBN: 9780798178037Tinus Horn

Wat het geword van Dinsdag? (2018) is die oudjoernalis en kunstenaar Tinus Horn se vierde roman. Dit is ’n interessante boek in die sin dat dit sigself nie té ernstig opneem nie, maar ook nie werklik as ligte leesstof of ’n sogenaamde lekkerleesboek geklassifiseer sou kon word nie. In hierdie opsig weerspieël die roman die hoofkarakter en talentvolle skilder, Joe – ’n seun uit die werkersklasse met ’n kunsgraad van Wits, ’n voorliefde vir Goya, Dante en alkohol, asook ’n uitsonderlike talent as dit kom by kunsvervalsing.

Aan die begin van die roman vind ons Joe in New York rondom die millenniumwending. Ons lees van ’n vinnige, oënskynlik onbenullige ontmoeting met ’n eksvriendin, Nina ("Ek en Nina was nooit rêrig ’n iets nie," herinner hy homself), asook Michael, ’n verloopte Suid-Afrikaanse Jood wat soggens eiers en bacon braai vir die inwoners van die backpackers waar Joe tuisgaan.

Via terugflitse ontvou Joe se lewensverhaal. Dit begin by sy studentedae op Wits en sy eerste ontmoeting met die geheimsinnige Lloyd wat ’n bepalende rol in Joe se lewe speel, hoewel dit hulle enigste ontmoeting is. Sy reeds genoemde studentevriendin, Nina, wat (soos die leser reeds in die eerste hoofstuk aflei) nie só ’n toevallige karakter is nie, word ook terloops genoem. In die volgende hoofstukke bied die storie terugflitse wat selfs verder teruggaan, na Joe se kinderdae in ’n eenvoudige, maar liefdevolle spoorweghuis in Johannesburg. Hy beskryf sy gesin as ’n "growwe kommin spulletjie", maar skets sy kindertyd en ouers met groot deernis. Die beskrywings van Joe se familie en jeug is van die sterkste in die roman. Sy terughoudende, sukkelaar-pa met die goeie hart en sy selfgeldende, soms verbitterde maar altyd liefdevolle ma word tegelyk roerend en humoristies uitgebeeld. Uiteindelik staan veral Joe se ma sentraal in die roman, aangesien die rol van vroue in sy lewe, met sy ma as die eerste vrou, die een vir wie hy eerder as ’n kind ’n "vrypas" gegee het as vir sy pa, omdat hy "baie lief was vir haar", ’n belangrike motief is in Joe se storie. Joe se kunssinnigheid kom skynbaar ook van sy ma af, wat haar lewe lank ’n gefrustreerde skrywer was en twee romans geskryf het wat sy vernietig het voor iemand dit kon lees. Na haar dood is een van die min besittings van haar wat Joe neem, ’n boekie wat hy in haar kamer gevind het en ’n enkele frase van haar skryfwerk bevat. Die frase lui:

In die stil winternagte, as alles om my rus in die bleek lig en my gedagtes die pynpad vat, sit ek gepantser teen die koue in my hart en werk die verlange steek vir steek in ’n muurbehangsel vas.

Pynlike verlange is ’n deurlopende tema in Wat het geword van Dinsdag? en dit is duidelik dat sy ma se tapisserieë spore laat in Joe se omgang met sy kuns.

Gedeeltes van die roman sou selfs as ’n moederroman beskryf kon word – ’n genre wat in die Lae Lande ’n opbloei beleef met (onder andere) romans soos Moedervlekken (2016) van Arnon Grunberg en Tom Lanoye se Sprakeloos (2009), asook die talle romans van Herman Brusselmans waarin die moederfiguur sentraal staan. Soos in hierdie romans, is daar iets tragikomies aan die sketsing van die kinderjare en die verhouding met die moeder, wat dan ook uiteindelik sterf. Hierdie swartkomiese element is dikwels tiperend van die Nederlandse letterkunde, maar miskien minder bekend in Afrikaans. Ek het hardop gelag by die lees van sekere gedeeltes, hoewel die roman in die geheel gesien waarskynlik as betreklik morbied gelees sou kon word gegewe die talle (emosionele) verliese wat die hoofkarakter ly.

Die hedonistiese, ongepoetste maar talentvolle Joe is self ’n oortuigende karakter. (En wat dit betref: Wat het geword van Dinsdag? is nie die tipe boek vir mense wat sensitief is vir vloekwoorde en suggesties van losbandighede nie – tensy hulle natuurlik deel is van die brigade wat sulke boeke lees juis sodat hulle op Facebook hulle skok daaroor kan uitspreek.) Enigiemand wat self in hul studentedae in die kringe van die Kunsdepartement beweeg het, sal iets van Joe herken – een van daai ouens wat op die oog af lyk soos die deursnit voorstedelike hipster, maar in werklikheid te vuil, dronk en arm is om te kwalifiseer. Vermoedelik was daar nog meer Joe’s in die tagtigs by Wits – studente uit die werkersklasse wat op die een of ander manier hulle ouers oortuig het dat hulle ’n werk sal kry met ’n kunsgraad. As eerstepersoonverteller gee Joe met sy veelvlakkige binnelewe die karakter egter die nodige reliëf sodat hy nie as ’n stereotipe voorkom nie.

Die onstuimige politiek van die dag en studenteaktivisme by Wits vorm een van die ruimtes van die verhaal. Vir Joe is hierdie gegewe, soos talle ander realiteite in sy lewe, egter nie veel meer as agtergrondmusiek nie. Hoewel hy nie saamstem met die apartheidsregering se aksies nie, vind sy werk aanklank by die klassieke meesters en is dit nie polities betrokke nie. Nina is wel op die rand van die studenteaktivistiese bewegings betrokke, maar Joe maak dit duidelik dat hy veel meer belangstel in plesierige ondernemings. Wanneer die nuus byvoorbeeld bekend raak dat die MK-lid Andrew Zondo gehang word vir sy betrokkenheid by ’n bomaanval, weet Joe nie wie dit is nie, en na Nina se kort verduideliking stel hy ook nie verder belang nie: "Ek voel ’n vet fok vir Andrew Zondo." Soos wat die leser deurgaans besef, en Joe skynbaar ook na die einde van die roman se kant toe, is hy die ewige voyeur en buitestander. Sy onvermoë om emosioneel betrokke te raak sluit aan by sy rol as kunsvervalser – hy is ’n kyker en ’n namaker, nie ’n maker of doener nie.

Soos reeds genoem, speel vroue ’n sentrale rol in Joe se lewe. In aansluiting by Dante se La Divina Commedia (een van die vele intertekste in die roman en ook die bron waaruit die motto kom), waar die hoofkarakter op ’n begeleide reis deur die hel, vagevuur en die hemel gaan, het Joe verskeie begeleiers in die roman wat hom op sy lewensreis vergesel. Met die uitsondering van Michael is die meeste van hierdie begeleiers vroue. Sy ma en Nina staan hier sentraal, maar ook Elrike en uiteindelik Ayala. Die uitbeelding van Nina, Elrike en Ayala is van die minder sterk aspekte van die roman. Elrike, wat tydens hul eerste ontmoeting uit die bloute sy oor byt dat die bloed spat ("toe jy so oor my buk, was jy net mooi lelik genoeg om my lendene te roer"), is deurgaans ’n ietwat ongeloofwaardige karakter – net té slu, sexy en seepglad. Haar teenpool, Nina, met die nr 3-voetjies, "sagte klein oopmondsoentjies" en manjifieke maanhaar, is weer net té perfek. Die geïdealiseerde beskrywings van Nina skakel waarskynlik met die Beatrice-interteks van die onverkrygbare en verromantiseerde jeugliefde. Wanneer Joe van sy eerste liefde, Telana, vertel en die verbande lê met Dante se Beatrice, sê hy self: "Dis nie my verbeelding wat hier op loop gaan nie. Dit het presies so gebeur. Vervang net ’Telana’ met ’Nina’. Dit was lank gelede. Baie, baie lank." Dit is egter nie net Nina se uitbeelding nie, maar ook dié van die femme fatale Elrike en die veganistiese ghoeroe Ayala wat neig om in clichés te verval.

Die roman se talle intertekstuele verwysings is een van die boek se mees fassinerende aspekte. Wat het geword van Dinsdag? het naamlik ’n wye kunsverwysingsnetwerk wat die roman se onderbou vorm. Ek het met my foon byderhand die boek gelees en kort-kort die skilderye opgesoek wat daarin ter sprake kom. Dit het dikwels meer lig gewerp op bepaalde vermeldings of beelde wat Horn oproep, en ek vermoed diegene met ’n beter kennis van kuns sal hierdie verwysings nog baie meer verhelderend vind as ek. Die speurfaset verbonde aan die ontsyfering van hierdie intertekstuele vermeldings, tesame met die ontplooiing van Elrike en Joe se vervalsingsbesigheid, is boeiend en laat die roman by tye soos ’n misdaadroman lees.

Uiteindelik het Wat het geword van Dinsdag? vele fasette. Soos die mooi omslag, bied dit ’n roesemoes van beelde wat inmekaar vloei, met die gevolg dat dit nie altyd so maklik is om die prent te rekonstrueer nie. Hierdie tegniek weerspieël die protagonis se bewussynstroomgedagtegang wat veral aan die einde van die roman soms moeilik is om te volg.

Alles in ag genome, is die roman ’n aangename leeservaring – soms kompleks, maar nie ontoeganklik nie; deurgaans met die tong stewig in die kies, maar met enkele donker skaduwees. Miskien nie die tipe boek wat jy Desember langs die see gaan lees nie, maar wel ideaal langs die braaivleisvuur met ’n glas wyn in die hand.

The post <em>Wat het geword van Dinsdag?</em> deur Tinus Horn: ’n resensie appeared first on LitNet.

Die daggaboer
Jean-Pierre de Kock
Human & Rousseau
ISBN: 9780798177467

Jean-Pierre de Kock is in sy vroeë 30’s en het musiek studeer, maar werk in die houtbedryf. Hoewel ’n kortverhaal en rubrieke reeds onder sy naam verskyn het, is Die daggaboer sy debuutroman.

Die storie gaan oor Lennet Loots, ’n sensitiewe siel wat die rotresies in die stad agterlaat om alleen naby Baardskeerdersbos in die Wes-Kaap op ’n ruie plot te gaan woon. Hy roep sy formele werk as ’n rekenmeester vaarwel, asook tegnologie en die wrede stadsverkeer. Off the grid, "waar jou wêreld deur jouself bepaal word," hoewel hy ’n selfoon en soms toegang tot e-pos het. Hy dra ’n hippie-kaftan en lewe eenvoudig, maar moet tog ’n geldjie verdien om sy basiese behoeftes te bevredig, en daarom kweek hy jaarliks ’n stuk of 60 daggaplante in ’n tonnel. (Vir hierdie leser, wat self vier daggaplantjies in die agterplaas koester, was die grootste vrees: Gaan Lennet se oes gesteel word voor hy dit kan verkoop?)

Lennet lei ’n pastorale lewe in ’n karavaan plus ’n aangetimmerde vertrek, en is bekommerd oor ’n teerpad wat in die omgewing aangelê word en hom kan blootstel aan mense. Hy praat met homself en sy plante, wat heelwat tipes groente en vrugte insluit. Daar is ook ’n gastehuis op die plot wat soms deur toeriste beset word en vir ekstra inkomste sorg; hulle irriteer Lennet, want hulle is luidrugtig en morsig. Hy is grootliks selfversorgend maar het ’n ou, vuilwit Mercedes-Benz waarmee hy soms dorp toe ry vir inkopies.

Sy "immer peinsende brein", sy nadenkendheid, word sekerlik aangehelp deur sy eie dagga wat hy gebruik in die vorm van kanna-olie. Daar is baie eksistensiële vrae en besinning oor sterflikheid en bewussyn, byvoorbeeld oor sy eens indrukwekkende pa wat minder as ’n uur se ry daarvandaan in ’n ouetehuis woon en aan Alzheimer se siekte ly. Lennet besoek hom selde, en wonder of daar ’n nut is om aan te hou leef as ’n vegetable. Hy wroeg ook op ’n kol oor sy onbetrokkenheid by die wyer gemeenskap.

Dvořák se Negende Simfonie is sy groot gunsteling en word telkens treffend bygehaal. Hy hoef die musiek nie fisies te speel nie want dis noot vir noot in sy kop vasgelê.

Lennet en oom Loeser kuier soms vlugtig by mekaar en ruil groente uit. Daar is ook die huishulp Sêra en die daggahandelaar Everest. Hulle praat Afrikaaps met Lennet; die dialoog is ’n vars bries.

Lennet kan egter nie van sy verlede ontsnap nie. Sy ouer broer Konrad, ’n mediese dokter wat nou in Kanada met sy gesin woon, kom kuier by hom. Hoewel Lennet uitgesien het na die besoek, ontaard dit in konflik en verwyte en Konrad maak gouer spore as wat die plan was.

Lennet het intense herinneringe aan sy voormalige geliefde in die stad, Cecilia. Dit verryk die storie en werp lig op Lennet se verliese en hunkeringe. Ander geheueflitse en staaltjies uit sy jeug word ook vernuftig ingeweef.

Daar is ’n slang in Lennet se paradys. Omdat hy alleen woon, voel hy blootgestel aan gevaar. Hy word gespanne wanneer hy besef hy word dopgehou. Die intrige word verskerp wanneer hy telkens ’n sinistere swart BMW met getinte ruite in die pad sien verbykom, en boonop hou dit soms naby die plot se ingang stil.

Lennet se besoek aan Gansbaai is ’n hoogtepunt in die boek. Die aksie en spanning word puik beskryf. Later wonder die leser of die besoek wel plaasgevind het – was dit net ’n hallusinasie?

Daar is ’n dramatiese, onverwagse kinkel kort voor die einde van die verhaal. Alles goed en wel, maar is die ontknoping dalk ’n tikkie ongeloofwaardig? Hoekom reageer Lennet nie histeries nie? Daar lê ’n flippen lyk op die plot, maar Lennet lê op sy rug na die plafon en staar en bepeins dinge. Toegegee, moontlik help die dagga hom om kalm te bly.

Iemand het van Kurt Vonnegut gesê dat hy so moeiteloos geskryf het soos wat Mozart gekomponeer het. Dieselfde kan van De Kock gesê word; sy prosa is vlot, gemaklik en soms poëties, en daar is heelwat woordfondse en ’n unieke manier van dinge stel, byvoorbeeld "losklos" vir nakend, en ’n piesangskil wat "oopgevlek blom".

Op bladsy 31: "… die deurtrekker in die voue van die sitkamerbank – pure cliché wat hy met ’n braaivurk en skuinsgetrekte lip daar uittrek." Op bladsy 50: "Met die glas se neersit dans die twee ysblokkies eensaam op die bodem." Op bladsy 81: "Deur ’n opening in die blareplafon sweef wolksketse verby." Elders: "Hy probeer die domino-lopie van gebeure herroep." Op bladsy 190: " … as sy gedagtes vry loop en dan struikel."

Ook gebruik De Kock soms rare woorde soos "krakeel" (luide woordetwis) wat hierdie leser moes gaan naslaan (geen probleem daarmee nie). Wel ’n paar taalfoutjies raakgesien: agter, onder die skrywer se erkennings, is daar "oospronklike" pleks van "oorspronklike", en op bladsy 219 "die laaste paar tree" in plaas van "treë". Iewers is daar "checkup" pleks van "check-up".

Dan lees mens op bladsy 188 dat die kombuishorlosie gaan staan het, maar op bladsy 204 hoor Lennet die tik-tik-tik, sonder enige aanduiding dat hy (te midde van krisisse wat al sy aandag eis) sedertdien ’n nuwe batterytjie ingesit het. Dalk nog ’n hallusinasie? Deurgaans word "wragtag" gebruik, en op een plek "wragtig" (dis ’n wisselvorm, maar mens verlang konsekwentheid, dan nie?). Nou kloof ek hare; die boek is goed geredigeer en lees feitlik soomloos.

Twee skywe soos duime in die lug vir Die daggaboer.

The post <i>Die daggaboer</i> deur Jean-Pierre de Kock: ’n resensie appeared first on LitNet.

LitNet publiseer uittreksels uit pasverskene boeke, uitgegee deur uitgewers wat LitNet ondersteun. Dié lusmakers verskyn op LitNet as eerste slukkies.

Nataniël en Erik le Roux

Nataniël is op Grahamstad gebore. Hy het skool gegaan aan die Laerskool Riebeeck-Kasteel en Hoërskool De Kuilen in Kuilsrivier. Na skool studeer hy musiek aan die Universiteit Stellenbosch. Hy het aanvanklik bekendheid verwerf as kabaretster en verhoogkunstenaar, maar sedert die 1990’s is hy ook gewild as skrywer en koskenner.

Erik le Roux, Nataniël se broer, woon in Nantes, Frankryk, saam met sy gesin. Behalwe sy liefde vir kook is hy ook mal oor fotografie.

Opsomming

Die Edik van Nantes-kookboek
Nataniël en Erik le Roux
Uitgewer: Human & Rousseau
ISBN: 9780798177320

In Die Edik van Nantes-kookboek nooi Nataniël en sy broer, Erik le Roux, jou uit om saam met hulle 'n kosreis na Nantes, Frankryk, te onderneem.

Kom kyk hoe lyk die château waar Erik en sy gesin bly, beskou die argitektoniese wonders van Nantes en beleef die koue winter saam met hulle. Met resepte uit die eerste vier reekse van die gelyknamige TV-reeks asook nuwe resepte wat Nataniël en Erik by die huis maak.

Maak Franse uiesop, clafoutti, artisjokpoeding, brioche met salm, bloubessiesjampanjesop en sjokoladeklappertruffels net soos die Franse kan. 'n Visuele fees vir die oog.

Uittreksel 

CRÊPES HUGUENOTES

250 g (2 k) koekmeel 3 e vanieljesuiker

1 t sout

4 eiers

500 ml melk

2 e botter, gesmelt

Meng al die droë bestanddele in ’n mengbak, voeg die eiers by en meng. Voeg die melk en botter by en meng tot ’n gladde, vloeibare beslag.

Bedek en laat staan vir 2 uur teen kamertemperatuur of oornag in die yskas. Verhit ’n pan wat met botter gesmeer is oor matige hitte.

Giet ongeveer 2 eetlepels van die beslag in die pan en roteer tot egalig versprei. Bak tot goudbruin, ongeveer 1 minuut.

Keer om vir 10 sekondes.

Bedien met Karamelsous.

KARAMELSOUS

100 g witsuiker

100 ml vars room, verhit maar nie kokend 40 g botter, gesmelt

1 t sout

Plaas die suiker in ’n mediumgroot kastrol sodat dit die bodem bedek.

Verhit stadig oor matige tot lae hitte; moenie roer nie.

Wanneer die suiker donkerbruin verkleur, verwyder onmiddellik van die hitte en voeg die room by. Wees versigtig, want die mengsel sal opborrel.

Meng met ’n houtlepel tot die karamel ’n goudbruin kleur en gladde tekstuur het. Voeg die botter en sout by.

Die karamelsous kan tot ’n week in die yskas in ’n lugdigte houer gehou word.

The post Du Toitskloof | LitNet Eerste Slukkie: <i>Die Edik van Nantes-kookboek</i> deur Nataniël en Erik le Roux appeared first on LitNet.

Deur vuur en water
Karin Combrinck
ISBN: 9780796321176
Lux Verbi

Hierdie roman is vanuit ’n oorheersend Christelike perspektief geskryf. Die titel suggereer reeds ’n vorm van loutering. Dit is egter moeilik om dit in ’n spesifieke genre te plaas, aangesien dit nie alleen ’n speurverhaal is nie maar ook ’n roman waarin liefdesverhoudings figureer en veral dieper kwessies in die samelewing aangeraak word.

Die akademikus Jennifer Grant kom terug na Suid-Afrika om by haar pa, Casper, in Kaapstad te kuier. Sy vind dat hy verdwyn het. Penelope, haar pa se vrou, is geheel en al ongeërg in verband daarmee en blameer die polisie dat haar man nog nie opgespoor is nie. Jennifer roep die hulp van ’n privaatspeurder, ene Fiona Farquhar, in. Fiona stem in, alhoewel sy eintlik net met korporatiewe sake werk.

Op ’n persoonlike vlak is Jennifer se huwelik aan skerwe en sy het haar geloof in God verloor. Sy word ten diepste geraak deur haar pa se verdwyning, maar ook deur sy geestestoestand. Dit word vir haar ’n lewensveranderende ervaring.

Dit is hier waar die verhaal groter kwessies deeglik belig. Daar is veelvuldige gesprekke en innerlike besinnings oor bipolêre depressie asook ander vorme van akute geestesongesteldheid. Die leser word vir seker hierdeur geraak en die skrywer slaag uitstekend daarin om empatie met die lyers van geestesiektes op te wek. Die abstrakte ruimtes van die roman word sterk benadruk deur die onheilspellende werklikheid van nie alleen depressie en verwante geestestoestande nie, maar ook van bejaardemishandeling. Die samelewing se wanpersepsies in verband met hierdie sake word ook beklemtoon. Juis dit wek by die leser begrip en meelewing.

Die verskillende verhaallyne is interessant en dit hou die leser se aandag. Spanning word grotendeels knap gehandhaaf. Die karakters, asook die konkrete ruimtes, word veral deur fyner besonderhede helder en volrond geteken. Hierdie besonderhede, alhoewel meesal hoogs interessant, raak egter soms te veel en kan die leser se aandag van die storie aflei. Die privaatspeurder raak verder so ’n boeiende karakter dat sy die kollig by Jennifer Grant wil-wil steel. Mens hoop eintlik jy hoor weer van Fiona Farquhar.

In hierdie roman word daar vanuit die perspektief of blikhoek van verskeie karakters gekyk. Moontlik te veel. Alhoewel dit verrykend vir die verhaal kan wees, veroorsaak dit soms leesweerstand in die teks. Hierdie vaardige skrywer kon by, op die heel meeste, drie perspektiewe gebly het. ’n Rykgeskakeerde verhaal soos hierdie vra na groter eenvoud in die aanbieding.

Karin Combrinck se taalgebruik is verfrissend en soos genoem, gee sy baie aandag aan besonderhede. Sy het ook ’n wye verwysingsraamwerk en het deeglik navorsing gedoen. Daarby trap sy nie in die strik om te veel inligting te dig aan te bied nie. Die leser raak gou vasgevang deur die karakters se intensiewe soektog na wat die waarheid is. Dit is hier waar Jennifer se stryd met God na vore kom. Haar lewensvrae is opreg uit die hart en sy beleef ’n stadige, besinnende openbaring oor God en wie Hy is. Die Christelike perspektief is selfs in Fiona se speurtog sigbaar sonder dat dit hinderlik is. Teen die einde filosofeer sy byvoorbeeld oor die volkome empatie met die medemens wat in die tweede gebod in verband met naasteliefde opgesluit is. Combrinck het ’n duidelike begrip van wat die Christelike roman behoort te wees. Dit moet naamlik, nes enige ander roman, aan die estetiese eise van die skryfkuns laat reg geskied. Met ander woorde, die Christelike oortuiging mag nooit net ’n sousie wees wat oor die gegewe gegooi is nie. In hierdie roman is die Christelike perspektief voldoende geïntegreer in onder andere die karakters en die ruimtes in die verhaal. Die lees daarvan was ’n goeie ervaring.

The post <em>Deur vuur en water</em> deur Karin Combrinck: ’n resensie appeared first on LitNet.

Die generaal
Hans Pienaar
NB-Uitgewers
ISBN: 9780624085812

Hans Pienaar gesels met Naomi Meyer oor sy boek Die generaal.

Die grensoorlog, Hans. Waarom dink jy prikkel dit mense deesdae van voor af? Mens sien die herlewing hiervan in mense se belangstelling in soos films soos Kanarie, of die toneelstuk Die reuk van appels. Waarom het jy juis nou Die generaal geskryf?

Daar is seker ’n nostalgie op dreef in die benarde tyd waarin ons leef. Dis sentimenteel en ’n teruggryp na ’n gewaande meer stabiele tyd, wat natuurlik nie so was nie. Miskien is mense ook nou reg om weer na die grensoorlog te kyk vanuit die oogpunt van die dienspligtige as slagoffer, iets wat tot nog toe as irrelevant beskou is. Dit kan ook pure toeval wees dat sekere kunsprodukte op dieselfde tyd gedoen is om unieke redes wat meer met mense se individuele loopbane te doen het.

Deborah Steinmair skryf in haar resensie dat die boek in sekere opsigte ’n Bildungsroman is. Hoe outobiografies is dit? En het jy gedeeltes hiervan reeds jare gelede geskryf?

Die eerste weergawe is reeds in die 1990’s geskryf, maar die uitgewery wat dit sou uitgee, het toegemaak. Hierdie weergawe was heeltemal te woordryk, en te eksperimenteel, en ek en verskeie uitgewers daarna kon mekaar nie vind nie. Dit het agter in my laai beland, en ek het dit eers weer vir die Groot Romanwedstryd in 2018 afgestof en herskryf, en dié keer het ek al die eksperimentering laat vaar en dit net ’n leesbare roman probeer maak.

Dis taamlik outobiografies, ja, maar die verhaal, die intrige, is heeltemal fiktief. Ek was self op Chirundu in die destydse Rhodesië, waar die grootste deel van die verhaal afspeel, en ek was diep betrokke by die voorbereidings vir die inval in Angola.

Ek gebruik die doek waarteen jou verhaal geskilder is (die grensoorlog) as vertrekpunt, maar waaroor gaan die storie vir jou?

Oor die verskillende vorme van rebellie, en wat dit aan jou gees doen, hoe dit jou verander. Soos Willie Burger dit mooi gestel het (ek parafraseer): Die hoofkarakter moet besluit waarom hy nie selfmoord wil pleeg nie, wat natuurlik verwys na Albert Camus se argumente hieroor in Die mite van Sisuphus. Onder die jonges is daar drie soorte rebelle en dan is daar op die hoogste vlak die generaal se eie vorm van weerstand.

Wil jy iets oor die karakters in jou storie sê? (En lewe hulle nog – in jou kop, of in die werklike lewe?)

Dis komposiete karakters, uit verskillende bronne saamgestel. Hulle lewe nog sterk in my kop, maar gelukkig is elkeen ver van die werklikheid af. Daar is dalk net een, mindere karakter wat homself sal herken, maar ek gaan nie sê wie nie.

Hans Pienaar

In jou storie word Johan grens toe gepos. Dink jy hy het meer van ’n keuse gehad as sê nou maar die mense wat na townships geskuif is? Dis ’n onregverdige vraag reg aan die begin, maar het Johan ’n keuse gehad?

Johan kon teoreties geweier het. Alle grensdiens was sogenaamd vrywillig. Maar as jy nie wou nie, is die lewe moeilik gemaak vir jou, en is jy dalk in elk geval ge-"volunteer". Die weermag het altyd maniere gehad om jou te kry waar hulle jou wou hê. Maar Johan huiwer nie, weens die tweespalt wat in hom heers: Aan die een kant geniet hy sy diensplig, die avontuur daarvan, die opwinding van grootskaalse militêre projekte. Aan die ander kant besef hy alles is nie pluis nie – hy is egter net nog te jonk om te sien dat hy bloot ’n pion is, dat hy bitter min sê in sy eie lot het, dat die uiteindelike doelwitte dié van wit oorheersing en onderdrukking is.

"Die absurditeit van die grensoorlog" gee weer wat jou eie indrukke van hierdie oorlog was. Of is dit? Was die oorlog absurd? (En is die lewe en allerlei ideologieë waaraan mense vasklou, dit nie maar in die algemeen nie?)

Ek gebruik self nooit die frase nie – dis die bemarkingmense. Maar ja, oorlog is in sy wese absurd, futiel. Oorloë word bedryf deur die politieke maghebbers van die dag, wanneer rede hul gefaal het. Hulle agenda is nie dieselfde as die dienspligtige s’n nie, hoewel laasgenoemde ’n burger van die land is wat ideaal gesproke deelneem aan die politiek van die land. Op daardie punt alreeds is dit absurd. Vanuit sekere oogpunte gesien is die lewe ook absurd, maar dit beteken nie ons moet mekaar te lyf begin gaan nie. 

Wat was die sneller vir hierdie verhaal? Dalk destyds, maar ook die feit dat dit herleef het, dat jy besluit het: Hierdie verhaal word nóú ’n boek?

Dit het begin as ’n kortverhaal in Engels om my ervaringe op die grens te probeer vaspen. Mense wat die kortverhaal gelees het, het sekere basiese vrae oor die karakters en storie gevra, en in die pogings om hul vrae te probeer beantwoord het dit tot romanlengte gegroei. Met die laaste herskryf het ek ’n meganisme gevind wat allerlei probleme met die spanningslyn eensklaps kon oplos, en dis seker op daardie punt dat dit lewe gekry het. My medewerking aan die boek Ek is Lisa Smit, waarin die moorde op Robert en Cora Smit die sentrale fokuspunt is, het ook ’n rol gespeel om die aanvanklike flou einde ’n hupstoot te gee.

Waaroor skryf jy die maklikste, of watter gebeure dryf jou tot skryf?

Ek skat die verlede, die persoonlike verlede, werk die beste vir my. Dis oor die algemeen moeilik vir my om te skryf, veral omdat ek in ’n Engelse wêreld leef en werk. ’n Mens se Afrikaans raak afgestomp. Komplekse gebeure prikkel my, waarin verskeie ineengevlegte faktore ’n rol speel. Maar dikwels is dit ’n enkele beeld wat iets aan die gang sit.

Jy skryf as vryskutjoernalis vir verskeie publikasies. Vertel iets van hoe jou joernalistieke skryf verskil van die skryf van ’n roman.

Ja-nee, dit verskil soos dag en nag. In die joernalistiek werk jy met die kwessies van die dag, en jy is ingestel op feitelikhede. Dit moet jy saamvoeg in ’n redenasie met ’n vermaaklike aspek. Dis veel nader aan die skryf van essays, veral as jou redakteur jou kans gee om jou verbeelding te laat gaan, soos ek toegelaat word. ’n Roman is iets veel dieper. Dit woel met geskiedenis, geheue, sielkunde, ens, en doen iets op ’n epiese skaal wat deel is van mense se alledaagse brood-en-botter-lewens: die vertel van stories.

Jy het al heelwat bydraes gelewer tot LitNet se universiteitseminaar. En lewer ook gereeld meningstukke vir Voertaal. As jy bestekopname kan maak van hierdie land, wat sien jy? Op die oomblik, en met die oog gerig op die toekoms?

Die polarisasie pla my. Daar is irrasionele halfgodsdienstige formasies aan die linker- en regterkant wat in ander lande en geskiedenisse nog altyd moeilikheid voorspel het. Daar is ’n geweldige renons in Afrikaans, selfs onder wit Afrikaanssprekendes. Ons beleef die opkoms van ’n swart rassisme, en saam met die onnosele meerderwaardigheidsgevoel wat nog onder baie wittes heers, maak dit die toekoms moeilik. Ek dink tog wel die pragmatiese en tegnokratiese sentrum is sterk genoeg om ons deur te trek.

Lees ook:

Die generaal deur Hans Pienaar: ’n resensie

Du Toitskloof | LitNet Eerste Slukkie: Die Generaal deur Hans Pienaar

Kanarie: ’n dorp is ’n plek in jou kop

Kanarie: persoonlike indrukke

The post <em>Die generaal</em> deur Hans Pienaar: ’n onderhoud met die skrywer appeared first on LitNet.

1 Recce, Die nag behoort aan ons
Alexander Strachan
Uitgewer: Tafelberg
ISBN: 978062481494

1 Recce van Alexander Strachan is ’n belangrike stuk militêre geskiedenis, en as sodanig beveel ek dit aan vir lesers en versamelaars van hierdie genre.

Wat is die grootste voordeel van hierdie boek? Dit is soos ‘n militêre operasie beplan.

Wat is die grootste nadeel van hierdie boek? Dit is soos ‘n militêre operasie beplan.

Wat doen 1 Recce dus vir die niespesialis? Alexander Strachan kán skryf en 1 Recce lees meestal baie maklik, selfs lekker. Wanneer oorlog gemaak word, is dit asof die bos stil word en die feite skielik begin sin maak. Die probleem is dalk: kontak in enige oorlog duur minute, die beplanning duur maande. Getrou hieraan bevat die boek wonderlike beplanningstories en hope bladsye oor opleiding, maar betreklik min kontaksessies.

’n Mens moet dus waarsku: Wanneer Al Venter ’n boek skryf, kies hy hoogtepunte en laat die koeëls fluit. Wanneer At van Wyk oor die wenners van die Honoris Crux skryf, gooi hy onnodige besonderhede uit en neem jou na die hart van die geveg. Strachan hanteer dit anders. Hy neem die leser deur die opleiding, die geskiedenis, die verdere opleiding, die beplanning, nog meer opleiding, en dan eers klap die koeëls.

Militêre geskiedenis op die keper beskou

Die leser móét 1 Recce as geskiedenisteks lees. So, wat word bereik?

Die onmiddellike antwoord is natuurlik dat ons hier te doen het met die eerste boek oor 1 Verkenningseenheid (1VK), algemeen bekend as 1 Recce, wat onderskryf is en openlik ondersteun is deur die mense oor wie geskryf word. 1VK het van 1972 tot 1981 bestaan. In 1981 is 1VK opgeneem in ’n groter bestel, en die onderskeie recce-eenhede het toe die status van ’n regiment gekry.

Die belang van die recce’s, en die storie van hulle ontstaan, moet nooit onderskat word nie.

Tot vandag is die recce-eenhede ’n belangrike deel van die weermag. Steeds word recce’s opgelei en steeds bestaan daar geheimhouding, want onsigbaarheid bly die kern van hierdie tipe eenheid. Selfs in die nuwe Suid-Afrika word recce’s oor grense heen ontplooi.¹

Dit is niks minder nie as reg dat mense wat bloed en sweet gelaat het om hierdie eenheid tot stand te bring, vereer word. Jan Breytenbach word gereken as een van ons groot militêre denkers. Dat hy kontroversieel was, blyk duidelik in hierdie teks, “Breytenbach het gedoen wat hy wou, wanneer hy wou” (53), maar dat hy, dalk juis daarom, dekades later nog geliefd is onder diegene wat hy gelei het, kan nie ontken word nie.

Ook Breytenbach se opvolgers, en die mense wat hy opgelei het, was merkwaardige mense en hulle verdien die kollig wat in hierdie boek op hulle geskyn word.

Uiteindelik sou die Suid-Afrikaanse recce-eenhede dieselfde soort aanhang kry wat die Britse SAS en Amerikaanse Navy Seals sou kry.

Tog sou diegene wat die grensoorlog van binne ken, dalk vrae kon hê oor enkele aspekte van hierdie teks.

Die grootste probleem vir enige teks soos hierdie is dat die “beste” dele van enige geheime groep se optredes geheim moet bly. Die agterbladteks beloof: “Nou, vir die eerste keer, openbaar die Recces se legendariese bevelvoerders besonderhede oor verskeie polities sensitiewe operasies.” Ek is onseker of dié belofte gestand gedoen word. Dit word dalk vir die eerste keer in een boek saamgevat, maar oor Operasie Savannah is al baie geskryf, onder andere in Willem Steenkamp se boek Die Suid-Afrikaanse grensoorlog;² of google dit bloot en verskeie bronne verskyn. Die nuuskierige leser kan ook inligting op die internet kry oor Operasie Curry,³ Operasie Seiljag⁴ en Operasie Kropduif.⁵ Dít is die vier operasies wat in besonderhede bespreek word in 1 Recce; ander operasies word in die verbygaan genoem.

Gereeld word byvoorbeeld vertel van motorfietsopleiding, geboupenetrasie en stedelike opleiding, maar nêrens word voorbeelde genoem van aanwendings daarvan nie. Boonop was die recce’s nie die enigste korps wat hierdie opleiding gekry het nie. Dit is moontlik dat van hierdie vertellings in ’n tweede boek gedek sal word – daar word reeds melding gemaak van so ’n teks (344). Dit is egter ook moontlik dat diegene wat intiem by sulke aanwendings betrokke was, beslis nie daaroor sou wou praat nie.⁶

Die ander probleem wat lede van ander korpse met 1 Recce mag hê, is dat dit grootliks die recce’s se optrede isoleer tydens operasies. Daar word genoem dat hulle 32-Bataljon, en ander, oplei en dan saam deelneem aan operasies, maar daar word min melding gemaak oor die integrasie van ander eenhede tydens die veldslae. Die gemeganiseerde eenhede word hier en daar genoem, die lugmag se rol word grootliks onderspeel en die bydraes van ander valskermbataljonne is skynbaar beperk tot die beskikbaarstel van afstuurders. Uiteindelik is die boek se naam egter 1 Recce; en dit is wat jy kry.

Dit is ’n interessante boek oor die ontstaan en groei van hierdie legendariese eenheid én dit vertel heelwat oor die besonderse mense wat 1VK tot stand gebring het. Dus: Operasie Boekskryf het geslaag.

Tog, dit is nie die hele prentjie nie.

Strachan as skrywende recce

Alexander Strachan het naam gemaak as skrywer van uitsonderlike fiksie waarin die oorlog, ook recce-wees, voortdurend ’n rol speel.

Strachan is nie bloot ’n verkennende oorlogskrywer nie; hy is Afrikaans se recce-skrywer.

’n Wêreld sonder grense (1984) is ’n uitstekende debuut.⁷ Dit is ’n baie dun bundel, slegs 52 bladsye en nege kortverhale lank, maar uitsonderlik: ’n lewe word vasgevang, en verwoes. Hoewel dit uit kortverhale bestaan, vorm die boek ’n strak eenheid. Die leser beleef ’n jong seun en sy ma se neurose oor die grens, volg die man tot hy getroud is, aan posttraumatiese stres ly en, heel teen die einde, kwansuis “bossies” raak wanneer hy besluit om teen die Weermag se instruksies in nie verdedigend op te tree teen rebelle wat ’n basis oorkant die grens oorgeneem en beset het nie.

André P Brink het in ’n Rapport-resensie die volgende oor ’n Wêreld sonder grense gesê: “’n Man wat met sy debuut so ’n knap teks kan lewer, bewys al vanself dat die pen iets bó die R1 te sê het.”⁸

In 1990 verskyn Die jakkalsjagter, Strachan se eerste roman.⁹ ’n Jagter word gevra om ’n probleemhond wat kalwers doodmaak, van kant te maak. Die stil, naamlose man word gejukstaponeer met Lenka, ’n karakter wat in die weermag was en uiteindelik van sy vrou geskei is. Albei karakters weet hoe ’n geweer kan doodmaak, albei skroom nie om die wapens te gebruik nie. Honde word ook ingespan – wat weer direk terugverwys na die openingsverhaal in ’n Wêreld sonder grense.

Strachan se tweede roman is Die werfbobbejaan, wat in 1994 verskyn.¹⁰ Nogeens word die jagter, die wapens en die seksuele frustrasie, waarskynlik oor posttraumatiese stres, die sentrale temas. Die bobbejaan ruk los, maar word dan gejag. En die jagter? Poog hy nie ook, onsuksesvol, om los te ruk van sy verlede nie?

In 1997 verskyn Strachan se tweede kortverhaalbundel, Agter die suikergordyn.¹¹ Die wêreld van die grenssoldaat is met die koms van die demokrasie omgekeer, maar nuwe grense word gevorm. Die ou temas van drankmisbruik, seks, buitehuwelikse verhoudings en mislukte verhoudings bly relevant. Die oorlog is steeds daar, die skrywende verteller gaan terug na Fort Doppies en Fort Voet, waar die recce’s hulle geheime basisse gehad het. Selfs Teddy, die mak leeu van wie in 1 Recce vertel word, maak ’n verskyning. Van belang is die spel tussen feit en fiksie: Watter stukke is feitelik en watter nie?

Tydens die KKNK van 2000 word Strachan se drama Hartebees opgevoer. Bullet, die jagter en oudsolaat, maak sy verskyning, ook die mitiese wit hartebees wat later in Strachan se werk sou terugkeer. Daar is ooreenkomste met van die karakters in Agter die suikergordyn; die jag, op diere en vroue, verander ook uiteindelik maar weer in daardie kringloop waar die jagter deur sy verlede gejag word. Hartebees word in 2003 onder die titel Kloof uitgegee.¹²

In Strachan se volgende roman, Dwaalpoort, wat in 2010 verskyn, keer Bullet terug, so ook die mitiese hartebees.¹³ Bullet se storie word vervleg met verhale uit die Anglo-Boereoorlog, en natuurlik die grensoorlog. Aan Willemien Brümmer vertel Strachan: “Daai Bullet-karakter se manlikheid baseer ek waarskynlik op hoe ek was in my lewe. Ek kan hom nie meer nastreef nie. Hy’t my ontgroei, hy’t meer as ek geword. Hy’s groter as ek, ek’s kleiner as hy.”¹⁴

Bullet en die hartebees keer weer terug in Brandwaterkom, wat in 2015 verskyn, ’n roman wat grootliks handel oor verraaiers in die Boereoorlog.¹⁵ Bullet het as recce aan die grens geveg en verskaf sekere historiese dokumente aan ’n navorser, Ester van Emmenes, wat haar tesis doen oor die karakter Fanie Vilonel, ’n besonder goeie skut tydens die Anglo-Boereoorlog, maar ook ’n skadufiguur wat tydelik die doodstraf in die gesig staar omdat hy die sin van die oorlog bevraagteken.

Toe, in Augustus 2015, word Strachan na ’n vergadering in Centurion genooi. ’n Boek oor 1 Recce moes geskryf word, en “’n [g]eskikte skrywer met bewese skrywersrekord moes geïdentifiseer word” (343). So het 1 Recce, geskryf deur Alexander Strachan, ontstaan. Dit is in 2018 uitgegee.

1 Recce is ’n belangrike teks, maar die probleem is: ’n Wêreld sonder grense vertel die leser in 52 bladsye soveel meer oor die menswees van die soldate agter die opleiding, swaarkry, myne, bloed, sweet, stof en kameraderie as wat 1 Recce in 351 bladsye regkry, want 1 Recce is ’n militêre teks; wat tussen die boys gebeur het, bly tussen die boys.

Was Zander Strachan die “geskikte skrywer”?

Waarom sou Alexander Strachan die “geskikte” skrywer wees vir hierdie boek? Hy antwoord self: “Dit is nie in die aard van die spesialemagte-lede om inligting sonder meer beskikbaar te stel nie” (343–4). Daarom was dit “hoogs onwaarskynlik dat hulle ’n buitestander – iemand wat nie deel van die spesiale magte was nie – sou kies” (343).

Dit verstaan ’n mens.

Ongelukkig bestaan daar iets soos intertekstualiteit – ’n kunsvorm waarin die skrywer Alexander Strachan ’n meester is.

In die laaste verhaal van sy debuutwerk, ’n Wêreld sonder grense, vind ’n ontmoeting plaas waarin ’n oudrecce na ’n vergadering ontbied word. Die grootkoppe het iemand nodig gehad wat in die recce’s was, iemand wat intiem bekend was met die spesiale magte. Die kortverhaal heet “Visioen”. Om te beweer dat die uitkoms anders was as wat die grootkoppe wou gehad het, sou ’n onderbeklemtoning wees. Strachan mag ’n oudrecce wees, maar sy gepubliseerde rekord is ’n visioen wat nie strook met ’n verheerliking van die oorlog nie.

In “Visioen” sê Jock, “die beste operateur wat die Weermag nóg gelewer het”, die volgende: “Ek is bang. Nie vir mense nie; dis ’n dooie gevoel in my bors. Dinge wat ek gedoen het, begin my pla.”¹⁶

Hierdie weerstand teen die weermag dryf Jock om ’n rebel te word wat teen sy bevelvoerders draai; wat meer is, die soldaat wat ingestuur is om Jock uit die weg te ruim, skaar hom ook aan die kant van die rebelle.

Strachan het sy skrywersloopbaan daaraan bestee om te verduidelik hoekom soldate se visioene nagmerries kon word. Op ’n briljante wyse kon hy die seer, die woede en die ontnugtering van die soldaat, en later ook die oudsoldaat, vasvat saam met die trots en die gloed van die oorlog. Selfs die verhaal “Caprivi” uit Agter die suikergordyn wat in De Kat as niefiksie aangebied is, verval nie ’n blote nostalgie nie.¹⁷ Die nostalgie en die kameraderie van oudsoldate is daar, maar word getemper deur die harde werklikheid en word, intertekstueel, verdag gemaak deur die omringende verhale, veral “Plek van die wind”, waarin ’n tydskrifredakteur vir die skrywende instansie sê: “Lieg hier en daar as dit dit interessanter sal laat klink.”¹⁸

Moet ons, as lesers, ons heeltemal afstomp van Strachan se vorige werk?

Alexander Strachan (foto: Naomi Bruwer)

Die bagasie wat jy dra

Een van die opvallende dinge in 1 Recce is die voortdurende verwysings na die swaar toerusting wat die recce moet dra – in opleiding, tydens spronge, tydens operasies, en dies meer.

Ongelukkig bestaan daar onderhoude met Strachan waarin hy tevore hieroor gepraat het.

Tydens ’n onderhoud oor Wêreld sonder grense sê hy aan Volksblad: "Ek was op ’n landsdienskamp waar al die kampeerders gekla het oor die massa wat hulle moes dra en al wat klippie is van die grond verwyder het voordat hulle hul slaapsakke saans oopgegooi het. As soldaat het ek dikwels my eie liggaamsmassa kilometers ver moes dra en sou ek snags in ’n bos of struik met my 'kit' nog op my rug neersak en slaap. Toe besef ek ek het ’n storie om te vertel. En ek was moeg vir geweld.”¹⁹

Veel later, met die publikasie van Dwaalpoort, sê Strachan aan Willemien Brümmer: “Omdat ek daai Bullet-karakter was, het ek as weermagsoldaat my eie gewig gedra in operasies. Ek moes albei my heupe vervang as gevolg van daai kit; dit was te f*kk*n swaar – niemand kon dit dra nie. As jy 36 is en jy lyk pragtig en jy moet daai kit uittrek, dan knak die liggaam, maar die gees gaan aan. Maar ek droom glad nie meer daaroor om dit te wees nie, want ek wás dit. Partykeer is ek selfs verleë daaroor.”²⁰

Dat baie mense verleë is oor goed wat in die weermag gebeur het, is gewoon ’n feit. Talle van ons, ek inkluis, was in die weermag en wonder soms oor die verlede. Geheime oorgrensoperasies is ook deur ander korpse uitgevoer – die recce-eenheid was beslis nie die enigste nie.

Die heel grootste probleem wat ek uiteindelik met 1 Recce het, is juis dit wat nie geskryf is nie. ’n Mens hoor baie oor die opleiding en beplanning, ons beleef enkele operasies en gaan kuier selfs in die hospitaal en langs die grafte van die gevalle makkers. Tog: Waar Strachan se fiksiewerk deurgaans die donker kant van die oorlog op die psige van die karakters beklemtoon, is hier geen sprake daarvan nie. Ons hoor wel dat vroue soms baie moes opoffer, maar die psige van die soldaat word nie bespreek nie.

’n Mens sou geensins van Strachan kon verwag het om ’n negatiewe teks oor 1 Recce te skryf nie, maar sou daar nie erkenning gegee kon gewees het aan die eise van die oorlog nie?²¹

’n Wêreld sonder grense vertel ook oor die strawwe opleiding, die swaar pakke en die trots van die manne wat al die toetse geslaag het, maar dit vertel óók van die verskrikking, die skending van lyke, en die onbedoelde slagoffers. Die res van Strachan se oeuvre worstel ook met die posttraumatiese stres wat soldate ervaar het.

Nêrens verskyn enige van hierdie sake in 1 Recce nie. Glad nie.

Watter Strachan is dus korrek? Die fiksieskrywer of die imbongi?

’n Verdere probleem rondom 1 Recce is dat die laaste bladsy van die boek, waarskynlik nie deur Strachan geskryf nie, maar wel deur iemand by die uitgewer, groot gewag maak van Strachan as skrywer van grensliteratuur (351). Of die persoon wat hierdie bladsy geskryf het, enige idee het wat grensliteratuuur is, weet ’n mens nie, maar ander skrywers van hierdie genre word geredelik by die naam genoem: “JC Steyn, Etienne van Heerden en Koos Prinsloo”. Hierdie drie name, wat so direk gekoppel word aan grensliteratuur, ontsluit ’n hele alternatiewe ruimte gesetel in protesliteratuur. Steyn, van Heerden en Prinsloo het, soos Strachan in sy fiksie, die meesternarratief deeglik uitgedaag. Grensliteratuur as genre is hoegenaamd nie ’n verheerliking van die stelsel nie – dit vertel juis van die ontsetting wat met militêre diensplig gepaardgegaan het.

Daardie laaste, biografiese bladsy waar die term grensliteratuur so rojaal betrek word, sou ’n leser waarskynlik nie voor Strachan se deur kon lê nie, maar die kanse is baie goed dat Strachan self daardie bladsy sou gelees het as deel van die nagaan van die bladproewe.

Die vraag ontstaan nou: Is Strachan, die meester van die interteks, besig om kodes te laat vir die leser van sy letterkundige tekste? Vertel Strachan met fyn-opgestelde verwysings en intertekste vir die literêre leser dat die stiltes in 1 Recce betekenis dra? Is die talle verwysings na “swaar” dra dalk ’n kode?

Strachan se swaarste bagasie, wat hy steeds met hom saamdra, is die talle uitstekende boeke wat hy vóór 1 Recce geskryf het. Het hy met opset die ontmoeting in Centurion so geskryf dat hy die ontmoeting van die soldaat in “Visioen” oproep? Is die herhalende verwysings na swaar bagasie ’n kode wat ons moet ontsluit om die visioen van 1 Recce te ontsyfer? As dit die geval is, sou ’n mens 1 Recce as briljant moet beskou, want dan ondergrawe dit die grootkoppe se opdrag meesterlik: “‘Ons moet saamstaan,’ sê ek, ‘Ons het ’n weermagaanval om af te slaan.’”²²

Ek is dalk té sinies, maar Alexander Strachan weet hoe om spoor te sny in die letterkunde. ’n Leser wat deeglik ingegrawe is in die literêre verkenkuns, sal altyd weet dat enige kode in ’n teks soos 1 Recce, wat die meesternarratief skynbaar klakkeloos onderskryf, soos ’n Claymore-myn lê en wag om raakgetrap te word.

Verwysings

1. Vir die leser wat meer wil weet oor die rol van die moderne recce, sou hierdie ruimte aanbeveel word: https://www.recce.co.za.
2. Steenkamp, Willem. 2016. Suid-Afrika se grensoorlog 1966–1989. Kaapstad: Tafelberg.
3. Hierdie ruimte vertel meer: http://www.gunsite.co.za/forums/showthread.php?63360-Anderkant-Cuito-n-Reisverhaal-van-die-Grensoorlog-Louis-Bothma/page10.
4. Hierdie ruimte vertel meer: https://en.wikipedia.org/wiki/Operation_Seiljag.
5. Hierdie ruimte vertel meer: https://m.news24.com/beeld/In-Diepte/Nuus/n-Dag-wat-bly-spook-20110725
6. Op bl 82 van Agter die suikergordyn (1997, Human & Rousseau) vertel ’n oudrecce, Roy, oor Operasie Balrea “om ’n ANC-teiken buite die RSA te slaan”. Hierdie soort operasie is in die tyd van die grensoorlog en die totale aanslag uitgevoer.
7. Strachan, Alexander. 1984. ’n Wêreld sonder grense. Kaapstad: Tafelberg. (Die teks is ’n hele aantal keer herdruk.)
8. Dié aanhaling verskyn op die agterblad van die vyfde druk, wat in 1991 verskyn het.
9. Strachan, Alexander. 1990. Die jakkalsjagter. Kaapstad: Tafelberg.
10. Strachan, Alexander. 1994. Die werfbobbejaan. Kaapstad: Tafelberg.
11. Strachan, Alexander. 1997. Agter die suikergordyn. Kaapstad: Human & Rousseau.
12. Strachan, Alexander. 2003. Kloof. Pretoria: Protea.
13. Strachan, Alexander. 2010. Dwaalpoort. Kaapstad: Tafelberg.
14. Soos vervat in die ATKV | LitNet-Skrywersalbum: https://www.litnet.co.za/alexander-strachan-1955.
15. Strachan, Alexander. 2015. Brandwaterkom. Kaapstad: Tafelberg.
16. Sien bl 50 van ’n Wêreld sonder grense. Jock is in verskeie verhale ’n leiersfiguur, beide ’n uitstekende soldaat en ’n baie getraumatiseerde persona.
17. Die verhaal “Caprivi” het in De Kat verskyn en is toe in Agter die suikergordyn opgeneem.
18. Sien bl 37 van Agter die suikergordyn. Die verhaal heet “Plek van die wind”.
19. Soos vervat in die ATKV | LitNet-Skrywersalbum: https://www.litnet.co.za/alexander-strachan-1955.
20. Ibid.
21. Die res van Strachan se oeuvre verwys beslis na die stres wat soldate ervaar het. Vir ’n akademiese blik op posttraumatiese stres, sien Bing, Elaine. 2014. Ek het gemartel. Pretoria: LAPA Uitgewers.
22. Dit is die heel laaste sin in ’n Wêreld sonder grense, bl 52. Teen hierdie tyd het die leierskorps klaarblyklik besef dat hulle aanvanklike poging misluk het.

The post <em>1 Recce, die nag behoort aan ons</em>: ’n LitNet Akademies-resensie-essay appeared first on LitNet.

Elf dae op ’n eiland
Elizabeth Wasserman
Tafelberg
ISBN:  9780624085805

Skrywers oor hul nuwe boeke. Elizabeth Wasserman vertel vir Naomi Meyer van Elf dae op ’n eiland.

Hallo Elizabeth! Die skool het pas weer begin en ek’s seker baie mense droom reeds weer oor vakansie op ’n tropiese eiland. Waar het jy die idee gekry vir Elf dae op ’n eiland?

Ek skryf graag oor plekke wat ek ken – en ek ken die Seychelles redelik goed. Ek ken die see en die diere daar rond en die ekosisteem van die eilande is uiters interessant, sowel as die navorsingswerk wat daar gedoen word. Daar is hope materiaal vir stories – van die ou seerowerskatte wat na bewering steeds daar begrawe is, die geskiedenis van die kokosneutplantasies en boerdery met speserye en vanilla, snaakse stories oor die Britse en Franse besetting totdat die eilande uiteindelik onafhanklik geword het iewers in die 1950’s, en natuurlik die troppe toeriste wat daar opdaag met ’n versugting na ’n paar dae in die son. Die meeste mense beskou die eilande deur ’n waas van romanse. Nie sonder goeie rede nie!

Tog. Hierdie tropiese vakansie is dalk nie heeltemal wat Danika, of die leser, verwag van ’n vakansie op ’n eiland nie. Hierdie aanhaling uit die boek bied dalk ’n leidraad: "So: weens onvoorsiene omstandighede bevind Danika Kuyler, doodgewone graad 11–leerling aan ’n redelik ordentlike meisieskool in Kaapstad, met ’n glamorous ma maar min ware vriende, haar eensklaps op ’n eiland iewers in die middel van die Indiese Oseaan." Wil jy dalk kortliks vertel waaroor die storie handel?

Dit gaan oor ’n tiener wat per ongeluk tussen ’n span navorsers op ’n reservaat in die Seychelles beland. Sy leer vinnig van bewaring en tussenin het sy ’n hoop persoonlike krisisse om te hanteer. ’n Ryk sakeman probeer een van die eilande op ’n slinkse manier bekom en die goeie werk van die span wetenskaplikes om ’n paar spesies van uitwissing te red, word bedreig.

Ek hoop die storie is ’n waardige tweede in my “Elf dae”–reeks. Na ek my eie tiener grootgemaak het, bly ek gefassineer met daardie stadium rondom 16 jaar, wanneer die donker wolke van hormone en sosiale intriges soms net so bietjie wegskuif om die groter wêreld daar buite te wys. Ek probeer my stories só skryf dat dit vermaak. Reisverhale werk goed, en snaaks genoeg loop die meeste lesers weg met die idee dat dit romantiese avontuurverhale is. Dan is dit so! Maar ek glo dat enige storie moet op sterker bene moet staan. As jy die boek klaar gelees het, moet jy (bewustelik of onbewustelik) voel dat jy effens ryker is. Jy het van ’n nuwe plek geleer, of nuwe mense. Jy het ’n situasie teëgekom waarmee jy kan assosieer (soos ’n afwesige ouer) en gesien hoe iemand anders, al is dit bloot ’n karakter in ’n storie, sulke probleme te bowe kom. Jy het gesien hoe iemand in min of meer dieselfde situasie as jy dit regkry om sin te maak van haar lewe, op een of ander manier.

Die proloog tot die verhaal dui daarop dat Danika nie net eksistensiële krisisse gaan ervaar nie, maar werklik ook in lewensgevaar beland. Dis ook raaiselagtig dat Danika, soos dit op die agterblad van die boek staan, haar pa vir die eerste keer na sestien jaar sal ontmoet. Dan is daar ook ander kwessies waarmee jou hoofkarakter worstel – wil jy iets meer van haar vertel?

Jonger as 16 is mens baie weerloos. Danika het grootgeword met ’n stel gegewens, en sy het die beste daarvan gemaak sonder om dit reg te kry om ’n merk op haar omgewing te laat. Sy is bloot gewoon. Nie te lelik nie, nie te dom nie, nie te arm nie, nie te ongewild nie. Tieners streef dalk daarna om so deel van die massas te wees, om “in te pas”. Maar dit hou nie vir altyd aan nie. Op een of ander stadium moet elke mens sy spesiale voete vind. Vir Danika kom die oomblik toe sy sien hoe ’n karetskilpad eiers lê op die strand van Cousin-eiland. Die bohaai oor die bewaring van die Aarde maak skielik vir haar sin, want sy besef hoe breekbaar die klein deeltjies is waaruit ons geheel saamgestel is. Hierdie skielike wysheid kan sy oordra aan haar verhouding met haar pa: sy maak vrede met hom want dis belangriker dat sy hom nou het, as dat hy afwesig was in haar verlede. Sy kry bietjie rigting in die elf dae waarin die storie afspeel. Sy kry ’n plek wat haar pas.

Jou vorige boek, Elf dae in Parys, is deur die ATKV bekroon en die titel mag dalk ooreenkomste toon met hierdie nuwe een van jou, maar die karakters en die verhaal is anders. Waarom die spesifiek elf dae en waarom bestemmings in verre lande?

Die parallelle in die stories (en in die wat nog hopelik kom, want “Elf dae” word ’n reeks) is die krag van reis en nuwe ondervindings, spesifiek op ’n ouderdom waar mens baie vatbaar is vir nuwe invloede. Veral wil ek dit lekker maak om te lees. Ons doen baie om ons klein outjies te laat lees, veral in hul moedertaal, maar dan moet ons hulle nie verloor sodra hulle begin soek na lekkerlees–fantasie vir jongmense nie. (Die fantasie is nie so dik in Eiland nie, maar ek sê nog altyd dat die wetenskap meer wonderlik is as towerkuns). In Parys het dit gegaan oor die rol en krag van kuns in ons lewens. Eiland gaan oor bewaring en wat die wetenskap kan doen om die natuur te help. Hopelik gee die temas in die agtergrond ’n bietjie meer skop, sonder om die pret van die verhale te verdun. Ek skryf dus die soort stories wat ek self graag lees: stories met soliede feite–voete, maar ook stories wat jou heel laat voel as jy die boek toemaak. Ek is nie goed met smart en ellende nie – as dokter sien ek genoeg daarvan elke dag. Ek skryf vir my eie vermaak, en hopelik deel ek die pret met my lesers.

Boekresensie: Elf dae in Parys deur Elizabeth Wasserman

Jy is ook bekend vir die Anna Atoom–reeks en ander boeke vir jonger kinders. Wat is vir jou verskillend aan die skryf vir jonger kinders en dan tienderjarige lesers?

Definitief moet jy ’n heel ander stem uithaal. Ek probeer myself inleef in die ervaring van die ouderdomsgroep. Elke woord tel, maak nie saak vir wie jy skryf nie. En intelligensie is daar van kleins af – dus kan jy nie “eenvoudiger” skryf vir jonger outjies nie. Dis eintlik baie moeiliker! Jy moet hul aandag hou deur die pas van die storie styf te draai. Kleiner outjies, soos die wat Speurhond Willem lees, hou ek heeltyd aan die beweeg met allerhande snaakse gebeure. Maar ek probeer die boeke só skryf dat grootmense dit ook sal geniet, as hulle dit voorlees vir hul kinders. Tieners kyk dieper, en hulle is ook baie meer selfbewus. Vir hulle moet jy ’n hele wêreld skep, en hulle harder laat werk om by die storie uit te kom. ’n Boek gebeur mos iewers tussen die skrywer en die leser. Dus moet jy die leser se ervaringswêreld (eerder as ’n spesifieke ouderdom) die hele tyd in gedagte hou, of die storie val op die grond.

Wie is jou ideale leser? 

Die “Elf dae”-stories is vir sestienjariges van alle ouderdomme. Ek raak altyd paniekerig as ek gevra word vir watter ouderdom my boek spesifiek geskryf is. Lesers verskil. Ek lees nog steeds kinder– en jeugverhale. Ek het snaakse goed gelees toe ek tien jaar oud was. Madam & Eve het my eie dogter leer lees, en toe Jeremy Clarkson. Stories het eers later gekom! Dit is erg dat almal “moet lees” en dan word sekere boeke in hul hand gestop. Laat die kind toe om self te ontdek waarvan hulle hou, en kyk wat gebeur! Maar as ouers en onderwysers nie self lees nie, en nie deur hul gedrag wys dat lees so belangrike ding is dat daar tyd daarvoor gemaak moet word nie, sal dit nie sommer ’n aantreklike opsie vir hulle wees nie. My ideale leser is die een wat my boeke vind en sê: "Ah! Dis lekker."

Foto van Elizabeth Wasserman: Brenda Veldtman

Oor die skryfproses: Het jy Elf dae op ’n eiland vooraf beplan en dit toe neergeskryf, of het die storie ontvou soos wat jy dit geskryf het?

Soortvan. Stories spring gewoonlik in my kop terwyl ek besig is met iets anders. Gewoonlik is daar iets wat dit sneller: ’n standbeeld, in die geval van Parys, of ’n prentjie op ’n advertensie bord (in Eiland – ek beskryf daardie gevoel min of meer in die toneel waar Danika in ’n ry staan by doeane op die lughawe en ’n advertensie sien vir ’n luukse vakansie oord). Dan gaan stap ek gewoonlik ’n lang ent met my hond, gryp ’n notaboek as ek terugkom en skryf bladsye vol onleesbare notas waarna ek nooit weer kyk nie, en dan begin ek skryf. Van daar af dra ek maar net die storie oor van ’n plek iewers in my onbewuste, waar dit sekerlik vir jare reeds lê en broei.

Wat dink jy laat kinders en jongmense wat op sosiale media soos YouTube boer, nog graag boeke lees?

Daar is baie pret en inligting op You Tube en ander webaanbiedings, maar outeurskap ontbreek. Dis ’n heel ander ervaring om ’n boek te lees. Ek glo dat al die moeite wat daarin gaan om ’n hele wêreld tussen twee buiteblaaie te skep wel tot iets spesiaal lei – ’n verpakte ervaring. Sosiale media is los fragmente – pret, natuurlik, en onmiddellik herkenbaar. Dit verg minder konsentrasie en voeg op die ou einde miskien minder waarde by? Dus is dit belangrik dat stories van kleins af ’n spesiale plek kry. Dis ’n waardesisteem en ’n kultuurding en daarom verdien dit respekvolle aandag. Ek beklemtoon weereens die krag van voorbeeld: as kinders in ’n huis grootword vol televisieskerms, gaan hulle nie lees nie. As die boekrak ’n trotse meubelstuk is, volgeprop, gelief en gereeld besoek, sal hulle lees. En hulle kinders ook, eendag. Dis belangrik want in boeke bereik ons die lewens van ander mense met baie meer diepte as om hulle op Instagram te volg. Dis nou nie te sê dat sosiale media en die internet nie ’n plek het nie. Maar hoekom net een ding doen?

Wat lees jy graag? Of onlangse lekker boeke vir jou?

Ek lees baie niefiksie – wetenskap en tegnologie. Ek lees graag boeke saamgestel deur wetenskapskrywers soos John Brockman en ek lees ook tydskrifte op die internet. Dan het ek ’n goeie skoot fiksie nodig as vermaak en ek is geneig om ’n paar boeke gelyk te lees. Die beste is wanneer jy iets kry wat jou heeltemal vasgryp en jy vergeet skoon van alles anders waarmee jy besig is. So ’n onlangse lekkerleeservaring was byvoorbeeld A gentleman in Moscow deur Amor Towles. Ek het dadelik al sy ander boeke verorber en kan nie wag dat hy weer met iets vorendag kom nie. Ek is geneig om in sulke “binges” van ’n spesifieke skrywer se werk te verval. Lekker.

’n Karakter soos Tin Tin is vanjaar negentig jaar oud. Wat dink jy oor die tydloosheid, al dan nie, van kinderboekkarakters: soos Pippie Langkous of Heidi, ensovoorts? Wanneer deurstaan ’n kinderboekkarakter die toets van tyd, of watter kinderboekkarakters bly jou by, of het jou kind se verbeelding aangegryp?

Tin Tin, Pippie Langkous, ja! En daar was ’n koddige Sweedse speurder met die naam van Agathon Sax (Nils–Olof Franzén) wat ek verslind het net wanneer ek kon. My dogter was ook mal oor hulle almal, dus tydloos. Alle karakters werk egter nie vir almal nie, en ek kon nooit vatplek kry aan sommige ander wat steeds heel gewild is nie. Winnie the Pooh, byvoorbeeld, was vir my ’n raaisel – heeltemal te vervelig – alhoewel ek mal was oor Eeyore. Wie ken nie sulke mense nie? En Alice in Wonderland! Haar karakters loop die wêreld vol, oral. Ek assosieer persoonlik met die ruspe op die paddastoel (die een wat die waterpyp gerook het). Dit kon ek gewees het, sowaar. Dit is sekerlik die ding: as ’n karakter dit regkry om herkenbare eienskappe vas te vang, dan bly hy/sy/dit van toepassing vêr verby die tyd toe die boek geskryf is. En jou kinderdae is daardie wonderlike tyd van eerste ervarings: die tyd wanneer jou gedagtewêreld begin vorm aanneem en indrukke blywend is. Daarom is dit ’n vreeslike belangrike en verantwoordelike taak om boeke vir kinders te skryf.

The post <em>Elf dae op ’n eiland</em>: ’n onderhoud met Elizabeth Wasserman appeared first on LitNet.

Titel: Toe-Val-Lig
Skrywer: Amore Bekker
Uitgewer: Tafelberg, 2018
ISBN: 9780624080237

Amore Bekker is een van die gewildste omroepers op RSG en haar uitsaaistyl laat mense voel dat hulle haar persoonlik ken. Soms staan jy verbaas oor hoe openhartig mense met haar praat – asof hulle al jare ou vriende is. Dit laat jou net weer besef hoe nodig ons almal ’n gewillige oor het. Om oor gewone dinge te gesels in ’n wêreld waar die skandalige of opspraakwekkende oor ons lewens regeer.

Hierdie boek is ’n keur van die beste, soms ongelooflike, ware stories van toeval soos wat op Amore se middagprogram Tjailatyd uitgesaai is. Luisteraars van dwarsoor die land deel hul ervaringe van die vreemde toeval wat ons lewens soms so onverklaarbaar kan aanraak. Amore het net minder as 100 van die beste stories uitgesoek vir die samestelling.

Die boek het my verstom laat staan nie net oor hoe die toeval werk nie, maar oor hoe eenders ons almal is – ongeag waar ons woon, hoe oud ons is of wat ons inkomste of omstandighede is. Dit bring gewone mense se stories na ander gewone mense.

Maar dit bring my by die toeval: van Amore se eie verhaal oor die dood van haar kêrel en sy medevlieënier tot die aangrypende storie deur Dana Snyman, waarin sy geliefde oor hom waghou terwyl hy opreis na haar begrafnis; of Martin Tuck wat in die Transkei met ’n stukkende vragmotor gestrand staan en deur ’n vriendelike groep mense gehelp word – in Afrikaans!

Ek hou van Amore se uitkyk op die woord “toevallig”: “toe val lig”. Want die meeste van die stories in die boek gaan oor die mooi in die lewe; dit wat vrede bring aan geliefdes wat iemand verloor het; hoop aan dié wat desperaat of bang was.

Sy skryf in haar voorwoord dat ’n sekere sosioloog se woorde: “Nie alles wat tel, kan getel word nie en nie alles wat getel kan word, tel nie” haar laat besef dat daar perfekte orde in die wêreld is en dat dinge gebeur soos dit moet. En selfs daarin lê daar ’n tipe hoop of sussende wete dat dinge sal uitwerk, al sien ons nie altyd onmiddellik die redes agter sommige gebeure nie.

Toe-Val-Lig is die tipe boek wat jy aan die begin van die jaar vir jou vriendin kan gee of wat voor jou bed kan lê en waaruit jy elke nou en dan ’n kort verhaaltjie voor slaaptyd kan geniet. Die storietjies is maar twee of drie bladsye lank.

• Die boek is ook as e-boek beskikbaar.

The post <em>Toe-val-lig</em> deur Amore Bekker: Luisteraars se stories boei ook lesers appeared first on LitNet.

’n Tuin vir Tessa
Helena Hugo
Uitgewer: Lux Verbi
ISBN: 9780624080237

Die boek handel oor die Heyns-familie, Altus en Tessa en hul twee seuns, wat ná ’n plaasaanval die familieplaas verkoop en stad toe trek. Aanvanklik het Altus ’n besigheid wat veevoer en ander boerderybenodigdhede verskaf en begewe hom later ook in in- en uitvoer saam met ’n vennoot, Drikus, wat ook sy beste vriend is.

Die een ramp na die ander tref hom, en sy versekering moet groot bedrae uitbetaal vir skeepsvragte wat óf sink óf besmet is en by doeane afgekeur word. Hy ontdek dan dat Drikus hom besteel. Skuld hoop op nadat hy reeds verbande op sy huis en kleinhoewe geneem het om die besigheid se begroting te laat klop.

Dit gaan só sleg dat die besigheid onder sekwestrasie geplaas word, maar hy skop vas, verkoop sy kleinhoewe en leen nog geld teen hoë rentekoerse.

Tessa is onbewus van die storms om die gesin se koppe. In haar luukse woning met ’n huishoudster en voltydse tuinier leef sy in ’n perfekte borrel. Dis eers nadat sy Altus konfronteer nadat hy haar vra om haar uitgawes effe in te kort dat hy met die hele sak patats vorendag kom: dit gaan sleg. Die fabriek brand af; brandstigting word vermoed. Die versekering wil nie betaal nie en die bank dreig om die huis terug te neem. Nie net sekwestrasie nie, maar ook bankrotskap is sy voorland. Die karre, die huis en die inhoud moet alles opgeveil word om hom uit die tronk te hou.

Die geskinder raak ondraaglik; selfs by die kerk word hulle skeef aangekyk of oordrewe vertroos en Altus se gesondheid gaan vinnig agteruit, weens hartprobleme.

Tessa worstel met haar geloof, sy is kwaad vir Altus, en die kinders is ontevrede omdat hulle alles waaraan hulle gewoond is, gaan verloor.

Toe die gemeente betrokke raak, stroom hulp van alle kant af in en word daar ook vir die gesin gratis huisvesting aangebied, in ’n tuinwoonstel omring deur ’n pragtige tuin. Dit lyk of alles gaan uitwerk.

Helena Hugo is ’n knap en produktiewe woordsmid. Haar radioverhale (drie eerste plekke in die Sanlam/RSG-skryfkompetisie), drama Swane (wat met ’n ATKV-Woordveertjie bekroon is) en die lang lys boeke op haar kerfstok is getuie hiervan.

Ek het regtig ’n groot aanhanger van Hugo se werk geword, juis omdat sy die vermoë het om mense se innerlike wroegings só goed te verwoord. Haar karakters kry ’n lewe tussen die bladsye en dis soos vriende vir wie jy moet koebaai sê as jy die laaste bladsy klaargelees het.

Ek het myself ook al betrap dat ek soms in ’n vlietende oomblik wonder wat van ’n betrokke karakter geword het – net om te besef hulle bestaan nie!

Maar in Tuin vir Tessa het ek kleigetrap om simpatie met Tessa óf haar man te hê. Dis soos daardie Amerikaanse films waar die vrou salig onbewus is van haar man se bedrywighede en net die onnatuurlik hoë leefstyl geniet en heeltemal van die werklikheid verwyder word, omdat daar net te veel geld is. Hul “swaarkry” is vir my net nie geloofwaardig nie.

As jy die Heynse se leefstyl bekyk – die strandhuis van etlike miljoene, die huis van R30 miljoen, die plaas, die kinders se perde, die oordadige juwele en besittings en vele meer, vang jy eerder ’n gly in hulle as mense as om simpatie te hê.

En Tessa se wroeging met haar geloof en die gesin se vrees om kerk toe te gaan oor die gemeente se veroordeling, maar op die ou einde kom “red” daardie einste veroordelaars hulle, hou nie vir my steek nie. Mense hou daarvan om ander wat finansieel beter af is te sien faal: dit laat hulle beter oor hulself voel. “Hoogmoed kom voor die val,” lui die ou spreuk, en in die Heynse se geval is dit regtig in die kol. Veroordeel sal jy word. Maar daardie wonderbaarlike ommeswaai van mense is nie vir my oortuigend nie.

Ek wil my verstout om te sê dat mans in 2018 nie meer net hul sakebedrywighede – of waar die gesin se inkomste vandaan kom – van hul vrouens kan weghou om “haar te beskerm” nie. Of is dit werklik so dat vrouens net trofeevrouens word en nie bevraagteken hoe hulle wederhelfte hulle sente verdien nie?

Is daar nooit ’n oomblik as jy daardie tweede viertrekvoertuig koop of jy R70 000 op jou kredietkaart skuld dat jy wonder hoe jou man dit alleen vermag terwyl jy jou hare of naels laat doen of by Bybelstudiegroepies sit en tee drink nie?

As dit net in my klein wêreldjie is waar vroue vrae vra, dinge bevraagteken en vir hulself dink, is ek die eerste wat sal erken dat ek nie weet waarvan ek in die groter konteks praat nie.

En om jou Persiese matte, oorsese skatte, rekenaars en ontwerpersklere by vriende weg te steek omdat die balju jou huis gaan leegdra, is nie waarlik kaalgestroop en oorbegin nie. Of is dit?

Hugo skryf onder haar erkennings dat geldnood, soos ’n siekte, enigiemand kan tref. Daarmee stem ek heelhartig saam. Maar om te skryf dat kerke se gebedslyste baie “lank en droewig” is met mense wat siek is of geliefdes aan die dood afstaan, en mense soos die Heynse dan ook daar in te sluit, is vir my te dik vir ’n daalder.

Hierdie is nie karakters oor wie ek weer in ’n vlietende oomblik gaan wonder nie.

The post <i>Tuin vir Tessa </i> deur Helena Hugo: ’n resensie appeared first on LitNet.

The post <i>Die troebel tyd</i> deur Ingrid Winterbach: ’n boekbekendstelling appeared first on LitNet.

"A friendly invitation to attend the launch of 63 Days to Optimum Health by Sally-Ann Creed. The author will be in conversation with Pippa Hudson."

The post Launch of <i>63 Days to Optimum Health</i> by Sally-Ann Creed: an invitation appeared first on LitNet.

Die troebel tyd
Ingrid Winterbach
Human & Rousseau
ISBN: 9780798177665

Ingrid Winterbach se heel eerste roman, Klaaglied vir Koos (1984), begin met die volgende sin: “Buite skop ek die tuinhek eers van binne af oop, dat hy ver verby sy normale swaai swáái, en toe skop ek hom van die ander kant af terug, dat sy skarniere ingee.” Winterbach se nuutste roman, Die troebel tyd, begin met soortgelyke woedende gedrag deur ’n vrou, Magrieta Prinsloo. Magrieta ondervind ’n vreemde sielkundige sensasie: “Daar styg ’n energie op vanaf haar kont tot haar kroon.” Sy snou haar departementshoof (sy is ’n dierkundige en hoof van ’n laboratorium by ’n akademiese instelling) allerlei toe en bedank haar werk nadat sy al haar skepe en brûe daar verbrand het.

Aspekte van omtrent al Winterbach se romans kan teruggevind word in Die troebel tyd. Die mens se verhouding met toeval (of bestendigheid) is byvoorbeeld weer eens ’n prominente tema, soos in Die boek van toeval en toeverlaat. Magrieta Prinsloo se ondersoek na die evolusie van erdwurms herinner aan die hoofkarakter van Karolina Ferreira se navorsing oor die mot. Magrieta se frustrasie en onvergenoegdheid beteken egter dat Die troebel tyd veral nou skakel met die woedende en sensuele vertellers van Klaaglied vir Koos en Winterbach se tweede roman, Erf.

In ’n onderhoud met Louise Viljoen (http://nb.bookslive.co.za/blog/2012/10/19/louise-viljoen-gesels-met-ingrid-winterbach-by-die-bekendstelling-van-die-aanspraak-van-lewende-wesens) by die bekendstelling van Die aanspraak van lewende wesens in 2012 het Winterbach gespekuleer dat sy, noudat sy weer in Stellenbosch woon ná jare in Durban, sal terugkeer na die “fynbostema” van haar sogenaamde fynbostrilogie, Klaaglied vir Koos, Erf en Belemmering. In Die troebel tyd, met sy Stellenbosse milieu,

word daar inderdaad na die toon, motiewe en temas van hierdie trilogie teruggekeer.

Een van hierdie temas is die etiese verantwoordelikheid (al dan nie) wat middelklas mense het teenoor ekonomies agtergeblewenes en veral hawelose mense. Die rede vir die verkenning van hierdie tema in Winterbach se romans wat in Stellenbosch afspeel, is waarskynlik die ekstreme ekonomiese ongelykheid in hierdie dorp. In Klaaglied vir Koos en Erf worstel die wit, middelklas, vroulike hoofkarakters met hoe hulle moet reageer op hawelose karakters wat eise teenoor hulle maak. Hulle oorweeg dit om self hulle bevoorregting agter te laat en by die haweloses aan te sluit. In Die troebel tyd kom Magrieta in die wingerde naby haar huis waar sy met haar hond stap, ’n vrou teë wat moontlik gelees kan word as ’n vergestalting van Klaaglied vir Koos en Erf se hoofkarakters wat besluit het om wel tot aksie oor te gaan en hulle gesinne en huise agter te laat.

Die troebel tyd gun die leser nie enige klaarheid oor of die vrou in die wingerd se optrede korrek is nie. Soos in al Winterbach se romans is die onvaspenbaarheid van betekenis nie net ’n eienskap van die verhaal nie, maar ook ʼn tema. Nadat Magrieta haar werk by die universiteit verlaat, aanvaar sy ’n werk by die geheimsinnige Buro vir Voortgesette Onderrig, wat behels dat sy met “agente” moet skakel en by verskeie raaiselagtige gebeure betrokke raak. Magrieta sukkel om sin van hierdie “web van verbande” te maak, en aangesien die roman begin met haar klaarblyklike senu-ineenstorting, is dit selfs moontlik om sommige van die gebeure as paranoïese verdraaiings te interpreteer.

Die opregte speurtog na antwoorde wat gerelativeer word deur ’n uitdruklike erkenning van hoe moeilik die vind van sulke antwoorde is, word in die roman self in terme van literêre tendense gesitueer wanneer Magrieta ’n gesprek voer met agent Green oor “New Sincerity”. New Sincerity is ’n estetiese beweging waarin daar wegbeweeg word van die sinisme en ironie van die postmodernisme. Terwyl die “nuwe” opregte kunstenaars die waarde van die postmodernisme se verkenning van die beperkings van finale waarhede erken, probeer hulle nietemin om die risiko van mislukking op hulself te neem en waarhede na te jaag. Die beweging word veral met die Amerikaanse skrywer David Foster Wallace se werk geassosieer, en hy het self ook oor die onderwerp geskryf in die opstel “E Unibus Pluram: Television and US Fiction”. In Afrikaanse letterkundige kringe word dieselfde tendens veral onder die vaandel van die “metamodernisme” bespreek (sien byvoorbeeld https://repository.nwu.ac.za/handle/10394/31580 en https://www.sun.ac.za/english/Inaugurallectures/Inaugural%20lectures/InauguralLectureProfAndriesVisagie.pdf).

Terwyl omtrent al Winterbach se werk as voorbeelde van “new sincere” of metamodernistiese (oftewel protometamodernistiese, in die geval van haar vroeër werk) tekste beskou kan word, en omtrent nooit aan die lesers die antwoorde verskaf waarop hulle hoop nie, het onder andere Karolina Ferreira, Niggie en Die aanspraak van lewende wesens sterker verhaalstrukture waardeur lesers meegevoer word. Lesers wat hierdie aspekte geniet, sal moontlik minder beïndruk wees deur Die troebel tyd, maar ek verwelkom die terugkeer van die “pynlik opregte” fynbosstem en Winterbach se raak beskrywings van ervarings. Soos die bogenoemde “kont tot [...] kroon”-aanhaling aandui, is dié stem ook humoristies. ’n Vaardigheid waarvoor Winterbach nie genoeg erkenning kry nie, is haar besonder akkurate weergee van Afrikaanse dialoog. Die uitdrukking “fok sê die bok”, wat baie snaaks is, word wel ’n paar keer te veel herhaal.

The post <em>Die troebel tyd</em> deur Ingrid Winterbach: ’n resensie appeared first on LitNet.

Kraak
Rouxnette Meiring
Tafelberg
ISBN: 9780624085317

Fantasie, eers die stiefkind van die Afrikaanse letterkunde, beleef deesdae ’n oplewing. Die kritiese sukses van Carina Stander se Die Bergengel het reeds bewys dat daar wel ’n aptyt vir goeie fantasie onder Afrikaanse lesers is, en daar is hoop dat uitgewers WF- en fantasieverhale meer en meer aanneemlik sal vind.

Die jongste bydrae tot hierdie groeiende genre is Rouxnette Meiring se Kraak, ’n toekomsfantasie wat by veral jong volwasse lesers aanklank sal vind. Kraak is die eerste boek in die IIHui !Gaeb-reeks.

Kraak speel af in die jaar 2315. Die aksie begin in IIHui !Gaeb,’n tegnologies gevorderde stad aan die suidpunt van Chinafrika. IIHui !Gaeb, oftewel Kaapstad in ’n nuwe, futuristiese baadjie, is ’n veilige hawe in ’n onstabiele vasteland. Hier word inwoners deur ’n virtuele koepel teen die ekologiese en menslike gevare van die buitewêreld beskerm, en toegang tot die stad word streng beheer.

Dit is egter gou duidelik dat alles nie pluis is in hierdie paradys nie. Die meeste van die stad se volwasse bevolking ly aan ’n vreemde slaapsiekte (hulle is lewend, maar is in ’n diep slaap vasgevang, soos die karakter Eri in Haruki Murakami se After dark). Boonop doen daar gerugte die ronde dat die koepel aan die kraak is.

Kara, Amber, Kaleb en Mohlomi, ’n groep IIHui !Gaebse weeskinders wat hulle ouers aan die slaap afgestaan het, ontvang ’n kriptiese opdrag van die geheimsinnige Sophia: Hulle moet die koepelstad verlaat en noord trek na Egipte. Daar sal hulle die oplossing tot die raaisel van hulle ouers se siekte vind.

So begin ’n reis wat ons jong karakters van die suidpunt van Afrika tot by Egipte se piramides sal lei.

Soos Carina Stander se Die Bergengel, is Kraak deels reisroman, deels bildungsroman. Vir veral die hoofkarakter, Kara, is die reis deur die distopiese Afrika-landskap ook ’n reis na binne. Soos die tog haar al hoe verder van die veiligheid van IIHui !Gaeb se koepel neem, moet Kara gewigtige kwessies soos die verlies van ’n ouer en onbeantwoorde eerste liefde konfronteer.

Meiring se uitbeelding van ‘n toekomstige Afrika is vernuwend. Kraak vermeng fantastiese elemente soos meerminne, “aliens” en mensvretende visse met die mistieke, Egiptiese mitologie en die tegnologiese aspekte van wetenskapfiksie.

Meiring voltooi tans ’n doktorsgraad in omgewingsopvoedkunde, en haar belangstelling in die verhouding tussen die mens en die natuur blyk duidelik in Kraak. Die verhaal ondersoek onder meer die langtermyneffek van klimaatsverandering en ander ekologiese rampe, asook interessante aspekte van beide menslike en niemenslike evolusie.

In die 24ste eeu is reuse-mantiskrewe bedrywig op land en het visse ’n smaak vir mensvleis. Ook die mens het op verskillende maniere ontwikkel om aan te pas by die omgewing, soos die bysiende molmense van Subsiber-Amerika wat hulle na ’n virtuele wêreld onttrek, die meermin-viswesens wat telepaties kan kommunikeer, en die goddelike (moontlik ruimte-) wesens van Lug-Eurasië. Die roman verwys ook vlugtig na ’n uiteindelike transformasie wat sal lei tot ’n “gebalanseerde” mens wat haar volle potensiaal bereik het, iets wat moontlik later in die reeks aangespreek sal word.

Alhoewel Kraak ’n jeugroman is, sal volwasse aanhangers van wetenskapfiksie en fantasie beslis ook die verhaal geniet.

Die roman bevat baie enigmatiese elemente en nuutskeppinge wat eers vreemd voorkom. Dit neem byvoorbeeld ’n bietjie naslaanwerk om uit te vind hoe ver ’n “chi” nou regtig is. (Meiring verwys moontlik hier na die Chinese chi of voet, wat een derde van ’n meter is); en dat “kayo” bloot “okay” is, met die lettergrepe omgeruil. Soos die leser mettertyd gewoond raak aan hierdie nuwe wêreld se manier van praat en doen, loop dinge egter meer vlot.

Lesers kan ook uitsien na die tweede boek in die IIHui !Gaeb-reeks, Snak.

The post <i>Kraak</i> deur Rouxnette Meiring: ’n resensie appeared first on LitNet.

Dit is nie ’n maklike taak om ’n boek te skryf nie, wat nog van publiseer. Juis daarom stuur die Jakes Gerwel-stigting, saam met NB-Uitgewers, vanjaar ’n mentorskapprogram van stapel om opkomende skrywers met dié taak te help.

"Ons gaan van vanjaar af elke jaar vier opkomende skrywers kies wat in fiksie of niefiksie skryf, in Afrikaans of Engels. Ons kies dan ook verder mentors wat met die opkomende skrywers werk op ’n individuele basis, maar ook in groepsverband," vertel Theo Kemp, uitvoerende direkteur van die Jakes Gerwel-stigting.

"Hierdie skrywers, met die voorwaarde dat hulle nog nie voorheen gepubliseer het nie, se hande word geneem om ’n eerste poging van ’n manuskrip tot ’n publiseerbare en verkoopbare produk te neem."

Vanjaar is vier skrywers geïdentifiseer wat manuskripte aan NB-Uitgewers voorgelê het waarin daar baie potensiaal raakgesien is, maar wat nog ’n pad moet loop voordat hulle werklik vir publikasie oorweeg kan word, vertel Marga Stoffer, uitgewersbestuurder van NB-Uitgewers. Die eerste skrywers wat aan die projek sal deelneem, is Bronwyn Davis, Engela Ovies, Shana Fife en Sharon Mogoaneng. Stoffer verduidelik dat dié vier skrywers geïdentifiseer is deur middel van ’n kortlys wat opgestel is van skrywers wat manuskripte aan NB-Uitgewers voorgelê het.

"Die vier skrywers wat aan die projek deelneem het elkeen ’n unieke verhaal of spesiale leefwêreld waaruit die verhaal ontwikkel het. Dit is eg-Suid-Afrikaanse stories – of dit nou ’n liefdesverhaal, ’n speurverhaal, ’n roman oor liefde en verlies, of memoires is. En die werke speel hulle in uiteenlopende Suid-Afrikaanse omgewings en kontekste af," vertel Stoffer.

"Wat al die skrywers deel, is dat elkeen werklik ’n storie het om te vertel, ’n storie wat verdien om vertel te word."

Die skrywers sal gereeld by die Jakes Gerwel-stigting se nuutgerestoureerde skrywershuis op Somerset-Oos in die Oos-Kaap saam met die mentors byeenkom om in groepsverband aan hulle boeke te skaaf. Verder sal kommunikasie oor die skryfwerk op ’n individuele basis tussen skrywer en mentor plaasvind. Die mentors betrokke by dié inisiatief is die redigeerder Suzette Kotzé-Myburgh en die skrywer Francois Bloemhof, wat die opkomende skrywers vir die volgende jaar of twee sal ondersteun.

"Dis vir my ’n groot eer en voorreg om deel te kan wees van hierdie projek," vertel Kotzé-Myburgh.

"Om ’n boek te skryf wat uiteindelik vir publikasie aanvaar word, is oneindig moeiliker as wat die meeste mense dink of verwag, selfs al beskik die persoon oor die nodige skryfvermoë."

Suzette Kotzé-Myburgh (Foto: Verskaf)

Kotzé-Myburgh vertel dat sy in haar 30 jaar in die uitgewersbedryf dikwels te doen gehad het met manuskripte wat potensiaal het, maar waarvan die skrywers "net nie daartoe in staat [was] om daardie laaste hekkie na publikasie oor te steek nie".

Sy verduidelik die oplossing in sulke gevalle is dat ’n kundige persoon die skrywer stap vir stap help om die manuskrip se probleme uit te stryk; maar, beklemtoon sy, so ’n proses is ongelukkig tydrowend en professionele hulp is natuurlik duur.

Ook Bloemhof is opgewonde om aan die inisiatief deel te neem.

"Ek het dadelik ingestem, omdat sulke inisiatiewe so skaars is, en so noodsaaklik. Nuwe stemme moet tog gehoor word en ek kan nie dink aan ’n beter manier om dit te bereik nie.

"As iemand graag wil skryf, behoort daar geen onnodige struikelblokke in sy of haar pad te wees nie. Daar is soveel goeie stories wat nooit vertel word nie omdat mense met die een probleem op die ander gekonfronteer word en uiteindelik tou opgooi. Teen dié tyd ken ek die mynveld baie goed en dit sal ’n voorreg wees om iemand daardeur te lei."

Francois Bloemhof (Foto: Verskaf)

Kemp vertel die rede waarom ’n inisiatief soos dié belangrik is, is dat dit die gaping in die Suid-Afrikaanse letterkunde vul tussen uitgewers en opkomende skrywers wat dikwels nie vir die diens van professionele mentorskapprogramme kan betaal nie.

"Daardie skrywers se manuskripte, met hope potensiaal, beland by die uitgewers sonder om ooit uitgegee te word. Die uitgewersbedryf is te kompeterend en die uitgewers werk onder groot druk en kan nie werklik die rol vervul om manuskripte te ontwikkel nie.

"Vir ’n letterkunde om te kan vernuwe is projekte soos hierdie broodnodig om jong stemme, ander stories en leefwêrelde na die letterkunde te bring," verduidelik Kemp.

Stoffer stem saam.

"In baie gevalle het skrywers wonderlike potensiaal, maar het hulle leiding nodig om daardie potensiaal te kan bereik. Daar is soveel talent, soveel uitstekende idees vir boeke, maar min mense wat die proses enduit deursien.

"Ons wil met hierdie projek skrywers help om deur al daardie moeilike en eensame oomblikke te kan beur, en dit is vir enige jong skrywer, glo ek, ’n groot voorreg om ’n mentor aan sy of haar sy te kan hê."

Lees ook

Vier vrae aan die skrywers van die Jakes Gerwel-stigting en NB-uitgewers se skrywermentorskapprogram

The post Nuwe mentorskapprogram gee vier opkomende skrywers 'n hupstoot appeared first on LitNet.

Titel: Wit terroriste
Skrywer:  Albert Blake
Uitgewer: Tafelberg
ISBN: 9780624081586

Nie baie lank gelede nie was daar ʼn tyd toe baie Afrikaners terroriste was. So skryf Albert Blake op die skutblad van sy boek Wit terroriste met die subtitel “Afrikaner-saboteurs in die Ossewabrandwag”.

Vir baie Afrikaners klink ʼn stelling soos dié seker alte vergesog. Terrorisme is immers iets wat die meeste Afrikaners vereenselwig met organisasies soos die ANC, Swapo en buitelandse terreurorganisasies soos Al Qaeda of Boko Haram. Beslis nie Afrikaners nie.

Blake maak korte mette in sy boek met hierdie wanpersepsie. Daar was inderdaad nie so lank gelede nie ook wit terroriste. En dit sluit nie net linkses soos John Harris in wat in 1965 gehang is nadat hy ʼn bom in die Johannesburgse stasie laat ontplof het nie, maar ook talle stoere Afrikaners.

Die lang lys Afrikaanse terroriste aan die regterkant van die politieke spektrum laat jou na jou asem snak met die lees van Blake se boek. Baie van hulle het later belangrike posisies in die Suid-Afrikaanse samelewing beklee en gesiene akademici en selfs regters geword. Ander het in die niet verdwyn.

Wat baie mense dikwels vergeet, en waaraan Blake die leser meesterlik herinner, is die stokou waarheid dat die een se terroris die volgende persoon se vryheidsvegter is.

In Wit terroriste word die mite die nek in geslaan dat Afrikaners aanspraak kan maak op die hoë morele grond wanneer dit oor ʼn volk se vryheidstrewe gaan.

Die parallelle tussen die Afrikaner se strewe om bevry te word van Britse oorheersing en die bevrydingsbewegings van swart Suid-Afrikaners om van wit oorheersing bevry te word, gaan nie ongesien verby in Blake se boek nie.

Tereg wys Blake daarop dat dit histories gevaarlik is om parallelle tussen die bewegings te trek, aangesien hulle om uiteenlopende redes ontstaan het wat nie noodwendig algemeen geldend is nie. Maar soos wat hy in sy voorwoord opmerk, is ʼn beheerde vergelyking tussen die wit en swart bewegings inderdaad insiggewend en terselfdertyd ontnugterend.

Afrikaners verwys vandag nog afkeurend na die terreurdade wat tydens die apartheidsjare deur die ANC en ander organisasies gepleeg is. Te maklik word daar vergeet van die terreurdade wat in die naam van vryheid deur Afrikaners gepleeg is tydens die oorlogsjare van die 1940’s.

Omdat die Afrikaner na 1948 die oorwinnaar was, en soos oorwinnaars maar altyd maak, grootliks hulle eie geskiedenis dikteer het, is min Afrikaners bewus gemaak van die donker kant wat daar ook by die Afrikaner was om sy vryheidstrewe te verwesenlik.

Met sy deeglike navorsing en boeiende skryfstyl slaag Blake daarin om ʼn spieël voor die Afrikaners te hou. Hy het diep in die argiewe gaan delf om hierdie stuk geskiedenis uit die Afrikaner se verlede sonder enige vooroordele aan te bied.

Die lys Afrikaners wat destyds betrokke was by die pleeg van terreurdade lees byna soos ʼn Who’s Who en wemel van bekende name.

Daar is al baie geskryf oor organisasies soos die Ossewabrandwag (OB) en hulle meer militante vleuel, die Stormjaers. Gewoonlik is dit met ʼn spesifieke bril gedoen. Aan die een kant word die OB dikwels voorgehou as ʼn kwasi-Nazi-organisasie wat geen goed gedoen het nie, aan die ander kant as ʼn suiwer kultuurorganisasie wat geen bloed aan sy hande gehad het nie. Die waarheid lê iewers tussenin.

Die resultaat van Blake se intensiewe navorsing is vol verrassings. Veral diegene wat nostalgies terugverlang na “die goeie ou dae” kan gerus daarvan kennis neem hoe naby Suid-Afrika aan ʼn moontlike  bloedbad was. As dit nie vir leiers aan beide kante van die politieke spektrum was wat onder moeilike omstandighede koelkop gebly het nie, kon sake lelik skeefgeloop het.

Net soos wat die ANC vandag hulle ondermynende terreurdade regverdig, het ook baie Afrikaners wat tydens die oorlogsjare aan sabotasie en terreur deelgeneem het, hulle ondermynende optrede later jare steeds regverdig. En net soos wat die struggle-helde teen apartheid deur die meeste van hulle volgelinge as helde vereer word, het waarskynlik die meeste Afrikaners ook ʼn patriotiese heldeverering gehad vir diegene wat soms roekeloos en op onverantwoordelike maniere die Afrikaner se stryd gevoer het.

Blake se verhaal is eie aan die Afrikaner. Broedertwis, tweedrag en verraad loop soos ʼn goue draad deur die Afrikaner se geskiedenis. Daar was ook sluipmoorde, en selfs sluipmoordplanne om Jan Smuts te vermoor. Blake som dit raak op wanneer hy sê die tragedie van ons land se geskiedenis is dat die bewoners nog altyd ʼn verdeelde nasie is. “In Suid-Afrika met sy gefragmenteerde bevolkingsamestelling en gemeenskap is verdraagsaamheid nie vir almal ʼn deug nie. Vooroordele en verdraaide persepsies voer dikwels die botoon” (40).

Blake ruim ook die wanpersepsie uit die weg dat die OB gelykgestel kan word aan die fascistiese bewegings van die 1930’s en ‘40’s. Hy skroom egter nie om veral die Stormjaers en terreurgroepe wat noue bande met die OB gehad het, se militantheid oop te vlek nie.

Die OB-leier Hans van Rensburg kan nie anders as om mens se verbeelding op ʼn vreemde manier aan te gryp nie, selfs al sou mens nie sy politieke standpunt steun nie. Sy naam kom telkens in die boek voor as een van die hoofkarakters, maar ek kon nie sy naam agter in die boek se indeks vind nie. Anders as byvoorbeeld iemand soos Eugène Terre’Blanche het Van Rensburg  ʼn skerp intellek en stewige akademiese onderbou gehad.

Was dit nie vir Jan Smuts en Hans van Rensburg wat, ondanks hulle radikaal uiteenlopende politieke beskouings, daarin geslaag het om hulle volgelinge min of meer in bedwang te hou nie, kon Suid-Afrika maklik in ‘n bloedbad gedompel gewees het.

Hoewel Blake se boek in die geskiedeniskategorie val, lees dit soos ʼn  spanningsverhaal propvol intriges. Daar is verraad, waaghalsige rooftogte, spioenasie-intriges, ouers se smart en vele ander intriges wat die leser boei.

Die boek word afgerond met talle geskiedkundige foto’s uit die tyd van die OB. Daar is volledige verwysingsbronne agterin, met onder andere ʼn naamlys van die 52 Stormjaers wat in die 1942-hoogverraadsaak aangekla is.

Albert Blake is natuurlik geen onbekende skrywer nie. Hy is onder meer beloon met die Louis Hiemstra-prys vir niefiksie vir sy Boerekryger: ʼn seun se hoogste offer (2012).

Die meeste mense ken hom egter as die skrywer van die topverkoper Boereverraaier: Teregstellings tydens die Anglo-Boereoorlog (2012), wat in die roerende rolprent Verraaiers omskep is. In hierdie jongste boek van hom, Wit terroriste, is daar meer as genoeg stof vir nóg ʼn rolprent oor die Afrikaner se veelbewoë geskiedenis.

The post Terroris of vryheidsvegter?: ʼn Resensie appeared first on LitNet.

Medusa
Rudie van Rensburg
ISBN: 9780795801839
NB-Uitgewers

Rudie van Rensburg vertel vir Naomi Meyer van sy jongste boek, Medusa, wat ook vanjaar by die US Woordfees in ’n boekgesprek bespreek word.

Rudie, baie geluk met die verskyning van Medusa. Ek moet jou sê: hierdie boek van jou het my geraak en plek-plek my hart gebreek. Hoeveel van hierdie storie is waar?

Baie dankie, Naomi! Ongelukkig is die boek grootliks op die waarheid geskoei. 

Aspekte hiervan moet eenvoudig waar wees; dit klink onheilspellend moontlik dat hierdie soort dinge bestaan. Ek sien in die bedankingsgedeeltes hiervan dit was ook vir jou donker om hieroor te skryf. Hoe het die verhaal jou pad gekruis?

Verskeie koerantberigte oor kindermolestering het my op die verhaal laat besluit. Ek het egter nie toe besef waarvoor ek my inlaat nie. Toe ek navorsing oor pedofilie begin doen, het dit my onkant betrap en my omtrent uit my gemaksone geruk. Buiten vir die ontstellende navorsingsgegewens, was ek ook bang dat ek die grense van fatsoenlikheid met so ’n verhaal gaan oorskry. Ek het dit selfs in ’n stadium ernstig oorweeg om nie voort te gaan met hierdie onderwerp as tema nie. Maar  persoonlike gesprekke met Stella Potgieter, een van die land se voorste kenners op die gebied van pedofilie, en Celeste de Vaal, wat ’n kenner van mensehandel en “rape homicides” (kinderverkragting) is, het my finaal aangespoor om voort te gaan. Uit my gesprekke met hulle het ek ook tot die gevolgtrekking gekom dat die omvang van die misdryf in Suid-Afrika baie onderskat word. So ook die gevare waaraan kinders blootgestel word op die internet (onder meer op Facebook). Met letterlik miljoene mense wat onder vals Facebook-profiele opereer, is kinders sagte teikens vir pedofiele, allerlei soorte molesteerders en mensehandelaars. En ja, ’n groot deel van die storie is gegrond op ware gevallestudies wat ek onder meer in doktor Potgieter se doktorale proefskrif oor pedofilie raakgeloop het en toe gebruik het om ’n sekere karakter in die boek se gedrags- en denkpatrone geloofwaardig te beskryf.

Hoe gemaak as mens so betrokke raak by die karakters wat mens skep? Wat het jou laat aanhou (al weet jy almal se uitkoms is nie ewe gunstig nie)?

Dit is nogal ’n “intieme” proses. Jy leef elke dag saam met die karakters in jou kop. Dit is veral moeilik as jy effe verknog raak aan sekeres, maar weet daar wag ’n ongelukkige einde op hulle. In Pirana het een karakter so diep in my hart gekruip dat ek sy lewe in die boek "'gespaar"' het, wat aanvanklik nie die plan was nie. Maar ongelukkkig is dit soms in belang van ’n misdaadverhaal dat jy "wrede besluite" moet neem. Die lesers sal maar self moet lees om te sien of dit in Medusa die geval is.

Fynkam jy die koerante vir stories en storielyne of hoe vind jy van alles uit?

Ek is ’n fanatiese koerantleser, wat in elke brokkie ’n moontlike storie soek. Talle van my boeke het juis ontstaan as gevolg van koerantberigte of tydskrifartikels (Slagyster, Judaskus, Pirana, Ys en nou Medusa). Die storielyne kry gewoonlik eers gestalte wanneer ek begin skryf.

’n Boek per jaar, sien ek. Dis darem ’n kragtoer! Was dit ’n doelbewuste doelstelling toe jy begin het om ernstig misdaadromans te skryf?

Ja, ek wou altyd minstens een boek ’n jaar skryf. Ek handhaaf daagliks ’n gedissiplineerde skryfroetine en die afgelope twee jaar het ek harder as ooit gewerk  om vanjaar ’n tweede boek (in September) te laat verskyn. Dit is ook ’n spanningsroman, maar dié keer is Kassie Kasselman nie die hoofkarakter nie. ’n Sekere karakter in my debuutboek, Slagyster, spook al jare lank by my. Van die begin af het ek geweet hy het die potensiaal om ’n sterk hoofkarakter te maak en die September-boek handel oor hom. Daar sal egter volgende jaar weer ’n Kassie-boek verskyn.

En dit lees so vloeiend, jy word wyd bekroon. Word dit vir jou makliker?

Die skryfproses word beslis makliker. Dit help natuurlik ook dat ek ’n joernalistieke agtergrond het. Die basiese skryfboustene is in daardie omgewing gelê. En ek weet darem teen die tyd hoe om die slaggate te vermy waarin ek as debuutskrywer getrap het. Terselfdertyd moet ek ook erkenning gee aan my vaardige redigeerder, Suzette Kotzé-Myburgh, vir haar bydrae.

En kom die idees so vinnig by jou op? Maak jy gedurig aantekeninge oor nuwe stories al is jy nog besig met die een verhaal? Skryf jy sommer die volgende dag al, nadat die manuskrip weggestuur is, aan ’n nuwe verhaal?

Ek dink stories kom vinnig by my op omdat ek heeltyd op die uitkyk daarvoor is.  As ek dit nie in koerante of niefiksie-boeke kry nie, delf ek maar diep in my eie kop vir idees. Laasgenoemde gebeur gewoonlik as ek saans in die bed klim. Ek maak nie regtig aantekeninge nie. Wanneer ek aan ’n manuskrip begin skryf, het ek net ’n vae idee van hoe die verhaal gaan verloop. Buiten vir die navorsing wat klaar gedoen is, is my voorafbeplanning gering. Ek vermy fyn beplande raamwerke, want ek glo dit beperk my denkproses. Gedurende die skryfproses loop elke storielyn maar sy eie verrassende draaie, wat ’n mens in die beginstadium nooit voorsien het nie. As ek halfpad met ’n manuskrip is, het ek gewoonlik nie ’n idee hoe die verhaal gaan eindig nie. Vir my is dit juis die lekkerste deel van skryf om na daardie eindpunt toe te werk. Wanneer ek klaar is met ’n manuskrip, is dit vir my baie moeilik om stil te sit. Teen daardie tyd het ek al ’n groot deel van die navorsing vir ’n volgende boek afgehandel, wat ek saans doen om nie met my oggendskryfwerk in te meng nie. Ek vat gewoonlik ’n breek van ’n week of twee voordat ek ’n nuwe manuskrip aanpak, maar in Desembermaande gun ek myself ’n effe langer rustyd.  

Was die Griekse mite van Medusa ’n inspirasie? Op watter wyses, indien wel?

Ek sou nie sê daardie mite het as ’n inspirasie gedien nie. Maar die beeld uit my jeugjare van die lelike en onheilspellende vrou met die spul krioelende slange op haar kop, het perfek ingepas by die verhaal en veral die antagonis wat ek geskep het.

Is dit vir jou lekkerder om boeke te skryf as om koerantman te wees, of versekeringsman? Het jy toe ook maar geskryf, destyds, of het jy nie teruggekeer na ou manuskripte in die laai nie, maar vars en nuut begin skryf toe jy klaar is by die verskeringsmaatskappy?

Ek kan onteenseglik sê dat om boeke te skryf verreweg die lekkerste werk is wat ek nog gedoen het. Trouens, dit voel glad nie soos werk nie omdat ek die proses so geweldig geniet. Ek het ná my tyd as joernalis bly skryf en het vir verskeie koerante en ander publikasies rubrieke onder skuilname geskryf. In die tyd het ek ook die drama, Die begrafnis, geskryf. Ek het wel eenkeer ’n halfhartige poging aangewend om ’n boek te skryf, maar my tyd was eenvoudig te beperk om my volle aandag daaraan te gee. Ná my versekeringsdae het ek vars begin met my debuutboek se manuskrip.

Wat doen jy as jy tyd kry vir iets anders as skryf? Vertel ons van jou seëlversameling (as ek Kassie se stokperdjie as voorbeeld kan gebruik)?

Ek was in ’n stadium ’n ywerige gholfspeler, maar my onkonvensionele swaai was nie bevorderlik vir my lang rug nie. Ek en my vrou, Líze, hou baie van die teater. Ons ander groot bederf is om in Desember in Hermanus uit te span, waar ek van skryf en stories vergeet en nie eens my skootrekenaar heen saamneem nie. Ek is ook ’n groot sportliefhebber en kyk gereeld krieket, rugby en gholf op TV. En vanjaar het ek besluit om meer tyd in te ruim om te skilder, ’n passie wat ek die afgelope ses, sewe jaar gruwelik afgeskeep het.

• Kom luister by die US Woordfees na die gesprek "Stamina vir ’n speurreeks", met Rudie van Rensburg, Bettina Wyngaard en Mike Nicol: Dinsdag, 5 Maart om 15:30 in die ATKV-Boektent.

US Woordfees 2019: Volledig bygewerkte program nou beskikbaar

The post US Woordfees 2019: ’n onderhoud met Rudie van Rensburg oor <em>Medusa</em> appeared first on LitNet.

The post <em>Die dag toe die draak kom</em> deur Fanie Viljoen: uitnodiging na boekbekendstelling appeared first on LitNet.

Ingrid Winterbach se jongste roman, Die troebel tyd, is onlangs in Stellenbosch bekendgestel. Louise Viljoen het met haar gesels.

Die troebel tyd
Ingrid Winterbach
Human & Rousseau
ISBN: 9780798177665

Magrieta Prinsloo, dierkundige, se kop haak uit op die verkeerde antidepressant. Sy beledig haar departementshoof, en haar illustere akademiese loopbaan kom tot ’n einde. Sy aanvaar ’n betrekking by die Buro vir Voortgesette Onderrig, en in haar nuwe pos kom sy heelwat teë – sowel medewerkers as walvisse – wat haar lewe in ’n beduidende ander koers stuur. Met dié roman bewys Winterbach weer haar merkwaardige vernuf as romansier, met ’n buitengewone insig in die menslike psige.

Lees ook

Die troebel tyd deur Ingrid Winterbach: ’n LitNet Akademies-resensie-essay

Die troebel tyd deur Ingrid Winterbach: ’n resensie

The post Video: <i>Die troebel tyd</i> deur Ingrid Winterbach word bekendgestel appeared first on LitNet.