Quantcast
Channel: NB-Uitgewersportaal - LitNet
Viewing all 1320 articles
Browse latest View live

Niq Mhlongo on the writer as an agent of change

$
0
0

About three months ago, in August, my German publisher Wunderhorn sent me an itinerary regarding my book tour in three German-speaking countries; Germany, Switzerland and Austria. My third novel, Way Back Home, had just been translated into German, and I was to travel to about 12 cities in these countries doing book readings. One of the exciting things about this itinerary was that I was scheduled to do a reading at the world’s biggest book gathering, The Frankfurt Book Fair, with Rachel Zadok. Feeling excited about this prospect, I immediately posted on my Facebook status. Unaware, my status suddenly generated interest in my work. Hundreds of my community of friends commented with enquiries about where they could buy my books. At first I thought, why ask an obvious question – Exclusive Books, of course. And that’s where I referred my readers to. I also mentioned the newly opened and most reliable African Flavour Books in Vanderbijlpark which sells most of the African authors from different parts of our continent.

I guess what made me excited the most was the fact that most of the people that made the enquiry were black people from the townships, suburbs and rural areas across the country. It has always been my wish that they, too, get to read my work as I write about these communities. I then took the time to respond to these enquiries individually.

First let me tell you why colour is important for me on this one. There has been an old, utterly preposterous rumour lingering about the black people in the township that they don’t read or buy books. For example, one of the reasons given for the closure of the Exclusive Books in Maponya Mall in Soweto is the lack of readership, or rather customers. I initially made a mistake by getting accustomed to this rumour, as I thought it was the truth, which according to my observation is not.

Later I realised that the rumour lacked a tiny grain of truth, and was buried beneath layers of fabrications and misunderstandings of what people wanted to read. For example, in Soweto, where I come from, my personal copy of After Tears that I had lent to my friend was read by about 20 people. That to me was a clear indication that people in my township community do read, but they just don’t have means to buy books themselves, for various reasons, including the economic dynamics. The government is also not assisting enough to change this. Libraries are still poorly stocked, with outdated materials that have become irrelevant to what the people want to read.

Against these odds, let me declare that the reading culture among the black South African youth is changing very fast. With the emergence of the post-apartheid crop of writers I see the South African youths organising themselves into book clubs every day, and they are buying books. The question that we should ask ourselves is that regarding the accessibility of book written by this new crop of writers. Here I’m not talking about the prices of books, but about distribution. Are we selling the right books to our customers, the kind of books they want to read, or are we selling them what we think they have to read? I’m of the opinion that booksellers like Exclusive Books are not selling the right kind of books to South Africans, and therefore more and more branches will continue to close, like the one in Maponya Mall, Rosebank’s The Zone, and others.

The kind of feedback that I received from people on Facebook had opened a realm of possibilities and understanding for me. When the people that I had referred to Exclusive Books came back to me with a complaint that they could not find my books in any of the shops, I realised that the majority of our population has made a conscious decision to read local authors. This made sense to me when those that I sent to the reliable African Flavour Books in Vanderbijlpark were able to get copies of all my books, and even bought more African authors.

I decided right there that over-dependency on Exclusive Books could create a cancer of the soul. I started to adopt the distribution strategy of some self-published authors like Mofenyi Lekhura to make my books accessible to my readers. In the first trial, I ordered about 30 of my books with On The Dot through my publisher Kwela. Within a day I had sold all my books to my readers via Facebook, with hundreds more pending orders. Those outside Johannesburg, in places like Cape Town, KwaZulu-Natal, Limpopo, Eastern Cape, Mpumalanga and so forth were prepared to pay the cost for the postage and used the Cash Send services of the banks. This was a pleasant surprise for me.

My travels around the globe have taught me that the best place to start while visiting a country or a city is its bookstores. When I go to different literary events around the world I make sure that I buy the books that I may not find in my country. In most countries, especially in Europe and the USA, for example, most bookshops promote their own writers. These would be displayed proudly in the entrances of the bookshops no matter how small they are. But here in South Africa it’s different, and I think stores like Exclusive Books are missing a great opportunity to dictate the agenda of change and set a trend. Both local and international tourists are forced to buy works by the big five – Nadine Gordimer, JM Coetzee, André Brink, Antjie Krog or Breyten Breytenbach, because these are the authors that Exclusive Books think they must read. This kind of thing perpetuates the stereotype outside South Africa as if there is no present or future, but only the past, happening over and over again. Don’t get me wrong, because I call these authors “the big five” advisedly. In almost every single event of my book tour, people who asked questions about the South African literary landscape used these names to define what South African literature is about. Although I find this problematic, there is no doubt that these authors have done a lot in mapping the South African literary landscape.

My recent visit to Germany, Austria and Switzerland has made me realise that the world is ready and hungry for the new South African literary voices. At the Humboldt Universität in Berlin, for example, I was surprised to learn that they also offer a Northern Sotho (Sepedi) course. In Basel I met few people that are doing their thesis focusing on post-apartheid literature. In all of these places I was asked to give a list of post-apartheid authors. Above this a few writers, such as Kgebetli Moele, Nthikeng Mohlele, Sifiso Mzobe, Lebo Mashile, Lauren Beukes, and others, and I, are published in different international languages such as, German, Swedish, Norwegian, French, Spanish and Italian.

I wish booksellers like Exclusive Books would take heed of this literary revolution before it’s too late. They have a chance of creating a trend rather than following it. For example, the students here at home are demanding a change in curriculum and they are prepared to rewrite their destiny. Recently we have seen the changes in most institutions of higher learning, including Stellenbosch University, Wits, UJ and so on. People want to read something that can add value to their lives, the material that speaks to them and about them.

One of the biggest commodities that the USA has successfully sold to South Africa is its culture. We consume American culture through books and movies. Unfortunately South Africa does not see culture as the most important commodity. Otherwise bookstores like Exclusive Books would be taking advantage of this and selling South African books at the airports and other places that are popular with the tourists.

Until this temple of the old literary faith falls, the new temple of the South African post-apartheid literary truth will never be created. By actively distributing our own books, writers can defeat this fatalism that is perpetrated by booksellers such as Exclusive Books. This is one of the reasons I support fellow writer Thando Mgqolozana’s new initiative of Kulture Book Fair in Khayelitsha, Cape Town to make books accessible to the readers.

As South Africans we must understand that one of the best ways of strengthening our democracy is through our literature and arts in general. If we expose our people, young and old, to the literature that is relevant to them, they will always be reminded of the humanity of all people, as well as the values and principles that define our democracy, irrespective of their ethnicity, religion or gender.

Also read: Karabo Kgoleng reviews Niq Mhlongo’s novel Way back home

 

The post Niq Mhlongo on the writer as an agent of change appeared first on LitNet.


Kersfees 2015 saam met Leserskring

$
0
0

leserskring_kersfeesweggee2015

Leserskring-weggee

Leserskring gee graag hierdie Kersfees 'n heerlike boekpakkie weg - in die boekpakkie is een eksemplaar van Split deur Debbie Loots en een eksemplaar van Silence of the Seas deur Yrsa Sigurdardottir. Om in aanmerking vir hierdie gelukstrekking te kom, stuur jou naam en adres aan naomimeyer@litnet.co.za voor 1 Desember 2015 met die titel: "Kersfees 2015 met Leserskring".

Lees ook:
Boekresensie: Split deur Debbie Loots
Leserskring: Eerste Afrikaanse webuitsending met Anchien Troskie

Leserskring se vier gunstelinge dié seisoen

Die Amerikaanse rabbi en gewilde skrywer Harold Kushner het gesê: "Ek sien die lewe as 'n goeie boek; hoe verder jy lees, hoe meer sin begin dit maak." Mense se liefde vir literatuur het reeds in 1640 posgevat; deesdae is daar 'n genre vir almal: riller, komedie, gruwel, spanning, romanse, fantasie, misterie, ens. Om nie eers te praat van die onlangse opkoms van die nuwe selfhelp-, doen-alles-self-genre wat bygekom het nie.

Die literêre wêreld is ‘n kosmos op sy eie in harde, sagte of e-formaat. Dis juis daarom dat  Leserskring – 'n afdeling van Media24 Boeke en Suid-Afrika se grootste en oudste boekklub – reeds vir die afgelope 35 jaar die vertroue van miljoene boekwurms gewen het. Soos Kersfees en die tyd vir presente koop nader skuif, deel Leserskring hul vier gunstelinge vir die seisoen. Elkeen verteenwoordig 'n hedendaagse gier of letterkundige genre en is 'n moet vir enige fisiese of digitale boekrak wat sy sout werd is.

Silence of the sea, deur Yrsa Sigurdardottir

Misdaad en rillers is deesdae van die mees gesogte genres, met Skandinawiese misdaadfiksie wat die afgelope tien jaar in gewildheid toeneem. Dit het in die ’90's met Maj Sojöwall en Per Wahlöö se Martin Beck-reeks begin, en daarna het Stieg Larsson se Millennium-trilogie met veral The Girl with The Dragon Tattoo dit tot nuwe hoogtes gevoer. Yrsa Sigurdardottir, oftewel die “Queen of Nordic Noir”, volg haar eweknieë se literêre sukses na met Silence of the sea, wat reeds etlike toekennings ingepalm het.

Daar word gereken dat dit Yrsa se ysingwekkendste boek nóg is. Dit handel oor 'n vervloekte skip wat in Reykjavik se hawe opdaag, sonder die bemanning, wat op 'n geheimsinnige manier verdwyn het. Yrsa is bekend vir haar onheilspellende skryfstyl met grieselrige beskrywings. Sy skryf dit toe aan haar Yslandse grootwordjare, toe verhale van kinders wat gekook en lewend geëet is, alombekend was. Dit is ironies dat Ysland volgens statistieke slegs een moord per jaar het. Silence of the sea is in Engels beskikbaar, in sagteband, teen R165 vir lede (nielede R195), as e-boek teen R158,60 vir lede (nielede R162,60).

Split, deur Debbie Loots

Hierdie debuutroman deur die kunstenaar van Polokwane het almal aan die gons. Split was die eerste boek wat op RSG se nuwe boekklubprogram deur die omroeper Martelize Brink bespreek is en word deur beide Anchien Troskie en Marita van der Vyver aanbeveel.

Die storie speel gedurende die ‘70's en ‘80's in plekke soos Randfontein, Pietersburg en Durban af en word uit die oogpunt van vier verskillende karakters vertel. Dit is in Afrikaans beskikbaar, in sagteband, teen R205 vir lede (nielede R240) of as e-boek teen R168 vir lede (nielede R240).

Vlegsels: Stap vir stap, deur Laura Arnesen en Marie Wivel

Vlegsels is tans hoogmode – selfs onder vele glanspersoonlikhede. Bekendes soos Khloé Kardashian, Jennifer Lawrence en Taylor Swift is onlangs met visgraat-, kantwerk- of selfs melkmeisievlegsels opgemerk. Deense tieners het bes moontlik hierdie gier in 2013 begin toe hulle besluit het om verskillende vlegtegnieke op Instagram te dokumenteer vir ander om na te boots. Die style is gou-gou deur duisendes raakgesien en op sosiale media versprei en dit het selfs tydens hierdie jaar se rooitapytgeleenthede opslae gemaak. Vlegsels se gebruikersvriendelike stap-vir-stap-instruksies sal iedereen help om dit te bemeester. Beskikbaar in Engels en Afrikaans, teen R125 (nielede R150).

Kreatiewe Inkleurboek vir Grootmense, 3 & 4, deur Michael Omara

Wat Joanna Basford, die Britse kinderboekskrywer van onder meer The enchanted forest en The secret garden in 2011 begin het, het sedertdien 'n globale tydverdryf geword: inkleurboeke vir grootmense. Joanna het miljoene van haar gedetailleerde "inky adventures", soos sy daarna verwys, verkoop en baie ander kunstenaars en skrywers het in haar voetspore gevolg. Die lekkerte hiervan is die aandagtigheid wat inkleur jou laat beleef. Die meeste stadsmense leef 'n gejaagde bestaan, aan't skarrel van A tot B, dikwels onderdanig aan een of ander tegnologiese slawedrywer wat gedurig hul gedagtes onderbreek. Inkleur word beskryf as ’n salige, kalmerende  vorm van meditasie. Dis ook iets wat niekunssinnige mense maklik kan geniet. Die boek is in Afrikaans beskikbaar teen R115 elk vir lede (nielede R135) of R210 vir beide.

Bogenoemde vier uitsoekboeke van Leserskring is beskikbaar vir die Kersseisoen en kan aanlyn gekoop word by www.leserskring.com of deur posbestelling. Om meer aanbevelings te sien en al die  ledevoordele te geniet, sluit gerus aan by Leserskring se gemeenskap en volg ons op https://www.facebook.com/leserskring.

Sluit nou aan en bespaar 50% op enige twee titels. www.leserskring.com | www.facebook.com/leserskring.

The post Kersfees 2015 saam met Leserskring appeared first on LitNet.

Boekresensie: Tikkun Ha’olam – Herstel die wêreld deur Marzanne Leroux-Van der Boon

$
0
0

tikkunhaolam_250

Titel: Tikkun Ha'olam - Herstel die wêreld
Skrywer: Marzanne Leroux-Van der Boon 
Uitgewer: Lux Verbi
ISBN: 9780796318664

Tyd van herkenning deur Marzanne Leroux (destyds nog sonder die “-Van der Boon”) het in 1984 by Waterkant-uitgewers verskyn – Leroux se elfde roman. Dié hardebandboekie met die grys omslag is die verhaal van Marc Krige, ’n begaafde en talentvolle seun, se emosionele ontwaking en sy stryd om vrede te maak met sy heteroseksualiteit (stet). Die deernis en sensitiwiteit waarmee die karakters en hul wroeginge uitgebeeld word, is ’n kenmerk van Leroux-Van der Boon se vroeëre se werk. Haar werk het ook ’n Christelike inslag gehad, ’n aspek van haar skryfwerk wat subtiel en opreg aangebied is.

Die romans wat op Tyd van herkenning gevolg het, was dikwels ewe indrukwekkend en soms minder geslaagd: Aandmis oor Paternoster (1983) met liefde oor die kleurgrens as tema was ’n hoogtepunt en, vir die tyd waarin dit verskyn het, vreesloos sonder om té doelbewus uitdagend te wees, al het die skrywer in ’n destydse onderhoud erken dat sy juis ’n omstrede roman wou skryf. Soos honde van die hemel (1995), oor kindermolestering, was gedwonge en het nie altyd oortuig het nie.

Klaprose teen die wind is in 1992 uitgegee en was weer eens ’n hoogtepunt: in dié verhaal is Marc Krige, wat hom nou in Nederland bevind, en sy verwarde seksualiteit weer op die voorgrond. Die roman is destyds op radio voorgelees en het baie luisteraars, om dit lig te stel, die hel in gemaak omdat dit te gewaagd sou wees. (Klaprose teen die wind en Soos honde van die hemel is in 2013 in een band heruitgegee met die gepaste titel Skadu’s van gister.)

Marc Krige, die sentrale karakter in Herstel die wêreld (die agtste en jongste titel in die “Israel”-reeks), het dus ’n lang pad geloop. In 2003 is Marc boonop, voos gewroeg, nadergesleep vir Granate bloei in Jerusalem, die eerste in die “Israel”-reeks, waarin hy ontdek dat hy Joodse bloed het, hom in Israel vestig en later met ’n Jodin trou. Margo Luyt beskryf die boek op die voorplat as “eerlik en passievol”; Christine Ferreira verkondig op die agterplat: “Marzanne se kennis van Israel is verbysterend, haar passie aansteeklik.”

Luyt en Ferreira is gerekende boekmense op wie se mening ’n mens kan staatmaak, maar die generiese lofreëls op sommige boeke se omslae laat jou wonder of die skrywers daarvan blatant lieg of hulle net misgis. Weet sulke eensinskrywers dat om één gloeiende sin met gekruisde vingers uit ’n minderwaardige teks te wurg, onregverdig is teenoor lesers? Is dit ook hier die geval – of is Luyt en Ferreira se opmerkings in die kol?

Nog iets waaroor ’n mens reeds voor die lees van hierdie roman wonder, is: Tot hoe ’n mate tel die gewildheid van veral populistiese romans in so ’n boek se guns wanneer dit onafhanklik beoordeel word? Vergoed goeie verkoopsyfers ten minste gedeeltelik vir ondeurdagte en lomp skryfwerk?

In Herstel die wêreld is Rivkha, Marc se vrou en ’n paramedikus, in die hospitaal nadat sy haar been tydens ’n reddingsoperasie in die Filippyne beseer het. Rivkha word ontslaan – dan word drie Israeli-tieners ontvoer en vermoor. Dié ware gebeurtenis word ’n kettingreaksie en nog gebeure uit Israel se onlangse geskiedenis word betrek. Israel loods ’n grondoffensief en Marc word as reservis na die Gasa-grens gestuur.

Bladsy ná bladsy en hoofstuk ná hoofstuk word in beslag geneem deur  ritse dialoog waarin die Joodse geloof uitgelê word sonder dat dit enigiets tot die storie bydra. ’n Skrywer met soveel ervaring het tog seker al gehoor van “show, don’t tell”?

Verder word bladsy na bladsy daaraan afgestaan om karakters te laat verduidelik hoekom die Israeliete stralende engeltjies is wat deur die wêreld misverstaan word terwyl die Palestyne min of meer uit die vagevuur gekruip het. Dié dialoog word lukraak onderbreek deur ’n spreker wat aan sy koffie slurp of in sy lieste krap, maar dan duur die getjommel voort. Die konflik in die Midde-Ooste is sekerlik nie so eenvoudig en eensydig soos dit hier beskryf word nie – geen konflik is nie. Dalk moes die skrywer teruggegaan het na die 1930’s toe Jode, met die hulp van die Haganah-beweging, siviele Arabiere van hulle grond verdryf en in sommige gevalle vermoor het. Sou dit verkeerd wees om te sê dat die Palestyne se kollektiewe geheue hiervan vergelyk kan word met Israeli’s se herinneringe aan die Tweede Wêreldoorlog, wat ook hier ter sprake kom?

Indien Leroux-Van der Boon se karakters sulke aanvegbare uitlatings móét maak om getrou te bly aan wie hulle is, was dit dalk ’n ander saak, maar met dié braaksels wil die skrywer haar eie sienswyses by lesers se kele afdwing – maar die dame protesteer eenvoudig te veel.

Lees ook:
Nog boekresensies
Lees 'n onderhoud tussen JB Roux en Marzanne Leroux-Van der Boon

Later in die boek is daar ’n oplewing wanneer Marc en Rivkha in Parys saam met ander gyselaars in ’n kosjer supermark aangehou word, maar dis heeltemal te laat en heeltemal te min. Hierdie voorval het, soos baie ander in die boek, ’n jaar of wat gelede die nuusopskrifte oorheers. Dit bring ’n interessante realiteit, maar dis nie genoeg om die boek “bymekaar te hou” nie.

Die nuttelose dialoog wat aan lesers opgedring word, dra grootliks daartoe by dat Herstel die wêreld geen struktuur en geen ruggraat het nie: die boek is ’n vormlose massa woorde.

Wat die teleurstelling soveel erger maak, is dat ’n skrywer se jongste boek altyd met haar béste boek vergelyk word: Hoe kan die skrywer van ’n roman soos Klaprose teen die wind ’n onding soos Herstel die wêreld die wêreld instuur?

Herstel die wêreld oorleef nie sy gewildheid nie. Mag God ons behoed van nog ’n boek soos hierdie.

The post Boekresensie: Tikkun Ha’olam – Herstel die wêreld deur Marzanne Leroux-Van der Boon appeared first on LitNet.

Boekresensie: Die ewigheid in my hart deur Barend Vos

$
0
0

ewigheid250

Die ewigheid in my hart - 'n gebed vir elke dag uit die Psalms
Barend Vos
Lux Verbi
ISBN: 9780796318930

Lees ook:
Barend Vos se ’n Dorp soos Silwer Streams vat die platteland aan
Boekresensies

Miskien is ek die uitsondering, maar my moed sak in my skoene met ‘n dagstukkieboek in my hand. My gesin noem hulle “pienk boekies” of “blou boekies”, beduidend van hulle skadeloosheid en noodwendigheid, soos dié van babaskoene. Ons almal gebruik hulle soms, maar ons verwag nie dat hulle ‘n groot verskil moet maak nie.

Hierdie boek het wel ‘n blou omslag, maar sommer met vluglees kom ek agter: hier is kosbare, bruikbare inhoud. Die gebede in die boek is wel in daaglikse leesstof verdeel, hoewel onopvallend in die kantlyn. Maar ek twyfel of dit geskryf is as ‘n dagstukkieboek; die kort hoofstukke maak dit seker ideaal om op hierdie wyse gepubliseer te word.

Vos verduidelik sy – en ons almal se – liefde vir die Psalms in sy voorwoord. In die boek word die leser gelei om die Psalms in ‘n jaar deur te werk, met uitgesoekte herhalings in Desember. Dit is egter nie die Psalms wat gedruk is om te lees nie, maar gebede oor die Psalms. En watter lekker gebede: eerlik, amper gedagtestroom; menslik en eg; gelowig en juigend; strydend en stoeiend. Alles in keurige, maklik leesbare taal.

Ek blaai dus eerste na my gunstelinge: Psalm 16, 18, 73, 103. En ek vind in elkeen emosies en gedagtes waarmee ek identifiseer. Geloofsgoed wat onder die bewussyn se oppervlak lê, word deur die skrywer raakgevat en fyn verwoord. Daaglikse dinge word deurgesels met God. Ek lees sy gebede en kom agter dat ek, met die lees, alreeds my eie gebed bid.

‘n Paar hoogtepunte

Die slotparagraaf van die gebed oor Psalm 23:

Ek weet nie hoekom U so goed is vir my nie,
ek ken nie sulke behandeling nie.
Ek weet net dat hierdie goedheid, hierdie guns,
my lewenslank sal herinner aan hoe bevoorreg
ek werklik is. Hoe dit is om tuis te kom by U.

Die begin van die gebed oor Psalm 139:

Haai, Here, dink U regtig ook aan my?
Aan my?
Ek is tog veerlig; dons. Willoos as die wind opsteek.
Sonder ‘n greintjie gewigtigheid.
Miswolkie op ‘n vlugtige besoek.

En uit een van my gunstelinge, die gebed oor Psalm 100:

Juig voor die Heer!
Kom staan voor Hom met ‘n lyf vol lag –
ingehoue lekkerte én uitbundige skatering.
Hy is die Here!
Die vrolike God is óns God;
Sy vreugde is ons behoud,
Sy blydskap ons alibi vir die lewe.

Vos se opregte gebede het ‘n liriese kwaliteit, net soos heelwat van die Psalms wat hy gebruik. Dit maak die gebede ook geskik vir voorlesing, en behoort met groot gemak liturgies gebruik te kan word in verskeie denominasies en kerke. Ek het sommer die afgelope Sondag al een gebruik, en mense het kom vra daarna.

Maar as jy nou ‘n dagstukkieboek wil aanskaf vir volgende jaar, of onder iemand se Kersboom wil sit, is hierdie ‘n baie goeie keuse. Ek vermoed selfs dit kan ‘n groot verskil in mense se lewens maak.

The post Boekresensie: Die ewigheid in my hart deur Barend Vos appeared first on LitNet.

Afrikaans vir almal –'n onderhoud

$
0
0

Afrikaans vir almal
Isabel Uys
Pharos
ISBN: 9781868901951

ʼn Nuwe taalgids met nuttige taalreëls in maklik verstaanbare taal en ʼn lekker dosis algemene kennis oor hoofsaaklik Suid-Afrika het pas op die mark verskyn. Dit word deur Pharos gepubliseer. Jean Oosthuizen wou by die skrywer, Isabel Uys, weet waarom nóg ʼn taalgids vir Afrikaans en hoe dit verskil van ander taalgidse wat reeds bestaan. 

Afrikaans vir almal is ’n naslaanbron wat die antwoorde en studiemateriaal verskaf wat in taalhandboeke behandel word. Maar hoe verskil dit van ander taalhandboeke wat reeds op die mark is?

Die taalhandboeke wat in die skole gebruik word, verskaf byvoorbeeld net ‘n paar meervoude, verkleinwoorde en spreekwoorde wat deur die boek versprei is. Ook die taalreëls is nie bymekaar nie en daar is net ‘n beperkte aantal. Hierdie boek verskaf die meeste inligting wat van leerders verwag word in lang lyste en die taalreëls onder die spesifieke onderwerpe almal bymekaar.

Hoe kan dit leerders met hulle taal help?

Lees ook:
Draf wiskunde slyp-slyp kaf
Wiskundevraestel en memorandum (November, graad 4, intermediêre fase)

Dit maak dit vir leerders maklik om huiswerk en eksamenvoorbereiding te doen. In Die Burger het twee graad 12-leerders na die eksamen gesê dat hulle nie eintlik geweet het wat om te leer om ‘n bietjie vir die eksamen voor te berei nie. Hierdie boek sal in hierdie behoefte voorsien.

Die inligting in jou boek wissel van baie eenvoudig vir jong kinders tot ingewikkeld. Vir wie is die boek eintlik bedoel?

Die boek is nuttig vir leerders van alle ouderdomme (vanaf graad 3), studente, volwassenes en almal wat hul kennis van Afrikaans wil verbeter.

Jy dek ʼn groot aantal onderwerpe in die boek. Goed soos meervoude, manlik en vroulik, afkortings, idiome, een woord vir ’n omskrywing, direkte en indirekte rede, leestekens, afkortings, figuurlike betekenis, woordsoorte, sinonieme, antonieme en veel meer. Dis nogal wyd!

Ja. Ek wou alles wat van leerders verwag word om te ken, insluit.

Idiome, spreekwoorde en uitdrukkings is alles goed wat ʼn taal verryk. Ongelukkig is idiome deesdae maar skaars in skoolhandboeke. Jy gee nogal baie aandag daaraan in jou boek. Was dit ʼn doelbewuste besluit om soveel aandag daaraan te gee en waarom?

Al word die meeste inligting uit leesstukke gevra, word daar baie idiome in al die grade gevra.

Hoe het jy te werk gegaan om te besluit wat jy in die boek gaan opneem en op watter vrae jy antwoorde gaan verskaf?

Ek het probeer om soveel moontlik van die inligting wat in die nuwe KABV- (CAPS-) leerplanne (wat in 2012 ingestel is) voorkom, te verskaf. Eers het ek al die leerplanne vanaf graad 3 tot graad 7 bestudeer. Daarna het ek die skoolhandboeke vir huistaal en addisionele taal van verskillende uitgewers deurgewerk om die meeste van die antwoorde wat gevra word, te verskaf. Ek het wel ook inligting vir graad 8 tot 12 ingewerk, maar hoofsaaklik op die basiese taalreëls gekonsentreer. Ek het ook baie addisionele inligting oral verskaf.

Met die bestudering van die leerplanne moes jy seker ʼn goeie idee gekry het van waar die grootste leemte tans in ons skole se taalonderrig is?

As jy nie die korrekte meervoude, uitdrukkings, voorsetsels, ens ken nie, kan jy nie ʼn taal korrek skryf of praat nie. Daar is sekere taalkennis wat die leerders moet leer om ʼn goeie kennis van die tale te hê.

Is die boek slegs vir eerstetaalsprekers van Afrikaans bedoel of sal mense wie se tweede taal Afrikaans is, ook baat vind daarby?

Almal sal dit nuttig kan gebruik.

Isabel_UysDaar word nie juis meer van leerders verwag om lang lyste woorde of taalreëls te leer nie. Hoe belangrik is taalreëls regtig en kan mens nie maar skryf soos jy praat nie?

Die kinders en jongmense (en ons!)  praat reeds ‘n mengsel van Engels, Afrikaans en enige ander taal deurmekaar in ‘n sin. Almal moet liewer leer om suiwer Afrikaans te praat.

Ek vind die tweede deel van jou boek geweldig interessant. Dit bevat allerlei brokkies oor algemene kennis van Suid-Afrika; van inligting oor Afrika en Suid-Afrika asook inligting oor ons land se simbole, statistiek oor hoeveel sprekers elke amptelike taal het en baie ander interessante kernfeite oor Suid-Afrika. Waarom het jy besluit om dit in ʼn taalgids op te neem?

Sekere dinge moet alle Suid-Afrikaners ken (provinsies, hoofstede, amptelike tale, ens). Ek wou hierdie inligting, wat vir almal nuttig is en dikwels na gesoek word, ook insluit.

Op bladsy 300 staan daar Kgalema Motlanthe was “acting president”. ʼn Taalglipsie wat ingesluip het?

Ja, dit gebeur as ‘n mens aan ‘n Afrikaanse en Engelse boek gelyk werk!

Die boek het ook, soos jy pas in die verbygaan gemeld het, ʼn Engelse boetie, naamlik English for all. Is dit op dieselfde lees geskoei as Afrikaans vir almal en wie sal almal baat vind daarby?

Die Engelse uitgawe is op dieselfde manier saamgestel, maar is natuurlik nie ‘n vertaling nie, maar ‘n boek op sy eie.

 

The post Afrikaans vir almal – 'n onderhoud appeared first on LitNet.

Lesersindruk: Recce deur Koos Stadler

$
0
0

recce250

Recce - kleinspanoperasies agter vyandelike linies
Koos Stadler
NB Uitgewers
ISBN: 9780624069447

Mites word deur feite vernietig, lament fiksieskrywers dikwels, maar soms is die feit wat die mite vernietig so verstommend dat ’n mens besef dat die mite eintlik tot die genus van suiwer kaf behoort en daarom is slegs die asblik die gepaste tuiste daarvoor.  “Fact is stranger than fiction, is die gesegde. Koos Stadler se boek Recce is weer eens ’n bevestiging hiervan.

Mites rondom recces was deel van die wit psige vir die ’70’s en ’80’s, omdat alle wit mans tussen die ouderdom van 16 en 60 aan diensplig onderworpe was. Mites is vertel. Mans het recce-status vir hulle toegeëien. Aanpassingsprobleme na traumatiese gebeure is aan recce-mites toegeskryf. En so gaan die lys aan. Koos Stadler maak op vele vlakke korte mette met die mites.

Voordat daarop in gegaan word, word die boek eers as ’n boek self bekyk.

In die narratief is Stadler self aan die woord, maar die narratief is in ’n groot mate van emosie gestroop en die skryfstyl baie formalisties. Aan die begin is dit effens hinderlik, want dit begin soos ’n SAW-lesing uit daardie era klink. ’n Mens besef gou dat daar vir Stadler nie ’n ander narratief bestaan nie en dat hy dit op geen ander manier kan verwoord as wat hy gedoen het nie. Dit gee die boek ’n unieke karakter, want die narratief is in objektiewe metanaratiewe woordeskat, maar in die eerste persoon geskryf.

Die boek is kronologies van Stadler se lewe tot en met die begin ’90’s met ’n laaste hoofstuk wat sy lewe daarna beskryf. Stadler se eerste hoofstuk beskryf sy baie gewone lewe as ’n skoolkind in wit Suid Afrika wat nie veel van dié van die meeste Afrikanerseuns van sy tyd verskil nie. Dan volg sy eerste Weerma loopbaan waar hy vir kort diens aansluit en by 31 Bataljon eindig as ’n verkenner.  Die volgende gedeelte is sy lewe as ’n Recce met baie goeie beskrywing van dit wat hy gedoen het. Die boek bevat heelwat kaarte wat die vertellings ’n objektiewe realisme gee.

 ’n Mens is bewus daarvan dat die lengte van boeke deur uitgewers bestuur moet word, maar ’n mens voel tog dat die boek ’n paar ekstra hoofstukke verdien deur ook ’n bietjie te kyk na die Weermag in sy postdemokratiese era.

Daar moet dadelik bygevoeg word dat daar nie veel in die boek uitgehaal kan word om plek vir sulke ekstra hoofstukke te maak nie.  Inteendeel, daar is baie plekke waar ’n mens honger raak vir meer inligting. ’n Mens weet nie of die inligting uitgeredigeer  is nie en of Stadler dit nie insit nie omdat hy dit nie belangrik ag nie of dalk nie wil insit nie.

Voorbeelde hiervan is die min inligting oor wat die ander recce-eenhede, wat nie kleinspanne was nie, gedoen het. Of presies hoe jy teenspoornsy doen nie. Of presies hoe jy ’n hele dag op een plek kan stil lê nie.  Daar is talle sulke voorbeelde.

Wat die boek sy trefkrag gee, is dat Stadler nie probeer om enigiets van sy lewe te regverdig nie, hetsy met ’n politieke ideologie of godsdienstige oorwegings nie. Of probeer hy nie met die nou bekende nabetragting een of ander kleur aan sy eie gewete gee nie. Nog minder is Stadler nostalgies in sy woorde. Hy beskryf dit wat gebeur het en beperk sy eie insig op die mikroskaal van die gebeure. Stadler ontbloot nie sy emosies nie en gaan baie spaarsamig met sy eie gevoelens te werk. Dit maak die boek treffend en die moeite werd om te lees.

As ’n mens die boek lees, soek jy die hele tyd die beweegrede hoekom Stadler regtig ’n recce wou word – want dit is natuurlik deel van die mite. Hy is mishandel as kind, of daar is een of ander onreg aan hom gedoen, of sy troumeisie het hom gelos vir ’n pennelekker of so iets wat hom ’n algemene wrok teen die mensdom sou gee. Stadler was nie so nie. Hy het op skool gehoor van die recces – eenmalig – en besluit dit is wat hy wil word. En dit is wat hy geword het. Niks langs die pad kon hom van hierdie doel laat afsien nie. Hy het nooit in daardie tyd getwyfel daaroor nie.  So eenvoudig eksistensieel soos dit – en die mite van die geestelike geskade mens as die hoofvereiste vir ’n recce word vernietig.

Wat hierby aansluit is dat dit wat Stadler beweeg het om ’n recce te word, nie die recce-mite is nie, maar die ware recce wat ’n verkenner is. Hy was nie agter die “aksie” aan nie, maar wel agter die vaardigheid om iets te gaan verken wat onbekend is sonder om gevang of gedood te word. Hy beskryf onder andere dat in die gevalle waar hy vir ’n lang ruk alleen moet stilsit, hy homself afvra of hy eerder êrens anders wil wees en hy hom getroos het met die gedagte dat hy nêrens anders wil wees nie. Dat hy hierdie deel in tye van stilte en nie in die aksie nie, is soos die Engelse sê “significant”.  Daar is geen sprake van ’n euforie van doodmaak nie. Inteendeel is Stadler baie skraps met inligting oor die skiet van mense.

Wat Stadler dan ook demonstreer met die boek, is dat seuns en jong mans wat in die Weermag was, nie noodwendig kortasem was oor die politiek nie, maar dat hulle ten spyte daarvan dit gedoen het en die meeste dit na die beste van hulle vermoëns gedoen het.  Dit was deel van die wit psige gewees. Die morele bankrotskap van die politieke bestel het nooit opgekom nie – slegs  dit wat voorhande was, is gedoen en goed gedoen.

Die mite dat die recces taf was, word ook deur die boek die nek ingeslaan. Hulle was nie taf nie, hulle was verby taf of soos die kinders sal sê, “next level”. Dit maak die gedurige toe-eiening van recceskap deur nie-recces eintlik lagwekkend. Die enorme fisiese gehardheid van Stadler het nie ’n woordeskat nie en jy kan net kopskuddend wonder hoe dit moontlik is dat ’n mens ’n rugsak wat swaarder as hy is vir 30 km deur die nag dra terwyl hy besig is om te verken, spore dood te vee, op die uitkyk te wees, wakker te wees en dit dan vir dae aan een te doen. Daardie fisiese vermoë is net vir ’n paar mense beskore. Dié wat dalk gewonder het of hulle nie maar recces moes word nie, kan hulle daaraan troos dat hulle doodgewoon nie oor die fisiese vermoëns beskik het om te dit te word nie.  Dit is hierdie onbeskryflikheid en onbegryplikheid van fisieke uitset wat die mite van die hondjie wat grootgemaak en dan doodverwurg moet word, opstuur as iets obseens en belagliks. Dit wat jy as ’n recce moes doen, was baie baie tawwer as dit. As die hondjie jou oordeel van taf is, het jy net geen begrip hoe taf ’n recce is nie.

Die ander mite dat recces eintlik maar net mense is met ’n baie sterk instink om dood te maak en dat die instink ’n tipe outomatisme verskaf wat hulle laat funksioneer in situasies van doodsvrees, word ook baie noukeurig deur die boek vernietig. Die opleiding wat hulle ondergaan het is duiselingwekkend en die kennis wat hulle besit het, ewe verstommend. Dan die weke en weke se inoefening van daardie kennis voor daar op ’n operasie gegaan is en hoe niks aan toeval oorgelaat is nie. Hierdie mense was geoefende masjiene en wat vir gewone mense dalk na instinkmatige optrede mag lyk, was baie goed beredeneerd.

Iets wat bybly is dat hulle die vryheidsliedere van die ANC moes leer en kon sing sodat hulle dit kon identifiseer as hulle dit hoor – wat ook gebeur het tydens die laaste operasie wat in die boek beskryf word, diep in Angola. Hy beskryf hoe mooi die gesing vir hom was. Stadler het groot lof vir die swart soldate gehad met wie hy baie nou saam gewerk het. Hy het ook ontsag gehad vir Swapo-soldate en hulle vemoëns. Hy vertel dat hy eenkeer gewonder het waarmee hulle besig was toe hy ’n Bybeltjie in een van die dooie Swapo-soldate se sak gekry het en gewonder het hoe die soldaat se familie ooit sal uitvind wat met hom gebeur het. 

Dit laat ’n mens wonder hoekom so iets nie bevraagtekening kon bring dat daar polities iets nie reg was nie. En dit maak vir my die boek belangrik, want Stadler slaag daarin om aan te dui dat ongeag waarmee jy besig is, die tydsgees ’n mens kompleet vasvang en dat daar feitlik geen kans is om ’n ander blik op die tydsgees te kry as die een wat op daardie stadium om jou bestaan nie.  In daardie opsig is die teks eintlik anti-oorlog.

Dit resoneer met die Donovan-liedjie van die 1960’s oor die Universal Soldier:

He's the Universal Soldier and he really is to blame,
His orders come from far away no more,
They come from here and there and you and me,
And brothers can't you see,
This is not the way we put the end to war.

Recce is uitgegee deur Tafelberg.

The post Lesersindruk: Recce deur Koos Stadler appeared first on LitNet.

Donker stroom: Eugène Marais veelsydig, dubbelsinnig

$
0
0

Teks Donker stroom: Eugène Marais en die Anglo-Boereoorlog
Skrywer Carel van der Merwe
Uitgewer Tafelberg, 2015
Genre Outobiografie: Histories, polities en militêr
ISBN 9780624073420

LitNet Akademies-resensie-essay deur Frederik de Jager


Enigma

Mens vra jou twee verwante vrae oor Eugène Nielen Marais af: Wat is dit aan hom wat so enigmaties is, en hoe het hy so ’n ikoonstatus in die Afrikaanse, en in mindere mate in die Engelse, geesteswêreld gekry? Hoewel hierdie vrae nie aan die wortel staan van Carel van der Merwe se allemintige nuwe boek oor Marais nie, of nie volledig nie, gee hy tog ’n antwoord daarop terwyl hy terselfdertyd die misterie verdiep. Oor meer as vierhonderd bladsye van nougesette ondersoek weerstaan Marais steeds definisie.

ds_eugenemarais2Terwyl alles deesdae gekommodifiseer word, kan mens seker tereg praat van die handelsmerk, of “brand” Marais. Dit genereer immers tot vandag toe nog handel, ’n honderd jaar later, soos byvoorbeeld deur hierdie boek en ’n ander onlangse een. Trouens, is daar ’n ander Afrikaanse literêre figuur oor wie daar soveel biografiese werke gepubliseer is? Van Wyk Louw dalk? Ek het nie ’n opname gaan doen nie, maar sou jy vra oor wie daar ’n eeu later nog geskryf sal word, raak die moontlike antwoorde enigsins gedemp en spekulatief.

Benewens Van der Merwe, wie se boek meteens as die standaardwerk oor Marais en die oorlogsjare moet geld, is daar eerstens die (veertig jaar lank reeds ikoniese) biografie van Leon Rousseau, Die groot verlange (Human & Rousseau 1974, drie uitgawes, en Protea Boekhuis 2005, reeds weer twee uitgawes). Meer onlangs is daar Die handdruk van die dood: die onvertelde storie van Eugène Marais deur Friedel Hansen, 2013. Laasgenoemde boek, self uitgegee, word hier net genoem weens die onlangsheid daarvan; teenoor Donker Stroom staan dit as ’n mindere en swak nagevorste werk waarmee Van der Merwe ook gou klaarspeel. Rousseau ontgeld dit ook op verskeie punte, maar oorleef die kritiek in sy statuur. Langer gelede het F.G.M. du Toit se boek Eugène N. Marais: sy bydrae tot die Afrikaanse letterkunde in 1948 in Amsterdam verskyn, en ’n uitgebreide lewenskets van Marais deur Gustav Preller in Historiese opstelle, 1925. Daarbenewens verskeie studies en artikels.

ds_handdrukOp Marais se suiwer literêre pennevrug kon die hele edifies van hierdie “brand” nie opgerig gewees het nie. Dit is nóg in volume, nóg in gehalte van die eerste orde, en ’n oorgroot deel van sy literêre reputasie is gebou op die gedig “Winternag”, wat Marais self eerste gepubliseer het in sy koerant Land en volk, 1905. Hieraan het Merwe Scholtz ’n aandeel deur die artikel “Herout van die Afrikaanse poësie” in sy byna gelyknamige boek van 1975 – “Winternag” synde die bedoelde herout. Hierdie werk word vreemd genoeg deur Van der Merwe verswyg; al is sy boek nie ’n literêre ondersoek nie, bespreek hy tog wel die interpretasie en oorsprong van die gedig. In verband met die oorsprong lê daar ’n groot verrassing opgesluit wat maar een instansie is van die wonderlik deeglike navorsing en skerp ontledingsvermoë wat Van der Merwe se boek onderlê. Ek kom later hierop terug.

Die sterkste mitologiserende faktor rondom hierdie gedig is egter miskien die vroeë interpretasie daarvan as uitdrukking van die lyding van die Boerevolk tydens die Anglo-Boereoorlog. Alleen die emosionele energie wat hierdie oorlog steeds uitsaai kan die hardnekkigheid van dié interpretasie verklaar, in weerwil selfs, soos Van der Merwe aantoon, van Marais se eie ontkenning daarvan. Ek onthou spesifiek hoe ons dit op hoërskool geleer is.

Lees ook:
Breyten Breytenbach se versamelde toesprake – Parool/Parole
Video: Bekendstelling van Donker Stroom
Skaduwee in die kollig: Carel van der Merwe gesels oor sy jongste roman

Dit is miskien daardie selfde energie wat die skryf en publiseer van ’n boek soos hierdie een deur Van der Merwe moontlik gemaak het, hoewel die skrywer self impliseer dat dit eintlik nuuskierigheid is wat hom gedryf het. Die verhaal van hoe die boek ontstaan het word ’n integrale deel van die boek self, en die speurtog waarlangs dit vertel word, is een van sy leesplesiere. Dit is soos ’n los rafel waaraan die skrywer getrek en wat hy bly uitryg het tot daar ’n tamaai netwerk van konneksies na vore getree het – of liewer na vore gebring is. Die orde wat die skrywer uit ’n chaos van feite, leidrade, geheime, misleidings en gewoon leuens geskep het, is om die minste te sê indrukwekkend.

Geskiedenis is altyd morsig, maar mens verkies jou geskiedskrywing ordelik. Dat die ordening van gebeure vanuit ’n sekere oordeel moet uitgaan, of dit nou bedoeld of onbedoeld is, is ’n onvermydelike risiko. Van der Merwe is so ewewigtig as wat mens seker kan wees, maar hy dra nietemin in mindere mate by tot die apologetiese literatuur rondom Marais, en bygevolg sy “brand”.

Maar afgesien nog van Marais se skryfwerk en die durende stukrag van oorlog was Eugène Marais as persoon klaarblyklik ’n charismatiese, enigmatiese en uiteindelik tragiese mens – almal bydraers tot ikoonstatus. Van der Merwe bring afdoende bewys van die effek wat die man op mense gehad het. Van die hoogste Britse staatslui tot die gesofistikeerde sosiale kringe van fin de siècle-Londen het hy mense met sy intelligensie en sjarme beïndruk. “Finest flower of civilisation” is die soort beskrywing wat sy geselskap geïnspireer het (bl. 86).

ds_gustav_prellerGustav Preller het waarskynlik die meeste gepoets aan Marais se beeld as volksheld, en nie sonder flinke hulp van Marais self nie, wat Preller in onderhoude vir sy lewenskets gevoer het met halwe waarhede, verswyings en leuens – as mens nie wil aanvaar dat Marais se geheue hom in die steek gelaat het nie. Van der Merwe betrap sowel Marais as sy biograaf op selektiewe omgang met feite. Onder meer plaas Preller vir Marais aan die hart van die Tweede Taalbeweging, terwy hy in werklikheid maar ’n randfiguur daarvan was, en hy verswyg ’’n kortstondige terugkeer van Marais uit Londen pas voor die uitbreek van die oorlog om hom te weer teen kritiek dat hy nie vir die republiek kom veg het nie.

En dan is daar die feit dat Marais in 1936, op die ouderdom van 66, brandarm en ’n jammerlike skadu van homself, sy eie lewe geneem het. Literêre selfmoorde het ’n manier om tot langlewendheid by hul slaggoffers te lei.  Daarvoor sorg ons voyeuristiese fassinasie met die daad wanneer iemand self daardie deur oopforseer wat nog vir ons almal moet oopgaan. Dink aan Ingrid Jonker, Sylvia Plath, Virginia Woolf … daar is meer. Van der Merwe bemoei hom met die oorlog en sy nadraai tot 1907 en gaan net kursories en saaklik na Marais se einde op die Prellers se plaas naby Pelindaba. Rousseau se vertelling hieroor, daarenteen, is gedetailleerd, dramaties en aangrypend.

ds_vroueskrywersDaar sien ons Marais aan die eindpunt van sy verslawing aan morfien, wat vir hom beide fisieke en geestelike salwing moes wees en wat uiteindelik sy foltering geword het. Terwyl Rousseau Marais meer volledig in die konteks teken van die kultuur van destyds wettige dwelmmiddels, merkeer Van der Merwe eerder stadia in sy verval, wanneer hy self – gereeld – laat weet dat hy ongesteld is, of wanneer ander dit vermeld, of berig dat hy nie geskik lyk vir wat ook al van hom verwag word nie.

So het ons dus oor die afgelope eeu ’n prentjie gevorm van ’n gefolterde genie, charismatiese gespreksgenoot, skerp waarnemer, passievolle stryder vir geregtigheid, en daarby digter, skrywer, taalstryder … dit wil sê die durende “brand” Eugène Nielen Marais.

Maar, soos ek aan die begin sê, die antwoord op die een vraag word terselfdertyd weer die oorsprong van ’n ander: Wie is hy en hoe ’n man? Van der Merwe se werk bring onvermydelik ’n minder gunstige beeld van Marais uit die newels as Rousseau, en nie net omdat hy ’n meer kliniese forensiese instrument aanlê as sy voorganger van veertig jaar nie.

Bewegende teiken

ds_grootverlange’n Forensiese talent is inderdaad nodig om op Eugène Marais se spoor te bly. Hy was ’n leuenaar van formaat. Soos Van der Merwe dit stel, hy het soms “pleinweg gelieg”.  Dit was asof hy by voorbaat sy biograwe van sy spoor wou afgooi, indien nie sy spore heeltemal wou doodvee nie. Dit is wat Rousseau in soveel woorde sê. Behalwe vir ’n paar feite en heelwat bespiegeling loop die spoor vir Rousseau in Londen grotendeels dood, en hy verklaar in Die groot verlange: “Tensy ontdekkings gemaak word wat mens jou op die oomblik [d.w.s. 1974] kwalik kan voorstel, sal dit vir altyd onmoontlik bly om ’n samehangende relaas van Marais se vyf jaar in Londen te gee” (bl. 108 in die Protea-uitgawe). In ’n aanteking by hierdie (vierde, 2005-) uitgawe haal hy homself aan uit sy latere boek Die dowwe spoor van Eugéne Marais (Ibis-Pers 1998) waar hy oor sy aanvanklike vermoede van feitefoute in Die groot verlange skryf: “Dit was […] ’n onnodig beskeie siening, wat ek na die kontrolewerk van 1998 nie meer huldig nie.” Daarmee volstaan hy ook.

Vir Carel Van der Merwe was dit, in sy eie woorde, soos aas wat voor hom gedobber het. En nie net dit nie. Om na ’n ander metafoor te spring: Hy kom in die proses af op wat mens ’n brandende lont kan noem met ’n bom aan die ander ent. Die aanleiding was ’n navraag by die Inner Temple in Londen, die instituut waarheen Marais in 1897 is om in die regte te studeer. Hulle stuur hom twee getuigskrifte oor Marais, wat ’n inskrywingsvereiste was.

ds_jockEen van die twee was deur Percy FitzPatrick, wat ’n groot rol in die Zuid-Afrikaanse Republiek gespeel het en ’n sleutelfiguur was in die Jameson-inval van 1896 en die oorlog van 1899–1902. Hy is ook die skrywer van Jock of the Bushveld, wat vandag nog voortleef, onder meer in ’n geanimeerde rolprent, en van The Transvaal From Within, ’n voorbeeld van anti-Boerepropaganda in sy kruuste vorm. Rousseau haal net op een plek vir FitzPatrick waarderend oor Marais aan, maar hierdie getuigskrif het Van der Merwe laat vermoed iets groters was aan die gang. Toe begin hy krap. In in ’n boks by die National English Literary Museum in Grahamstad kom hy af op ’n brief van Marais aan iemand by die destydse mynmaatskappy Wernher, Beit & Co. waarin hy oor ’n vertaling skryf en dan verwys na iemand genaamd Milner.

ds_lordmilnerVan Preller en Rousseau se Afrikanerheld na FitzPatrick en Alfred Milner, aartsimperialiste en ‑drywers van die oorlog teen die Boererepublieke is ’n verbysterende sprong. Die ontdekking hiervan is die grootste enkele meriete van Van der Mewe se boek, en dit is uit sy poging om dié kloutjie by daardie oor te bring dat die boek dus sy ontstaan het.

Dit het spoedig geblyk dat ’n ander Milner ter sprake was as die Britse hoë kommissaris in Suid-Afrika en latere goewerneur van die Transvaal- en Oranjerivierkolonies, maar dit het Van der Merwe se speurdersinstink genoeg geprikkel om uiteindelik af te kom op langdurige korrespondensie tussen Marais en lord Alfred Milner, wat nie net verraai dat hulle mekaar ontmoet het nie, maar dat Marais nou saam met Milner gewerk het in sy pogings om die Boeregemeenskap met hul lot onder die Britse regime te versoen.

En dis nie al nie. Marais onthul ook ’n ontmoeting tussen Marais en lord Joseph Chamberlain, die Britse minister van kolonies, ’n posisie wat hom volgens sommige die magtigste man in Brittanje gemaak het, gegee die globale ryk onder sy administrasie. En wat nog meer merkwaardig is van dié ontmoeting is die feit dat Chamberlain Marais ná afloop daarvan vra om ’n memorandum op te stel van die idees wat hy hom meegedeel het. En daar eindig dit ook nie. Chamberlain stuur die memorandum na Milner met ’n aanbeveling dat Milner punte daaruit oorweeg in sy bestuur van die twee nuwe kolonies. Marais word nou adviseur oor landsbestuur op die hoogste vlak.

Verder haal Van der Merwe ruim aan uit langdurige en uitgebreide korrespondensie tussen Marais en FitzPatrick wat, soos die Milner- en Chamberlain-korrespondensie, blykbaar aan Marais se vorige biograwe heeltemal verbygegaan het. Op die heel minste kan dit dui op die mate van sukses waarmee Marais sy spore doodgevee het, maar aan die ander kant is dit ook die resultaat van verbete en verbeeldingryke navorsing, iets wat die skrywer ryklik demonstreer.

Marais jok verskeie kere oor sy ouderdom. Hy vertel die onwaarheid dat hy aan die oorlog van 1880–1881 deelgeneem het toe hy tien was. Hy loop ’n fyn lyn tussen sy dikwels belyde patriotisme en sy waardering vir en samewerking met sy Uitlandervriende in hul stryd teen Paul Kruger, Marais se bête noir. Onder meer hou hy vergaderings met Uitlanderleiers met ’n versinde mandaat van die ZAR-regering. Hy verkondig dat hy na Londen is om medies te studeer en deur sy vriende omgepraat is om hom liewer as advokaat te kwalifiseer. In werklikheid het hy hom onmiddellik by die Inner Temple vir regstudie ingeskryf. In sy aansoekvorm lieg hy oor sy kwalifikasies (geen tersiêre studie nie) en oor sy pa se beroep. Hy stuur uit Londen vals berigte van sy merkwaardige vordering deur na Land en volk; in werklikheid druip hy meer as een keer of gaan skryf hy nie sy eksamens nie. Hy skep tuis die vals indruk dat hy ’n reeks briewe aan The Times in Londen geskryf het om die anti-Boerepropaganda teen te spreek. Hy verkondig dat hy tydens die oorlog onder paroolvoorwaardes in Londen leef, maar dit was na alle waarskynlikheid, soos Van der Merwe oortuigend redeneer, net ’n rookskerm vir die feit dat hy nie teruggekeer het om saam met sy mense te veg nie. Om dieselfde rede, skat Van der Merwe, lieg Marais oor die datum waarop hy tot die Londense balie toegelaat word: Hy maak dit veel later om te verduidelik hoekom hy eers toe die oorlog byna verby was, teruggekeer het na Suid-Afrika.

Aan die einde van sy tyd in Londen raak hy deur ’n rare sameloop van omstandighede deel van ’n ekspedisie om ammunisie en mediese voorraad via Mosambiek na die vegtende bittereinders in Noord-Transvaal te smokkel. Hy gee soveel weersprekende weergawes van hierdie verhaal dat die leser wil duisel by die lees van Van der Merwe se stilweg dodelike uiteensetting daarvan. Die toppunt van Marais se selfwaan is seker dat hy homself op een plek vir die leier van hierdie ekspedisie uitmaak, terwyl Van der Merwe min twyfel laat dat hy die ekspedisie eers op die boot deur die Suez-kanaal en onderweg na Beira teëgekom het.

Daar is nog meer leuens. Maar waarom sou Eugène Marais so speel met die waarheid? Dit is ’n ryk veld vir bespiegeling. In die vooroorlogse jare by Land en volk het hy blykbaar geen probleem daarmee gehad nie om vir sekere opinies wat hy nie onder sy eie naam as redakteur wou publiseer nie, ’n fiktiewe karakter genaamd Afrikanus Junior te gebruik. Hy het daarmee weggekom, hoewel op ’n keer naelskraap. Dalk is dit waar hy vertroue gekry het in sy atletiese vermoë om feite te systap en mense ’n rat voor die oë te draai. Dalk het hy die gevaarlike spel geniet – dit vermoed mens in ieder geval by die lees van sy volgehoue balanseertoer tussen die Uitlanders en later Milner aan die een kant en sy patriotiese beeld aan die ander kant.

Vds_percyan der Merwe maak ’n goeie saak daarvoor uit dat sy onderwerp geskerm het teen die regverdigbare aantyging dat hy nie sy deel gedoen het om die ZAR te verdedig teen die aggressor nie. Hy het immers verskeie kere verklaar dat hoe sterk hy ook al teen Kruger se regering gekant is, hy die republiek met al sy krag sou verdedig. In latere jare skryf Preller ’n ongemaklike brief aan FitzPatrick om te vis wat laasgenoemde alles oor Marais sou kwytraak in die memoires wat hy aan die skryf was. Die benoudheid was klaarblyklik dat die man waarhede oor sy en Marais se politieke en vriendskaplike verbintenis sou openbaar wat Marais se geloofwaardigheid en agbaarheid kon kelder.

FitzPatrick het laat weet dat Marais niks het om te vrees nie. Hoewel hy sy memories nooit voltooi het nie, was daar – miskien amper teleurstellend – weinig verwysing hoegenaamd na Marais in die boek wat wel ná FitzPatrick se dood in 1931 verskyn het.

Van der Merwe gaan kortliks in op ’n moontlike sielkundige verklaring, pseudologia fantasia, waarvolgens iemand ’n innerlike en soms onbewuste neiging het om kompulsief te lieg. In Marais se geval, doen Van der Merwe aan die hand, kan dit wees vanweë ’n ongelukkige mengsel van skaamte- en skuldgevoel oor sy nederige agtergrond, onstabiele gesinslewe, gebrek aan geleerdheid en die feit dat hy nie aan die oorlog deelgeneem het nie. Hy wou homself in ’n gunstiger lig stel.

Hy het ook verskeie kere feite uit ander mense se lewens aan homself toegedig, wat myns insiens kan dui op ’n ander sielkundige kondisie. As mens kyk na hoe hy gedy het in die uitgelese geselskap van mense wat in werklikheid vyande van sy land was, lyk Marais soos ’n politieke verkleurmannetjie.

Wat ook al sy motiewe, indien Marais gemeen het hy speel sy Engelse vriende tot sy eie voordeel, dit wil sê om sy sukkelende koerant in kapitaal te hou, is dit ook moontlik, soos Van der Merwe sê, dat hulle hóm eerder in hul koloniale ambisie gebruik het as ’n “mak boer” – ’n nuttige dwaas. Die skrapse verwysing na Marais in FitzPatrick se memoire, iemand wat hy as sy goeie, selfs intieme vriend beskou het, is ’n jammerlike aanduiding daarvan. En wiens brood men eet …

Dit kan dus wees dat Marais, omrede van die herhaalde lenings wat hy gebedel het by Wernher-Beit en FitzPatrick, hom blind gehou het vir laasgenoemde se oorlogstokery in die laaste jare van die negentiende eeu. Hy het inteendeel bly glo FitzPatrick is ’n vredemaker. By dié se afsterwe nog skryf hy in Land en volk so ’n rol aan hom toe.

ds_wonderwerkerMarais was iemand vol innerlike teenstrydighede en dit is waarom sy spoor so rondspring. Ten diepste, egter, was daar ’n onpeilbaarheid by hom. In Katinka Heyns se film Die wonderwerker laat draaiboekskrywer Chris Barnard vir Marais sê: As ek in myself kyk, sien ek niks. Beide Marais en Rousseau haal hom aan waar hy aan Preller skryf:

Al die slegte goed kan maar wag tot ek dood is … So als U sê is die lewe ’n mosaiëk van herinneringe, – vir my ongelukkig meestal pynvol als ek my bewustheid ooit toelaat om in die donker stroom in te duik.

Vandaar dan die juiste titel van Van der Merwe se boek.

 

Hou jou vriende naby en jou vyande nog nader?

Ek het reeds verwys na die fyn lyn wat Marais geloop het tussen die Uitlanders van die jare negentig en wat hy gesien het as sy patriotiese plig teenoor die republiek. Laasgenoemde was allesoorheersend by Marais. Sy haat vir Paul Kruger en sy regering was so fel dat dit lyk of dit hom blind gemaak het vir enigiets anders. En hy het al sy energie, asook al sy geld, in die stryd gewerp om Kruger uit die kussings gelig te kry.

ds_paulkrugerHy het sy polemiese wapen goed gekies deur op die jong ouderdom van 21 ’n aandeel in die koerant Land en volk te bekom. (Nog ’n leuen was dat hy die koerant gestig het.) Sy buitengewone welsprekendheid en sy passie het hom ’n aktivis-joernalis van formaat gemaak, en seker en gewis was hy ’n doring in die vlees vir Kruger. Daar is ’n hele geskiedenis van oor en weer lasteraksies tussen hulle twee. Die feit dat die stoere, onbeweeglike Kruger meer as een keer die moeite gedoen het om Marais aan te val of te antwoord, dui daarop dat die ou man hom ernstig opgeneem het.

Marais was daarvan oortuig dat Kruger korrup en onbevoeg was, te ongesofistikeerd om ’n moderne land te bestuur wat aan die begin staan van sy oorgang van ’n agrariese na ’n industriële ekonomie. Die ontdekking van die rykste goudare in die wêreld was ’n onwerklike meevaller en terselfdertyd ’n onoplosbare politieke probleem vir Kruger. Die Uitlanders se aansprake op regte en hul maneuvreerdery het hom gedryf tot sy bekende uitroep teenoor Milner by ’n ontmoeting tussen hulle in Bloemfontein: “Dis nie stemreg nie, dis my land wat jy wil hê.”

Dit het Kruger en die koterie van vriende en familie binne sy kring van patronaatskap egter nie verhinder om hulleself ruim te help aan die geldelike voordele van politieke mag oor ’n goudproduserende staat nie. Die president, volgens Van der Merwe se omrekening in vandag se waarde, het ’n rojale salaris van sewe miljoen rand getrek en volgens Land en volk ’n boedel van R140 miljoen nagelaat. Maar die brandendste kwessie was Kruger se konsessiepolitiek.

Volgens die wet het die staat lisensies vir monopolieë uitgereik. Sammy Marks, Kruger se vriend en die skenker van die bekende standbeeld van hom op Kerkplein, het die drankkonsessie bekom. Die mynbase het gekla die drank ondermyn arbeid en produktiwiteit. Die dinamietkonsessie, ook aan iemand naby aan Kruger, het die dinamietprys die hoogte laat inskiet sodat dit te duur geword het om die myne te bedryf. Die konsessie om water uit die Vaalrivier aan Johannesburg te lewer het gegaan na Frikkie Eloff, Kruger se skoonseun, wat die konsessie teen ’n gawe wins van dertig miljoen rand verkoop het.

’n Dam op Kruger se plaas gebou deur die departement van openbare werke, ’n pad oor sy plaas … ’n neerdrukkend bekende prentjie vorm by die leser, en ’n moeitelose vereenselwiging met Eugène Marais in sy onvermoeide persgeveg teen die owerheid.

ds_landenvolkDie intensiteit van Marais se joernalistieke aktivisme kan mens laat vermoed dat hy ’n stem roepende in  die woestyn was, maar in werklikheid was daar ’n sterk progressiewe element in die Transvaal, en Land en volk ’n invloedryke koerant. Invloedryk genoeg, ten minste, vir Marais se Engelse vriende soos FitzPatrick en Milner om enduit daarop te reken om hul gesigspune te bevorder. Die progressiewes was polities georganiseer rondom generaal Piet Joubert, wat Kruger in die presidentsverkiesing van 1893 byna verslaan het. Marais was oortuig die stemtelling was bekook.

Marais se joernalistiek het hom in ’n posisie gestel (of hy het homself daar ingewurm) om ’n brug te probeer slaan tussen die eise van die Uitlanders en wat volgens hom die belange van die ZAR was. Sy aanvoeling in vriendskap was om hom by die progressiewes te skaar, onder meer in die Pretoria Club, waar Engels- en Afrikaanssprekendes sosiaal ontmoet het. Sy gesprekke, korrespondensie en inderdaad vriendskap met mense soos FitzPatrick, of sy sakevennoot Peter Falconer, of later Milner, moet vir hom soos ’n toevlug gewees het. Mens kry by nóg Rousseau, nóg Van der Merwe die indruk dat hy deur persoonlike ambisie verteer is, dus het hy hierdie verbintenisse waarskynlik nie ter wille van opwaartse mobiliteit vertroetel nie. In ieder geval was hy tuis in die geselskap, soos die reaksie van die high society waarna hierbo verwys is, suggereer. Marais se ambisie het eerder gelê in die bereik van politieke doelwitte.

Voor die oorlog was sy doel om die Krugerbewind uit die kussings te lig, selfs al sou dit beteken dat die Uitlanders moes oorneem. Tydens en ná die oorlog was dit om sy landgenote te orreed dat hulle heil nie lê in weerstand teen die Britse bewind nie, maar in aanvaarding en samewerking. In beide gevalle is die interesse van die Britte in Marais se doen en late in die oog lopend. Marais se oorwegings, daarenteen, bly altyd ’n spel tussen twee pole. Hy is begerig vir wat die Britte en uitlanders hom (en die land) kan bied, naamlik bevoegde administrasie – altyd ter wille van die ZAR. Aan die ander kant het hy ’n broertjie dood aan imperialiste soos Cecil John Rhodes. Dit is merkwaardig dat Marais nooit agterkom in welke mate sy vriend FitzPatrick gemene saak maak met Rhodes, of in watter mate Milner een van hulle was nie.

Van der Merwe volg Marais se bewegings, sy korrespondensie en beriggewing oor hierdie hele tyd soos ’n hond ’n bloedspoor volg. Min ontsnap aan die skerp lig van sy speurwerk, al is dit, soos alle geskiedenis, ’n morsige, verwarrende besigheid met aktiwiteite aan verskeie fronte op enige gegewe oomblik. Hy konstrueer op vernuftige wyse die pad van sy vertelling tussen al hierdie spronge in tyd en lokaliteit, sy dit langs die politieke as Johannesburg-Pretoria of Transvaal-Engeland.

Ons sien Marais soos ’n vlinder promisku rondflap tussen al hierdie partye en belange. Sekerlik is dit nie Van der Merwe se doel om hom as ligsinnig uit te beeld nie, want hy is ’n waarlik ernstige mens. Daar is in Rousseau en Van der Merwe ewe min getuienis van humor by Marais. Hy was ’n forsende, soekende siel met ’n opregte belangstelling in ’n Renaissance-wye verspreiding van dinge, van die spiritisme tot die Egiptologie tot sy meer bekende natuurkundige ondersoeke tot die politiek en joernalistiek. Van der Merwe bemoei hom met laasgenoemde twee, waar ons wel vir Marais aan die speel vind, hoewel die gevaarlike soort speletjies waarvan hy blykbaar gehou het.

ds_transvaalMarais vertaal en publiseer byvoorbeeld die manifes van eise wat die Uitlanders opgestel het, maar ontken dat dit is om hulle saak te bevorder. Daarenteen verswyg hy die vooraf kennis wat hy dra oor die Jameson-inval en beskuldig agterna die doeane- en speurdienste van nalatigheid. Hy publiseer waninligting oor die wapentuig waaroor die Uitlanders beskik, al weet hy wat die korrekte feite is. Hy het verskeie geheime ontmoetings met die Uitlanders se Reform Committee en gee agterna verwarrende weergawes van sy bewegings. En die blote feit dat die Reformers hom vertrou en sien as een van hulle, maak sy optrede verdag. Hy waag hom op die reeds genoemde dun ys van ’n fiktiewe briefskrywer om sy punte te stel en sodoende pro-Uitlanderaanklagte vry te spring. Hy doen mee aan die uitlek en publiseer van die “Great Deal”, ’n dokument van hoogs geheime voorstelle waarin die ZAR-regering verskeie toegewings maak om op die laaste minuut ’n oorlog te probeer vryspring. Die lekkasie doen mee aan die induiestorting van alle onderhandelings, en oorlogsverklaring volg. Tydens sy tyd in Londen doen hy mee aan 'n Nederlandse vertaling van FitzPatrick se reedsgenoemde boek The Transvaal From Within en wend 'n tragikomiese poging aan om van die ergste swartsmeerdery van sy landgenote daarin getemper te kry.

Niks hiervan dui op die vurige patriostisme wat Marais aan die ander kant bely nie. Van der Merwe gee hom uiteindelik wel die voordeel van die twyfel. “Aan Marais se opregtheid kan daar nie getwyfel word nie, al mag daar vrae wees oor wat hy beoog het” (bl. 230). Elders, op bladsy 296–299, doen hy ’n bietjie harde redeneerwerk om sin te maak uit die feit dat Marais, nog onderweg met die Oos-Afrika-ekspedisie, aan (vyand) FitzPatrick daaroor skryf. Van der Merwe lê, toegegee, deurgaans in sy boek dodelike logika aan die dag om die gapings te vul wat sy navorsingswerk nie kon nie. Die vraag wat hy homself egter nie vra nie, is of Marais altyd mooi reg wys was, of hy te alle tye geweet het wat hy doen, en of daar by hom nie net te veel verskeurdheid tussen lojaliteite was om onder die dwang van logika tot rus te bring nie.

Pas na sy aankoms in Londen in 1897 skryf Marais ’n merkwaardige brief aan sy vriend Charlie Pienaar in Pretoria waarin hy sy walging aan die imperiale hoofstad nie kan onderdruk nie. Hy sê onder meer:

We shall live to see retribution overtaking the Destroyer of Liberty, maybe we shall be able to strike a blow at the falling harlot & remember the blood of our people which she has poured out like water. (bl. 82)

Hy sou later van deuntjie verander, maar die teenstrydigheid in sy houding is onthutsend. Daarby is sy opmerking nie sonder ’n goeie skoot hubris nie, iets wat vyf jaar later in ’n ander brief, volgens Van der Merwe, tot ’n manies-depresiewe ondertoon eskaleer. Marais skryf aan ’n ander vriend in Londen, Jim Taylor, oor die afwagting van sy terugkeer na Suid-Afrika:

I’m just burning to get back now. I feel the good I can do much like the prophets of old must have felt a divine call. I see it all before me like an inspiration […] and I have the utmost confidence in myself. (bl. 204)

In die konteks van sy hele hooggestemde, waaghalsige en uiteindelik tragiese lewe is dit myns insiens in orde om te vra of Marais nie, al was dit net soms, bloot net die kluts kwyt was nie.

Déjà vu

ds_eugenemarais’n Volledig onbedoelde newe-effek van Van der Merwe se boek is die neerdrukkende herkenning van teenswoordige werklikhede in ’n eeu gelede se dinge.

Daar is ’n korrupte president, kompleet met verbeterings aan sy eiendom uit die staatskas gefinansier, ’n buitelandse rekening van dertig miljoen rand en ’n falanks van familie en vriende in sy administrasie en met eersteklaskaartjies op die soustrein.

Daar is die stryd van die pers teen die owerheid en die handige aanklag dat die pers nie objektief is nie, maar die heerser tot ’n val wil bring. Terselfdertyd is daar wel geldige vrae oor persetiek en die onafhanklikheid van die pers. Land en volk se eienaar en finansier vir ’n goeie deel van sy bestaan is die mynhuis Wernher-Beit.

Daar is die verswarende omstandigheid dat die mynhuise reeds van die begin af gedy het op die uitbuiting van goedkoop swart arbeid. Een van die kwessies waaroor die Britse regering uiteindelik namens die Uitlanders oorlog toe gegaan het, is die ZAR-regering se onvermoë om die myne vinnig genoeg van swart arbeid te voorsien.

Daar is die verengelsingsbeleid van Milner wat sy skaduwee tot in die 21ste eeu werp. “English must prevail,” skryf hy reeds voor die oorlog, en dit maak hy sy taak sodra hy goewerneur van die twee voormalige Boererepublieke word. Die plan, nou verweef met die hervormings van die onderwys wat hy wil invoer, werk egter nie mooi uit soos hy wil nie, selfs met die ondersteuning van Marais, wat goedgelowig Milner se gerusstelling daaroor aanvaar.

Twee dinge werk teen Milner se oogmerke: die opkoms en vinnige toename van private Christelik-Nasionale skole, en die politiek in die Verenigde Koninkryk. Hy besef hy sal die verkiesing van die Liberale Party nie polities oorleef nie, en bedank in 1905.

Winternag

1905 is ook die jaar waarin die “herout van die Afrikaanse poësie” in Land en volk verskyn. Hoewel Van der Merwe sy fokus met opset tot Marais se joernalistiek en die politiek beperk, maak hy ’n merkwaardige en oortuigende ontdekking oor die oorsprong van hierdie gedig wat by elke literêre navorser verbygegaan het. En dit ’n gedig wat in ’n stemming honderd jaar later bo uitgekom het as die bekendste in Afrikaans.

Ter wille van die spesiale plesier wat hierdie paar bladsye in Van der Merwe se boek die leser bied, by al sy ander rykdomme, verswyg ek liewer wat die skrywer gevind het. Ek het reeds genoem dat hy heeltemal afwyk van die hardnekkige ortodoksie wat ’n skepping van Gustav Preller is en waarvolgens die gedig die Boere se lyding tydens die oorlog verwoord. En terwyl daardie siening lankal reeds gerepudieer is, wys dit hoe steeks ’n emosionele verklaring bo bewese feite kan vassteek.

Ná Van der Merwe se boek kan daar nie meer veel wegkruipplek oorbly vir halwe waarhede en volle leuens, vir wensdenkery en onvoldoende navorsing nie. Nie oor Marais se liefdeslewe wat Rousseau aan bespiegeling oorgee en Friedel Hansen heeltemal aan die bisarre uitlewer nie. Nie oor Marais die volksheld wat in groot mate ’n skepping van Preller is nie. Nie oor enige tydperk in Marais se lewe, soos die jare in Londen, waaroor nuwe inligting vir Rousseau onvoorstelbaar is nie. Sy deeglikheid en sy vermoë om feite te orden en interpreteer plaas hom in ’n ander klas.

Die groot verlange staan onverminderd as ikoniese boek oor ’n ikoniese figuur. Wat nou verander het, is dat jy nie Rousseau sonder Van der Merwe kan lees nie. Dit is ’n manjifieke stuk werk.

ds300

 

The post Donker stroom: Eugène Marais veelsydig, dubbelsinnig appeared first on LitNet.

Nie-akademiese notas by die lees van Vry- deur Gilbert Gibson

$
0
0

vry_omslag

vry-
Gilbert Gibson
Human & Rousseau
ISBN: 9780798170536

***

bloed is vir vir my
soos gras vir waltwhitman

"gras"
- GG
uit oogensiklopidie

die gras hier neem my gevange en maak die tong
skepties

"die gras hier neem my"
-GG
uit Vry-

Met Gilbert Gibson is niks voor die hand liggend nie.

Hoewel jy hom ook moeilik sal miskyk:

/ voor kloppers se winkel staan ‘n ou man hy het ‘n inkvlek op sy vingers (p 27)

Vir reisigers wat Bloemfontein besoek, maak gerus ‘n draai by Kloppers, alles behalwe ‘n urban legend. (Akademies het Afrikaans se laaste klokke in Durban gelui, berig die Boekbedonnerde Darryl David onlangs in Rapport en vele taalaktiviste spreek hul kommer uit oor Afrikaans, in die akademie, ook by daai ou bastion van ‘n Stellenbosch.  Sou Steyn sy kop kon laat sak op die Rooi Plein, skat ek hy sou simboliseer wat almal wonder.)

Dank die sterre dus vir Kloppers.

woede het narratiewe obsessie van my tong geword (p 58)

Vir hulle sal die inkvlek op die ou man se vinger ‘n gerusstellende teken wees dat daar hier in die Hartland wel nog gedig word, en dat die poësie ook goed versorg word; hulle sou selfs ‘n tweede asem geskep het met Gibson se groeiende oeuvre op ons voorstoep.

Nog een opmerking oor die inkvlek.

Die teken van ‘n deelnemer aan demokrasie sou ook uitgeken word aan ‘n inkvlek op sy vinger, wat na ‘n verkiesing vir soms weke, selfs maande, sigbaar is.

Ek het gestem, ek het ‘n stem. Ek is dus vry.

Of is ek net kwansuis
vry-?

En so is Vry-.

Die stem van die vry digter, afgesonder, uit die literêre akademiese kringe, intensief besig met sy

werk (toevallig in ‘n hospitaal)

sy vrou het daarna vertel
hy is onverwags. aan ‘n gewone hartaanval (p 88)

my hande is die verhaal van ‘n blanko tjek en jy vul dit in
ek kry ‘n werk ek ry na werk en bewerk my skuld/ (p 58)

reis

was skaars ‘n paar dae in londen toe iemand sê kom ons ry
met die trein Stratford toe. Stratford upon.

herinneringe

die laaste keer dat my swaer piet by my gekuier het was
vir die bring van ‘n vlekvryebraaier

 en gesin

die kind is die som van my geheue (p 47)

 opgesom: die kuns van (moderne) Afrika-dig in die middel van die land.

beloofde land daar is bloed aan jou tandvleis
daar’s bloed aan jou deur

Ek dink dit is die rede hoekom lesers so passievol oor Gibson raak. Ek staan net die ander dag in ‘n uitgelese geselskap tussen ‘n klomp jongmense. Die geselskap kry so ritseling toe dit by Gibson kom. Die plaaslike boekwinkels mag nie uit kopieë van sy werk raak nie, noem ‘n student wat boeke verkoop naby Kloppers. Konstant is die aanvraag, word berig.

Niemand sal die progressie in sy werk en sewemyllaarse tree wat hy vanaf debuut en sedertdien gegee het miskyk nie. Veral sal mens wonder: waarmee volg hy sy kragtoer op in ‘n gestroopte deel van die land met alles behalwe ‘n glansryke omgewing?

Is dit hoekom die digter in Vry- ‘n soort kajuitraad hou? Dalk wou hy vir eers opsom voor ons verder gaan.

In die eerste handel van sy bundel, klinies verdeel (1), word suggereer dat die digter opsetlik terug wou keer na minder kompleksiteit, na dae dalk selfs voor sy debuut, voor sy graduering , voor sy eerstes: kind, vrou, toe hy nog naïef was oor selfs die dood:

en jy is die dood p 9

Ander voorbeelde geleen uit titels wat oorloop in die gedigte:

as kind ongewoon met ma afgevlieg kaap toe (p 10),
dertig of so jaar terug haley se komeet in pa se telefoongesprekke …(p 12),
ons het half in die middel van die vry-staat gebly my hare in hoofsaak altyd kort gesny (p 13),
as kinders (ek & drie susters in die plaas-dam gedoop) (p 15)

Sorgeloos.

Dit is by die nabetragting waar die digter ‘n nuwe vryheid vir homself oopskryf en die leser uitdaag om ook te onthou, fyner te observeer, te soek vir ooreenkomste, te lees met verwagting, te weet - tussen ons en hom is die lewe gewoon.

Mens wil amper glo dat die leser uitgedaag word om dieselfde lug in te kom asem en ook om hier uit die middelpunt te kyk wat die digter bedoel, met

die vry-
staat het ‘n horison (p 9)

skop hy af.

Geografies leun hy op sy onmiddellike omgewing.

Die verwysings wat ook persoonlike ruimtes, geheue en gebeure uit kinderjare insluit. 

En dit is in hierdie terugblik wat hy ons ook weer herinner aan bv oogensiklopidie waar hy die leser geleer het hoe om die oog as ‘n soort poëtiese gereedskapstel te gebruik.

Wanneer die brein en die oog saamwerk om nuwe poësie te skryf. Die antisipasie van wat net om die draai wag, neem hy hier op ‘n hersiene kragtoer met die herdefiniëring van onder meer leestekens (-) en skep hy hersiene ritmes met die her-gebruik van titels in gedigte.

Dit is sy klemverskuiwende afbreek in die versreël waarmee hy spanning  en antisipasie skep. ‘n Onverwagse vertroue tussen homself en die leser.

Wees gewaarsku: as hy sy verbeelding loslaat soos byvoorbeeld in ek;[beminuslaafs] gaan lesers, hoe gesout ook al, alle bekende en onbekende lees tegnieke moet inspan om agter die digter se ritmes te kom en die oomblik te ontsyfer tot hy jou dan tref.

Want selfs wanneer die slaaf in ons almal omskryf is skitter die vry- (of hoop).

- Van Wyk Louw

die germaan in my bemin
jou al is jy swart soos jy (p 72)

Waaksaam vir afleidings of ontknopings tree hy met respek in gesprek met sy voorgangers, nooi hulle in sy lewe en neem hy vrymoedigheid om deel te neem in die klassieke digkuns.

Vir sy voorgangers wat die fondasies tot sy kuns berei het verwys hy en huldig hy, verwysings na vWL, BB, SC, CLL, GVN, DJO ("van die wilde vark wat ek en francis daar geslag het").

Die digter annekseer die hele speelveld waarop gedig kan word - van die ontoeganklike tot die gestroopte eenvoud:

ek het alles die (p 74)

Gibson sê in ‘n onderhoud by die Vrystaat Kunsfees (Julie 2015) dat hy nie met ‘n leser in gedagte skryf nie. Daarom wanneer hy skanse lig tot in sy binneruimtes sy unieke stem veral klokhelder gehoor word:

homerus, fluister jy. homerus

ook

en dus snags jou slaafsbemin

Om sy vyfde bundel onder die knie te kry moet die leser nie teveel hoop op enige maklike sleutels vir ontsluiting nie.

Natuurlik sou mens niks anders verwag van die uiters begaafde digter nie, vir sy “on”-akademiese, alles net the same to me-lesers (want vir hulle skryf hy graag, hoewel nie bewustelik nie), is die tonele bekend, maar, soos ‘n kameralens aspris uit-fokus gedraai, ons sien wat gebeur, maar kan nie die name, plekke en besonderhede uitmaak nie.

***

Maar moenie vrees nie, vir ons wat van sy eksperimentele (ek noem dit die Frank Zappa’s van Afrikaans), (in ii)

 …=_gehoor[jou.hart.be(d)aar] en

ek;[beminuslaafs] of

soos.//[ ‘n invalide.sit&doodgaan&buurdogter:bring

gewoond geraak het, vir ons is daar genoeg om te ontsyfer(ing).

Vir die digbundelkopers in Afrikaans is dit goed bekend dat Gibson hoogs intuïtief, uiters af-ritmies (ek val myself vir oomblik in die rede- in sy vorige bundel vii [39] skryf hy,

eenkeer in die bakkie ‘n ryloper
op harrismith
keith jarrett geluister)

nou om Jarrett in die hooglande van die Vrystaat te luister is soos om kabeljou in Kaapstad te eet

ja af-ritmies, binnelands, eksperimenteel en aspris uit-voeling. En die dromerigheid.

in my slaap is ek ‘n bibliotekaris ‘n
salmvanger langs ‘n breë rivier/ p 44

Dit is waar ons die empatiese digter/dokter (pa, eggenoot, reisiger, versamelaar, groot-menskind), ontmoet, waar Vry- op sy gemaklikste gebeur en waar hy direk met die leser se emosie werk.

my skene pleit bo die grond ‘n lewe uit
my nek buig elke dag oor ‘n hospitaalbed (p 58)

Dis met sy fragmente geskrif waar sy binne mens duidelik verskyn, sommer in die eerste 20 gedigte objektiveer hy die atmosfeer waarin hy skryf.

teddiebere (10)
kumquats (11)
kam (13)
fotos (14)
massey ferguson (17)
rooi kruiwa/bloufiets (18)

Hierdie bundel staan op sy eie, maar mens ontneem jou die genot van die einste versameling as die leser nie probeer om die skakels tussen sy werke te vind nie.

Die digter se lewe blyk nie drasties te verander het vanaf sy debuut nie; ouderdom en moontlik ontwaking as gerekende skrywer is van die bykomstighede waarop ons nou ook kan let.

Sy posisie in Afrikaans gaan van krag tot krag, kort voor lank, so word voorspel, kan hy selfs bekend raak as die grandeurs original wat ‘n generasie jong bekroonde digters help vestig het.

The post Nie-akademiese notas by die lees van Vry- deur Gilbert Gibson appeared first on LitNet.


Remembering and forgetting: Reflections on Francois Smith’s novel Kamphoer

$
0
0

On the Launch of the Research Project, “Wounds of History: Transgenerational Transmission of Trauma in South Africa.”

The following transcript is from a symposium organised by Pumla Gobodo-Madikizela and her colleagues in the Department of Afrikaans and Dutch and Modern European Languages at the University of the Free State. The aim of the event was to launch a three-year research project titled “Wounds of History: Transgenerational Transmission of Trauma in South Africa” led by Gobodo-Madikizela as its principal researcher, and funded by the NRF under its Human and Social Dynamics Funding Instrument. The choice of the book Kamphoer by Francois Smith as the subject of discussion for the launch of the research project was appropriate, given the book’s focus on the case study of the trauma of rape during the Anglo Boer War, or the South African War in contemporary parlance. Chris van der Merwe from the University of Cape Town, who has published widely on the narration of trauma in South African literature, was invited to talk about Kamphoer, while Francois Smith would add his comments on the novel; comments were also invited from the audience.

 The concept of “transgenerational transmission of trauma,” a central theme in the “Wounds of History” research project, describes the repercussions of experiences of trauma not only in the victims who experienced the trauma directly, but also its impact on descendants of survivors in subsequent generations. When traumas and humiliating injuries are shared collectively, the narrative of this victimisation establishes an imprint in the group’s identity, and may become a theme in the group’s identity in subsequent generations as if they experienced the trauma first-hand. The “Wounds of History” project will involve a close examination of these reverberations of history through the generations -- the continuities of troubled pasts into the present. The focus of the project will be on two violent historical contexts in South Africa – the brutal British concentration camps during the South African War (Anglo Boer War) on the one hand, and the mass violations of human rights of the apartheid era on the other. The complex interplay of the historical past and present, the individual and collective, and the personal and cultural dimensions of historical trauma will be explored in the study. A close reading and reflection on the traumatic experiences described in Kamphoer provided an important platform for the launch of a project that aims to examine the traumatic repercussions of the British concentration camps in South Africa across generations.

****

Pumla Gobodo-Madikizela (chair):

We thought that the book by Francois Smith, Kamphoer, is really a remarkable book that positions the project for us. Very meaningful for me, because of the nature of the topic that Francois Smith deals with in Kamphoer. But also because the issues that the book deals with are issues of trauma, issues of healing, issues of narratives in the aftermath of trauma. It carries all of these interests of ours. So we really are hoping that our meeting today will help us envision in a clearer way where we want to take the project. So ladies and gentleman, without further ado I give you Chris van der Merwe, emeritus professor from the University of Cape Town, who will be responded to by Francois Smith, who as most of you know, is a lecturer in the Department of Afrikaans and Dutch Literature, and he also leads seminars on Creative Writing.

Chris van der Merwe:

  1. Introduction

What I’m going to say today is based on an article I wrote, published on LitNet, Die Verhaal van ‘n Kamphoer, the story of a camp whore. I think there are many themes in Francois Smith’s novel Kamphoer which are highly relevant to working through trauma. And what I’m going to do this morning is not to focus, as the novel does, on an individual working through trauma, but rather on the novel’s relevance for the healing of society, because I think that our society is a traumatised one.

Most of you probably know the novel, but I’ll tell the story for those who don’t know it. It is about a young Afrikaner girl, Susan Nel, who was raped in a concentration camp during the Anglo Boer War. She flees from the camp and is then attended to by two Sotho’s who play a vital role in her physical and mental healing. She later becomes a nurse, and after many years, while nursing in England, she meets one of her rapists again, a British officer with the surname of Hamilton-Peake. Now the big question is how she will react to this encounter. What happens then is quite illuminating. She takes him on a ride in a motorcycle; she is in the driving seat and Hamilton-Peake sits in the sidecar. After a while she takes his finger and lets him feel the scar where he hit her with a whiskey bottle before he raped her, because she wants him to remember what happened. Hamilton-Peake dies shortly afterwards, maybe of shock. One has the feeling that that is more or less what she wanted – to get him back.

This is just a very brief summary. Maybe I should also mention that at the end of the novel, she returns to Winburg, where her concentration camp was situated, but she doesn’t find the place where the British soldiers wanted to bury her. She does find the grave of her friend Alice Draper, but she only looks at it for a moment and then she says to the driver of the car: "Sal jy in vadersnaam net ry." Let’s just get away. This story about Susan Nel working through her trauma of being raped during the Anglo Boer War I want to apply to the traumas experienced in our country at the moment.

 St Augustine said society is the individual written in capital letters. So in this discussion I want to write Susan Nel in capital letters. After our discussion it is desirable that we should put some of our thoughts into practice so that we don’t just discuss a number of ideas without doing anything about them afterwards. You may think I’m a bit too idealistic, I’m placing my hopes too high. My reply would be a quote from Robert Browning: "Ah, but a man’s reach should exceed his grasp. or what’s a heaven for?" So when my reach is maybe a bit high for our reality, I’m hoping that reaching for the heaven will at least lift our grasp somewhat higher.

So let’s talk first talk about the Anglo Boer War[1], a war which traumatised our society. It left a scar in the Afrikaner psyche, with about five thousand of the Boer soldiers dying in battle, and more than five times that amount of women and children dying in concentration camps. The war caused a lot of bitterness, especially with the scorched earth policy towards the end of the war. About twenty thousand Africans died in the war as well, on the battlefield and in concentration camps. They were also left with scars in their remembrance. So it was a war that left a divided society in its wake, with Afrikaners against English-speaking people; among the Afrikaners, a division between the Bitter-enders and the Joiners, and general African bitterness through suffering from a war which had little to do with them.

I remember that in 1998, when the commemoration of the Anglo Boer War started, I read a newspaper article by Professor Setlawane, who said: "I don’t want to know anything about commemorating the war, least of all celebrating that war, because for us as Africans it was just bad news. There was an amount of harmony before the war, but that was destroyed by the war." I also think of the novel by Christoffel Coetzee, Op soek na generaal Mannetjies Mentz, which contains suggestions of inter-racial harmony before the war, a harmony which the war destroyed.

  1. Narrating our healing

Pumla and I wrote a book titled Narrating our healing – Perspectives on working through trauma. The work that we did together was based on ideas which have been expressed by many philosophers and psychologists – the fact that, if you are someone searching for meaning in your life, you tend to transform the data of your life into a narrative, into a story. What does that mean? It means that you create a story firstly by distinguishing between things of importance and things unimportant. One cannot remember everything, one can’t notice everything. So you focus on the things that are important for you and ignore the things that are unimportant, or things which are perhaps too painful for you to ponder on. We select our data to form a meaningful narrative, a comprehensible story, a story to fit into our memories, which have narrative structures.

To fit into your memory, you also transform your data into a story with a sequence – this happened, and then that, and then that. As you become wiser, you detect patterns of cause and effect – this caused that, and that caused that. It’s a way of understanding your life, of finding coherence. It’s also a way of acquiring an identity, because we play the role of main characters in our stories, with a specific place and function in the narrative. Narration is furthermore a way of discovering ethical values, because every choice you make as you create the story is determined by your sense of values. I don’t know whether you knew it, but we’re all creative writers, we could all attend Francois Smith’s course for Creative Writing.

Paul Ricoeur, the French philosopher, affirms what Socrates once said: "The unexamined life is not worth living." True, says Ricoeur, but he adds that the examined life is a life narrated, a life transformed into a story. So what Ricoeur maintains is that the person looking for coherence and meaning in his or her life is consciously or subconsciously creating a life narrative. However, when a severe trauma strikes, the narrative falls apart. Trauma, on an individual as well as a collective level, is characterised by the shattering of coherence, the loss of meaning.

Nations, like individuals, create historical narratives to find a meaning and an identity for the nation. They select their data, they detect a pattern of causes and effects and find heroes and villains for their story. The Afrikaner story focuses on certain events: the trek to the North, the Anglo Boer War, the transformation of 1994. From the Anglo Boer War, a contrast between heroes and villains was distilled. The Bitter-enders, those who fought till the end of the war, are the heroes; the Joiners, the Afrikaners who joined the British Army – they are the traitors, the villains.

During the South African civil war between 1960 and 1990 the Afrikaners also created their own narrative in which that war was depicted as a threat to Christian civilisation. It was a war in which Afrikaners had to protect themselves from the threat of the villains: the terrorists and Communists. On the other side, the Africans also formed their narrative. They generally had a totally different view of this war. They also had their Bitter-enders, they also had their Joiners, but from a different perspective. The villains of the white side were often the heroes of the African side. For Africans it was a war of liberation, a war against the white oppressor. So here we find two groups (I’m simplifying), creating two opposing narratives about the same historical event.

And then 1994 came, and it seemed as if a miracle happened, with the two narratives moving together and merging into one. Nelson Mandela, the former "terrorist", became the hero of the nation. There was hope for a while that a rainbow nation, to use Bishop Tutu’s term, would come into existence, where all would be connected and we would all be reconciled. But we have to confess that reconciliation is heavily under threat at the moment. There’s a return to the old familiar narratives, which is often the easiest way to react – if life becomes difficult, return to the old familiar narrative. So, on the white side we hear: "Aha! I always knew these Africans can’t rule a country." Their picture is one of dark Africa and inferior Africans. And on the other side we hear: ‘Blame the whites, kill the settler.’ These divisive narratives are stimuli for hatred, violence and racism.

So that is a point which I wish to emphasise: divisive narratives are at the root of our social problems. We had a decade or so of reconciliation, but there’s a dangerous tendency now of returning to the old destructive narratives. Our wholeness is being threatened. The psychologist Carl Gustav Jung spoke about healing as individuation – a process through which, in the psyche, the opposites are brought into harmony and you become whole. And these ideas of Jung, of individuation and wholeness, could also be applied to society in general. We need wholeness and harmony, a reconciliation of opposites. Maybe it is a bit too idealistic to say, let’s go back to the rainbow. That rainbow has more or less melted away by now. But Max du Preez once wrote something which struck me; he said: "Maybe we should forget about the rainbow nation, but we could perhaps create a social mosaic where there is an acknowledgement of the different identities without the wholeness being threatened by them, so that we can find a balance between diversity and unity."

Francois Smith:

I believe this discussion is not only about my book, but also about the larger topic, the topic of the reminiscences of trauma in our society, and my book is a mere eyepiece, as it were, for the telescope to look at a much wider picture. And after having listened to Chris’s introduction, what I will do is to latch on to the scar. Put my finger out in the manner of that particular scene in the book, where Susan and Hamilton-Peake are on the motorbike, and try and feel the scar, touch it. And with the question in mind, what is it about the scar, what is the significance of the scar; not only in the book, but for our discussion as well, because we are talking about scars. We are also, haltingly, approaching the scar with that double reaction of recoiling as well as with the intimacy which is implied when one is allowed to touch the scar – the abhorrence of it as well as the intimacy.

Susan Nel was part of a program in this particular hospital where they used alternative, for that time unconventional, unorthodox healing methods for treating what was called "shell shock" in those times, and what we would nowadays call post-traumatic stress. And totally in line with the program, she decided, for very complex reasons, that she would take this patient whom she, by that stage, had recognised as being her rapist, out on a motorbike for a ride in the countryside – the countryside which she had experienced, up to that stage, as invigorating. This scenery, the wetness – she had a very sensory experience of the countryside, and especially of going on a motorcycle ride through the countryside. She took him out, and in writing it, my question was: How will she react? What is going to happen now? Why is she doing it? Is she trying to heal him, because it’s very plausible that this is an attempt to invigorate him, to get him out of his stupor, to get him out of his trauma, because he is demonstrating the typical symptoms of post-traumatic stress or shellshock. But then she stopped, and she took his hand and she brought it to her scar. What is that? What is that gesture? What is she doing now? Does she want him to remember, or does one truly sense something intimate, something almost erotic in that moment?

Maybe that is what I had to deal with. What is it that’s happening in that particular moment? How did I want her to react? My own reaction was informed by my history in a particular community, in a particular society, in a particular group that was involved with exactly that history of the Anglo Boer War. What did I want her to do, and should I let my expectations dictate what’s happening in that moment? What was happening in that scene, as far as I can say now with hindsight, is that it was ambivalent, it was a mixture of abhorrence and intimacy. And maybe that approach to a scar is still meaningful today. We should recognise the scar. In the wider sense of the word, the scar in the community is still soliciting these ambivalent emotions of abhorrence as well as intimacy.

Chris:

I would like to add this about Susan’s narrative, that she says on page 229: "Ek weet nie wat die woorde is nie, ek sal nog hier by Tante Marie moet bly (that is Marie Koopmans-de Wet) om die woorde te leer en hoe dit in sinne pas sodat daardie sinne, dit wat ek in my kop sien en hier binne voel, kan toewikkel sodat dit iets is wat ek voor ander mense kan neersit en sê, kyk dit is wat dit was." Susan’s story is the narrative of the search for a narrative, and to find a kind of a home in her narrative. The interesting thing to me is that her trip on the motorcycle looks like retaliation; however, when she looks at him there is also a moment of erotic attraction. And that links up with what Francois said about the ambivalence. There’s a desire, if I read it correctly, of retaliation and of killing that man, but also a feeling of attraction to the man who raped her.

Pumla:

I find this image really fascinating. The idea of touching this guy, and in a way it relates to the idea of acknowledgment and recognition – here’s my pain and you caused it. You’re seeking recognition and the person who did it is the one who really should give the recognition of the pain which he caused. And that becomes the beginning of a journey. But of course, there are always contradictions on this journey; it doesn’t mean that I am healed because now you’ve recognised my pain. The contradictions remain. I find that just the image itself of the touch, the wish that you should physically feel my pain, draws us to the notion that victims of trauma often want that recognition; unless that happens, victims struggle to move on. They don’t heal. That is the first step that they need. The irony is that the perpetrator is the one to empower victims to make that first step towards healing, and that in itself becomes a contradiction; that the very person who caused the pain is the person who has the key for the victim to take that first step.

So it’s a very powerful image. Just the physicality of the intimacy, it’s not just about let’s talk about it in public, like a TRC, but touch it, feel it.

Man from the audience:

I just wondered about the whole scarring process, because it’s a kind of disfigurement at the individual level. And that disfigurement results in a society, in many instances, reacting with abhorrence and stigmatisation; the individual may be able to bridge the gap between abhorrence and intimacy. But my question would be: How do we take that from the individual level to the social level, to triumph with intimacy over the abhorrence that we may feel for either being or having been scarred.

Chris:

That is to me a very central and difficult question and I can only say that in the circles in which one moves, one should try to begin a process of caring that hopefully could be infectious. There’s no way of instantly, in one go, transferring wholeness from the individual to society. But what I’m hoping for is a gradual spreading. Some of you may know the poem by the Dutch poet JH Leopold titled ‘Oinou hena stalagmon’, which means ‘a drop of wine’. He uses an inspiring image: the image of a drop of wine falling into the sea when a ship is launched by the breaking of a bottle of wine. According to the poem, that drop of wine spreads and spreads without ever stopping, until it is absorbed into the wide ocean. Our thoughts and feelings are like that, Leopold maintains – spreading endlessly. And that is the best answer I can give to the question: Let’s add a few drops to the ocean and see what happens.

Francois:

What crossed my mind immediately after you asked the question is the notion of "scarred for life" – how, even in that expression, you could find a positive meaning as well. "Scarred for life" we generally take to mean that you are crippled for life, but isn’t there a possibility of saying that it is actually your being scarred which enables life in a particular way. My novel is about a woman who had to learn how to live with the scar, a woman who, for a large part of her life, internalised this scar and made it the symbol of her life; and she had to learn how to live with it, so that she could be scarred for life in a positive way.

Chris:

The psychologists tell us there’s a movement among disabled people not to hide their scars, but to almost exhibit it. The scar is part of me, take me like that or leave me.

Francois:

In the book there’s a scene where Marie Koopmans-de Wet notices that Susan is hiding something under a hat which she wears constantly, and she asks Susan to take off the hat. She says that is one way of getting your life back, one of the very first steps is to take off that hat. To let go of this constant attempt to hide something.

Chris:

So there’s a way of living with the scar; the scar could become a meaningful item in your identity. Jung spoke about the wounded healer; the scarred person can perhaps become a scarred healer.

Francois:

Yes, a doctor, Dr Hurst, plays a central role in the book. One of the theories about his success was that it was due to his speech impediment. All those people who were scarred by the war actually related to this scar in him, and that is why he was so successful. He exhibited a woundedness on another level which enabled those soldiers, the scarred people, to relate to him.

Woman in the audience:

I see Susan’s scar on two levels: a physical level and an emotional level. She is showing a perpetrator her physical scar that is now healed, but it is still there. It is her emotional scar that she wants to show him, to show him how that is still not healed. And now he is also scarred on a psychological level by the war, so there are only losers in a war.

Chris:

  1. Remembering and forgetting

The next section of my talk is about remembering and forgetting. If you are a deeply traumatised person, it is painful to remember the trauma and difficult to tell what happened. There’s a wonderful book by Charlotte Delbo, the English title is Days and memory, it was originally written in French; it’s part of a trilogy with the English title of Auschwitz and after. She says in the concentration camp the language was split in two. If you tell people afterwards that you were thirsty in Auschwitz, they think they know exactly what you mean. Delbo says you don’t know, you need another word because the thirst that I experienced was something so different that it needs another word. Furthermore, after the Holocaust many people who suffered in the camps felt they could not tell their story because their story could not fit into any narrative structure that was generally known. So there’s always, in individual narratives and I think also in collective narratives, a difficulty to recollect and to communicate, especially that which is painful.

In Kamphoer there’s a long process of recovering memory. Just after the rape Susan doesn’t remember a thing. There’s one big hole in her memory. That is typical of trauma, there’s a big hole, a dark hole that you cannot penetrate. When she is searching for a narrative, it is a dual process of remembering and putting the remembrance into words, into a narrative. That is what we, on a societal level, also have to work on. Normally we tend to link remembering to retaliation, when people say: "Ah I remember, I won’t forgive and I won’t forget, I will get you back." And we link forgiveness to forgetting, to "vergewe en vergeet" – forgive and forget and go on to the future. But what I want to plead for is the difficult challenge not to choose between, on the one hand, "forgive and forget", and on the other hand "remember and retaliate", but rather to remember and then to forgive. Forgiving is a process, one of remembering and forgiving, and remembering again, and forgiving once more. Pumla has written much about the fact that forgiveness is something which liberates not only the one who receives forgiveness but also the one who grants it. What one of the characters in Shakespeare’s Merchant of Venice says about mercy is also true of forgiveness:

The quality of mercy is not strained
It droppeth as the gentle rain from heaven
Upon the place beneath. It is twice blest;
blesseth him that gives and him that takes

Revenge is easy but takes its toll; forgiveness is hard but liberating.

Susan, when she meets Hamilton-Peake, remembers – but will she forgive? She has now become a nurse and Hamilton-Peake is in trouble and looks like somebody who really needs to be nursed and cared for; but Susan feels the desire to retaliate. What she experiences is a reaction found in most communities: The traumatised people of the past become the oppressors when they obtain the power, the previously oppressed turn into perpetrators. The reason for this, Pumla, I learned from you – if you are raped or oppressed there’s a feeling of helplessness. So afterwards you want to return to that place where you were wounded and you want to reverse the roles so that you have the power, you are in control. That happens on an individual level, as with Susan Nel in the driving seat of the motorcycle, but it also happens on a societal level. And that, Pumla, I believe is part of your research project – the fact that the Afrikaners experienced the Anglo-Boer War without being treated for post-traumatic stress syndrome afterwards, without working through the traumatic past. That made it very attractive for them to change the roles and become the oppressor. That is a typical cycle, a cycle that we should try and avoid at all costs.

After the Anglo-Boer War there were two sections among the Afrikaners. The one said "vergewe en vergeet", forgive and forget. There were lots of divisions in society, as I mentioned before, but many Afrikaner leaders realised they all had to work together for a better future. So they said, let’s forgive and forget and move on to the future. But in the long run it just did not work; the wounds of the past needed to be remembered. Therefore there were also people who said, don’t forget – like the poet Totius, who wrote a poem with the ironic tittle: "Vergewe en vergeet". As motto he used a Biblical text with the instruction not to forget what you have seen. And in 1913 a novel by D F Malherbe was published with the title Vergeet nie – don’t forget.

In the long run the Afrikaner past was remembered; and I think the past has to be remembered. It cannot be worked through without being remembered. That applies to the African past as well – the pain of oppression through not only decades but centuries. We tend to say so easily, forget about the past and go on to the future; it just does not work. The real challenge is to remember, perpetrators as well as victims, to remember what needs to be worked through and what needs to be forgiven. And then try and work against the natural tendency of continuing the pattern of oppression, with only a reversal of the roles from time to time.

Remembering should open the way for reconciliation, and also for restoration. Talking about restoration, we should remember that it’s easier to forgive when things are going well. There’s a wonderful story in the Bible about Joseph and his brothers. In the end Joseph forgives his brothers for all the harm they’ve done to him. It’s not so difficult for him then, he’s now the second in command in Egypt, he can easily tell his brothers, the Lord was with me, you can see how well everything has turned out. But if Joseph had remained in jail, it would have been much harder for him to forgive his brothers. So we must remember that there is a link between people’s living conditions and their ability to forgive. We must remember and forgive, but also remember and restore, because we all know that the increasing gulf between rich and poor is a major cause of conflict in our country at the moment.

aanslag250A last thing I want to mention about remembering or forgetting is that we need to re-remember and rewrite South African history, not by replacing one exclusive history with another exclusive history, but by trying to write an inclusive story – an inclusive history with openness and understanding towards all parts of the mosaic, and without evading what is unpleasant to remember. It’s illuminating to take Germany as an example here. Germany is the one nation who did not shrink from confronting their guilt. It remains remarkable to me that, if you go to Germany, you find a monument to remember the wrong they did - the Holocaust Museum. In re-remembering the past, literature can play an important role. In Dutch literature, for instance, the easy stereotypes after the Second World War, of villainous Nazi’s and heroic people of the resistance, were increasingly questioned, until in 1983 a remarkable novel was published – De aanslag by Harry Mulisch (The assault in English translation), which exposed the real ‘villain’ as the war that left no one unharmed. So what I’m saying is that we have to re-remember and re-write the past in historiography and in literature. It is a never-ending process, but we must work on that, not just take the easy way out and say, that was an exclusive history, let’s have another exclusive history, then we have two exclusive histories. I’m hoping, with Charlie Brown of Peanuts, for a better past.

Francois:

 Yes, maybe I’ll respond to that by saying that one of the discoveries of the book for me was that forgiving is a continuous process, it’s not something that gets completed at a particular stage in life, and maybe by the same token you can’t say that you are ever able to leave the past behind. Susan Nel, when she arrived in Europe during the First World War, was a totally empowered, enlightened woman who thought she had left her war behind her. What happened to her was in the past. She felt invigorated, empowered, enlightened, strong enough to bring the light, to bring healing to those who were suffering so badly in the Great War. But the moment she set foot in Britain, it was as if something toppled inside her, she was unable to know exactly what happened to her. She was moved by a strange and mysterious force that made her react in unpredictable ways and made her feel that she wasn’t herself anymore. Something came from deep inside her subconscious and she had to live with that. She had to live with that constantly, with that scar. I think that was what she experienced at that moment, without being able to explain it to herself. But she lived her life with the scar in a most positive way, playing a positive role right to the end of her life when she returned to South Africa. She had to return to her past, which was ironically also her beginning. The beginning and the end get together here, but I don’t think it leads to a very clear-cut conclusion. Is it ever over? Is the past ever left behind? Is trauma ever healed or do you have to live with it? Are there ways of just living with it, and what are these ways?

When I was working on the book, I saw a video clip by an amateur historian, Abrie Oosthuizen, who lived close to where I grew up. Almost all his historical work has been about the Anglo-Boer War. He told me that he grew up without any knowledge of the Anglo-Boer War. Nobody told him any stories about it, he didn’t get any information about it at school, but he remembered something which made a great impression on him while growing up with his grandparents at home. His grandparents were living with his parents, and he remembered the huisgodsdiens, the devotions that they used to have every evening, and how his grandparents would get up after the Bible reading and the prayers, and they would always sing the same hymn: Uit dieptes, gans verlore … And he remembers their voices. His grandmother’s high-pitched voice that was fluttering up and down, almost like a bat, and his grandfather’s deep dark notes, how they would sing, stand up and sing this hymn with tears streaming down their faces every night; just standing, singing, crying. Those were his images. And much later he asked his parents, but why are Ouma and Oupa so sad? Why are they crying every night? And his father said, ‘Dit is die oorlog.’ It is the war, and that was all they could do at the end of every day – sing and cry. They were never able to say anything, never able to talk about it. They just stood up and they cried.

Nico Luwes from the audience:

I know an old man who fought in the Second World War. I’m very nuuskierig. I wanted to find out about his war experiences, but he never told me anything. He said, "I just want to forget it. I’ve never talked to my wife or to anybody else about it."

When 2001 came, there was a renewed interest in the Anglo-Boer War. And I know of a lot of my friends, there’s one sitting here, who are going back to the past. This whole idea of going back to the original place, to sort of meet the reality again, is very interesting to me. For so many years nobody’s talked about the Anglo -Boer War, but in 2001 everybody started talking about it again. I don’t want to talk about my own work, but I wrote a play called Skroot during those times. It was just after the graves of the black people had been discovered here at Brandfort, and I had to go back there and I walked around there. And I went to the Winburg concentration camp where my forefathers had been. I had to go and revisit this whole thing and remember the stories that my grandparents told me. But somehow, without even thinking, I took a black woman to the concentration camps near Winburg, and she said, "This is the place where it happened". And this is how my play starts, in the present, but then it goes back. I didn’t even think about it then, but it becomes very clear to me now that you’ve got to go back to the past and try to re-imagine what happened, and then go on from there; this revisiting is very interesting to me.

Chris:

In 1998 Rolf Wolfswinkel and I compiled a book, A century of Anglo-Boer War Stories. I then went to visit a distant relation of mine, born in 1900 during the Anglo-Boer War. She began by assuring me that she was a verlofbaba; she wanted to make sure I understand that her father was not a Joiner but that she was conceived by her father while he was on leave from his commando. Then I asked about her father – did he and his comrades get together after the war and talk about their war memories? So she said they would get together once a year. And I asked, what did they talk about? She said, they mostly told jokes and spoke about funny things that happened. The really painful things were avoided by telling the amusing stories of the past.

And I think what we’re saying about the Anglo Boer-War also applies to the so-called Border Wars. I think there are many people walking silently with scars because of these wars.

Francois:

Yes, a similar thing that I can remember about the Border War, is what we in those days called "GV stories". GV stands for "Grensvegter", one who fought on the Border. But the term "GV story" was denigrating, for these stories were told by people who never actually experienced anything severe. They would be the ones who would be telling GV stories, people who never actually experienced anything really traumatic. The underlying assumption was that those who experience real trauma never speak. They remain silent. Those who were able to tell stories, exaggerated stories in most instances, were those who were unscathed.

Chris:

We should be careful – an outsider can assign meaning to trauma too easily, we must remember that it can be offensive to a traumatised person to hear about meaning ensuing from trauma. The immediate after-effect of trauma is usually not the discovery of meaning; you just find nothingness. So I think we must all be careful not to talk too glibly about trauma if you haven’t gone through it yourself.

  1. Two kinds of people

In the novel Susan Nel says there are two kinds of people – those who kill and those who care; there are soldiers and nurses, soldiers who kill and nurses who care. And generally in her society the killing was linked to the aggressive male, and nursing was linked to the female who cares. But the interesting thing about Susan is that she discovers both tendencies in her: the so-called female side which led her to become a nurse, but also the soldier side. Although she is a woman, there’s something in her that feels, I want to get rid of the men who are in control all the time. I want to be like a man, captain of my destiny. There’s a scene on page 36 where she is on the motorcycle with Jacobs driving, she’s sitting in the sidecar, and then she sees a number of women in men’s clothes. It leads to two reactions in her, both equally interesting. The one is that she has a feeling of excitement, thinking how exhilarating that must be – to be like these English women, wearing men’s clothes; "om die baas te wees", to be the boss. But when she has had these thoughts, she blushes. She thinks, I’m not supposed to have them. In my society it is not allowed.

That’s very interesting, that conflict in her between the caring nurse and the aggressive soldier. And it is also interesting that, just before she meets Hamilton-Peake, there’s a scene where she’s sitting in the bar with the senior nurse Anne Maxwell, who is a hard woman, hard as nails. And she says to Anne, tell us those funny stories about the trauma patients again. For her it’s a way of becoming unsympathetic; she is using Anne as a role model to give her the strength to confront Hamilton-Peake with what he has done. The important point here is that Susan is not just a nurse who cares, she’s also not simply a soldier who kills; there is a conflict in her between the two.

At the moment our society has a greater need of carers than killers; we have enough killers. But as we’re striving to get more carers, we must remember through the story of Susan Nel how easily the carer can become the killer. Don’t be too self-assured, because there is perhaps something of the killer lurking inside all of us. I read in a newspaper a little while ago, that last year almost a million births were registered, but in 61% of those registrations no father was mentioned. Those are horrible statistics; we are turning into a fatherless society. Maybe it’s partly due to the male feeling of having lost his narrative. We always were a patriarchal society, but now that is falling apart. And the easy way to react is to assert your male dominance by using violence. For a society, it is extremely harmful if you have such a fatherless society, if fathers are absent or violent or abusive. Won’t it be wonderful if we could create a different kind of society, of mothers and fathers who are present; if we could create a truly meaningful alternative narrative of involvement and care. In his book translated from the German as Man’s search for meaning, Viktor Frankl explains how important it is to have a meaningful narrative in your life. And I am pleading for a meaningful narrative of caring and being involved.

Here I want to take the Afrikaner as an example. We all know that Afrikaners are not always good examples, but I want to say that sometimes we can all learn from the Afrikaner past. Early in the 20th century the Helpmekaar movement was initiated to help Afrikaners who were poor and couldn’t afford education. What I’m pleading for is to extend that idea of "help mekaar", help each other, to include all who are in need, not only members of your own group. That is the collective narrative which we should strive towards.

Furthermore, the Afrikaners cared for their language and literature, and also for mother tongue education, which was essential for the intellectual and economic upliftment of the Afrikaner. I’m hoping for the extension of Afrikaner mother tongue education to include other indigenous languages as well. I know there are many practical problems connected to this ideal, but I am reminded of what a Dutch professor said to me many years ago. We spoke about the future of Afrikaans and the difficulties linked to the development of Afrikaans in all its functions. Then he said in Dutch: "Het hangt alles af van het woordje 'willen'" – it all depends on how strong the will is. Won’t it be wonderful if we could put all our efforts into creating a language model of accommodation and reconciliation, because for the development of all our people that is of central importance. I often think that if I had to have my education in Sotho or Xhosa I doubt whether I would have been able to make matric. We must never forget the close connection between mother tongue education and the intellectual and economic development of our people. In the 1980’s when most South Africans were sure that we were heading for disaster, the conflicting parties came together and at CODESA a model of reconciliation was developed which inspired the world. Can’t we do something like that about languages and create a model of inclusion and reconciliation instead of domination?

At the moment I’m busy translating some letters of President Steyn, the Free State president, and I’m really impressed by that man’s integrity and wisdom. There are two related points I want to mention about him. The one is his very strong involvement in mother tongue education and in the protection of the rights of the Dutch language; the other is his involvement in the education of his people. He worked hard for the establishment of schools for Afrikaner girls orphaned by the war, and he was a key figure in the establishment of the Oranje Meisieskool in Bloemfontein. At the moment we have a severe educational crises, and again I want to plead that what Steyn did for his own people, we should extend to all the young people of the country.

Francois:

Miskien moet ek net sê dat dié van julle wat in Afrikaans wil reageer, baie welkom is, want ons het tolkdienste. En dis eintlik vir ons departement ook taamlik belangrik. ’n Beginsel wat ons ondersteun is dié van veeltaligheid. So neem asseblief die vrymoedigheid. Ons het die tolkdienste en as jy gemakliker is in Afrikaans, wat ek self ook is, dan kan jy gerus in Afrikaans reageer.

I just wanted to say, in reaction to Chris’s latest delivery, that I think rape as a sexual crime is a man/woman problem. Not that it is exclusively a man/woman problem, but in my book particularly, it is one. It’s one that haunted me to the very end of the book. At the end of the story – and by that stage I think it was clear that Susan was approaching the end of her life – she is looking for her grave, but not finding it. And there she was with two men again, travelling in a car from Bloemfontein to Winburg, going to the remains of the cemetery where she was supposed to have been buried years before, where her grave was supposed to be, because she was declared dead after her disappearance. She was going to find that particular spot. She was travelling with an old friend, Perry, one of the men who helped to rescue her from the camp after she got back to life again, helped her to reach Cape Town, and with an Afrikaner man who made his car available and drove them to Winburg. They travelled together, Susan Nel with these two men. And writing that, I had to find out what would happen in that instance. I was confronted with the man/woman problem again and with the particular question of the need to be forgiven.

In that closing scene with Susan in the car, an accident almost happened. Both men very caringly reached out for Susan to console her, to calm her down, just to be kind. Not as men, but as friends, as caring people, to reach out to her and say to her, oh it’s fine, you are okay. I was confronted with the problem of how should she react. How will she react? The desire to accept this gesture of kindness, of caring – whose desire is it, hers or mine? Do I want her to forgive the men? Did it matter that they were in a particular way representing the perpetrators and that the perpetrators, on my behalf as well as on behalf of men in general, want to be forgiven? It was a question which forced me to sit still and think. I had to let something slowly dawn upon that scene, trying to make the distinction between Susan Nel’s desire and my own desire.

Pumla:

Thank you very much. I find that such a poignant statement. The story itself is a story based on a real story, but it is fictionalised. And then there’s you as a writer and how you reflect, these reflexive moments that you go through as the author, inserting yourself into this story, and now sharing with us these real moments of connection to this story in the book. But then, how your story is actually located within the larger political story, the historical story as we live it. And that really captures for us just what books do, they invite us to be reflective, they invite us to think about the unspeakable, the difficult issues of life, how we relate to one another.

And this is the power of literature, and we’re hoping that these conversations will lead us towards these kinds of questions. What did this book inspire in us and especially what are the complicated questions that they raise for us, living at this time in our country? Although the story is situated in a particular historical moment, how does it speak to the present? I think that’s where the power of this kind of research lies. I want to reiterate a point that you made, Francois, and invite people to ask questions and make comments in Afrikaans. This is why we’ve arranged for the interpreters, so please feel free to pose questions and make comments in Afrikaans.

Woman in audience:

Ek wil die stelling maak, en ek sal graag die reaksie daarop hoor. In die oorlog is Susan se liggaamsruimte met die verkragting binnegedring waar sy in ’n hulpelose staat was. Met Hamilton-Peake voel dit vir my of sy hom in ’n sekere sin ook verkrag deur hom op die motorfiets te neem en aan haar litteken te laat vat. Met ander woorde, dit is amper asof sy hom binnedring en op dieselfde manier verkrag. Dit is die een stelling wat ek wil maak. En dan ook, sy gaan soek haar graf. Sy vind nie haar graf hier heel teen die einde nie, want sy is nie dood nie, maar ek wonder of sy regtig daardie besef het. Sy is wel nie fisies dood nie, so daar is nie ’n graf vir haar nie, maar sy is miskien op ’n ander vlak dood en dit is dalk hoekom sy nie ’n sterk reaksie toon op die empatie wat die twee mans vir haar wil gee en wat sy nie regtig aanvaar nie.

Francois:

Kom ek begin deur te sê ons moet besef dat verkragting ’n seksuele misdaad is. Toe ek die toneel geskryf het waarna jy verwys, waar sy vir Hamilton-Peake op die motorfiets vat, het ek nie geweet wat gaan gebeur nie; dit moes ek ontdek. Daar was al vir my die skemering van ’n besef dat haar verhoudings in die algemeen en spesifiek met mans permanent besoedel is. Seks het vir haar besoedel geraak. Seks het vir haar ’n vermenging van intimiteit met geweld geraak. Daardie gewaarwording het toe ’n rol gespeel, maar wat ook ’n rol gespeel het, is dat daardie toneel aanvanklik anders gelyk het. Sy het teruggekom na die hospitaal en het bloot afgery op Hurst die dokter en Jacobs die ordonnans wat vir haar gewag het. Maar ná die manuskrip voltooi is, was een van Dan Sleigh se reaksies daarop dat daar darem vir hom te min geweld in hierdie boek is, te min slagvelde, dat daar darem te min van die oorlog gemaak word en dat hy tog so een of twee oorlogstonele in die boek sou wou sien.

En ek het teruggegaan en ek het gewonder, en ek het geweet, nee, oorlogstonele hoort nie in hierdie verhaal nie. Dit het ek seker geweet. Ek kan nie oorlogstonele hier inskryf nie. Dit is my boek, dit is nie oor die oorlog op daardie vlak nie. Maar ek het tog probeer agterkom wat hy wou sê, ek het dit aangevoel as kritiek, maar ek het vir myself gesê, sê hy eintlik iets anders? Wat bedoel hy daarmee? En toe ek daaroor gaan sit en dink het, toe het ek weer teruggekom na daardie toneel, en toe het ek dit herskryf met die afloop van die toneel as iets anders, waar sy eintlik haarself verbeel as ’n lansier,’n Britse lansier. Uit my blootstelling, uit jeugverhale oor die Anglo-Boereoorlog, het ek min of meer ’n idee in my kop gehad dat die Boere ontsettend bang was vir die Britse lansiers. Daardie soldate wat op sulke groot perde met stomp sterte gery het, wat eintlik nie galop het soos die Boere se ponies nie, maar sulke katagtige spronge gee, en die lansiers wat dan in ’n linie gestorm het en die lanse so laat sak het om die Boere te deurboor. Dit was absoluut skrikwekkend vir die Boeremagte om teen so ’n linie lansiers te staan te kom. En Susan het dan op daardie manier afgestorm gekom en haar lans laat sak. Daar is natuurlik seksuele simboliek in die toneel, sy het afgestorm op die linie Britse soldate wat vir haar ingewag het, ingewag het daar. So simbolies het sy oorlog gemaak en simbolies was daardie oorlog ’n seksuele oorlog.

Sy het teruggekom na haar graf, wat dan paradoksaal ook haar geboorteplek was. Dit is waar sy eintlik weer in ’n seker sin gebore is. In ’n stadium het ek agtergekom dat daar twee verhale is. Die een verhaal begin waar sy voor ’n deur in die hospitaal staan en die naam op die deur herken as dié van haar verkragter. En sy staan daar, op die piek van haar krag, op die toppunt van haar verligting, en dan word sy ingesuig in die donker gat wat nog steeds in haar is. En die ander verhaal begin waar sy uit hierdie donkerte wakker word en na die lig toe gaan. So hierdie bewegings van donker na lig en heen en weer tussen donker en lig is eintlik verstrengel deur die hele boek, en dit is eintlik wat ek agtergekom het, dit is wat lewe is, hierdie verstrengeling van donker en lig.

Pumla:

Francois, there’s something that I would like to understand about the grave, the looking for the grave. She’s looking for the grave, and then you refer to the grave as the place of birth. So can you explain a little bit more the symbolism of the grave, can you just explain the scene in the context of the book?

Francois:

She got raped and almost killed during the night when she went looking for help for a very sick inmate, a fellow inmate of the tent where they were kept in the concentration camp, one of her friends with the name of Alice Draper. English name. (This was a matter of interest to me, initially inexplicable, why people with English names were kept in the concentration camps. I got the answer later on, but I won’t bore you with now.) But to come back to your question, what happened was that she disappeared, and that often happened during the war, and she got buried under the name of Alice Draper, the girl who died during the night, the girl for whom she was going to search for help. And while she was out there searching for help, soldiers grabbed her and dragged her into another tent, dragged her and raped her, and threw her onto the hearse which collected corpses every morning and every evening. Susan disappeared. The girl who was buried that night was Alice Draper. You can still go to the cemetery in Winburg and see the tombstone that was erected for Alice Draper.

Susan Nel escaped and managed to reach Cape Town under the name of Alice Draper. She assumed the name of that girl who died, and that was her new identity, Alice Draper. She came back in the end and she found the tombstone of Alice Draper that was actually supposed to be hers, but she knew that next to it was an open grave site, an unmarked grave. She assumed that was hers, the unmarked grave.

Woman 2 from the audience:

Ons is die karakters van ons eie lewensverhale, en my eie ervaring is dikwels dat mense ook nodig het om die held te wees van daardie eie verhaal. Jy moet die held wees van jou verhaal. En ek wonder net hoe skakel dit met daardie onderskeid tussen soldate en verpleërs. Die insident van die motorfiets, die uitstappie waar sy die aggressiewe soldaat kon wees maar tog is sy nou die heldin, want sy was sterker as haar verkragter.

Chris:

Tolkien het gesê: "If you want to know the news, read literature", en dis vir my ’n wonderlike idee, Pumla, that literature has a way of initiating discussion. Susan sê êrens, ’n goeie verhaal het altyd iets van ’n ambivalensie, en dit vind ons ook in Francois se roman oor haar lewe.

Francois het gesê die lewe is ’n verstrengeling van lig en donker. Alhoewel mens nooit kan sê nou het ek die punt bereik waar ek volkome die held of heldin is nie, dink ek wel dat jy volwassenheid, maturity, kan bereik deur jouself te leer ken. En te weet jy is miskien nie heeltemal so goed soos wat jy gedink het nie, maar miskien ook nie heeltemal so sleg soos wat jy gevrees het nie. Die rit op die motorfiets is ’n toneel van wraak, maar as dit verby is, dan voel Susan ’n aangetrokkenheid tot hierdie man. Dit is soos dit dikwels gebeur met dogters wat deur hul vaders misbruik word. Hulle haat die vaders, maar voel ook aangetrokke tot die vaders, en iets daarvan kry ons ook by Susan. So ek wil eintlik maar net pleit vir ambivalensie en ironie, vir verstrengeling en kompleksiteit. Want dit is wat jy in die lewe en in ’n goeie roman kry. Jy het nie ’n politikus se toespraak wat ’n simplistiese waarheid gee nie. ’n Oortuigende roman gee iets van die kompleksiteit van die lewe weer, van mense wat selde net skurke of net helde is.

Francois:

Maybe I can try to answer the question by referring to the fact that this book of mine is also about making stories, and the reasons why we need particular tales. My book is actually a rewriting of a book by Nico Moolman about Susan Nel. In that very first story about Susan Nel, she encounters both of the rapists during the Second World War, during one of the military tribunals when she was employed as an expert witness.

Pumla:

Is that a true story or not actually?

Francois:

I don’t know, I can only give you my version of it, how it’s been portrayed in my novel, how I have used that particular story. I decided if Nico Moolman’s story is the truth, then it is too strange for fiction. Maybe it would work in real life, but not in a book. Not in a novel, the coincidence is just too big.

Man in audience:

You can’t lie in fiction.

Francois:

The very first story was discovered by Moolman, and he decided to write his book, The Boer whore, in English, because he wanted the English people to know what they did to us. I took over the story and decided I want to retell the story for literary reasons. I became aware of the fact that two authors, two men again, used the story of Susan Nel, took the story out of her hands and used it for our own purposes. What does that make of us? So in a certain sense I wanted to give her story back to her, wanted to try and put her in a position where she can demonstrate that stories are not necessarily factually true, but that we need stories for particular reasons; and she wanted to have her story back for her own reasons. She wanted to claim her story back even if it was as a myth. The myths that we live by are not necessarily factually true, but they are important stories. That story, in the way she retold it, was her narrative. It was important to her. She wanted to live by that rendition of it.

Chris:

  1. Healing persons

There are two wonderfully attractive characters in the novel, two Sotho’s who meet her and help her. In many ways their treatment of Susan provides us with a model of healing. It’s almost as if the wisdom of the Sotho’s is embodied in them. They give her the sympathy she needs; they know about the therapeutic value of music and stories; and they know the importance of rituals, of ritual purification and the ritual sharing of a meal. They are, to me, symbols of hope. And when I sometimes feel disgusted about the government and about the leaders of the nation, then I realise that we need healing from the bottom upwards, because if we’re going to wait for the top we may have to wait for a long time.

The British soldiers wanted to bury her in a grave, but she lands in a cave, and that cave is almost like a mother’s womb which makes new life, a rebirth, possible. What is important for our topic is that this cave of rebirth is a meeting place between an Afrikaner girl and two Sotho’s. We cannot remain, as we used to sing as children, "jy in jou klein hoekie en ek in myn" – "you in your small corner and I in mine". There’s no healing like that, no communal healing. We have to create caves as it were, caves which can be meeting places for healing to take place. Because we all need healing – the rich as much as the poor. The privileged often have to be healed from their egocentricity. So we should work towards the creation of various caves where people from different backgrounds can learn to know one another. Some of you may have seen the play written by Dana Snyman, Die klaagliedere van dominee Tienie Benade. It ends in a wonderfully positive way. The play is about the miseries of an Afrikaner dominee, but it ends where dominee Benade gets the message, "Tienie, you must cross the railway line, because there, on the other side, you’ll find a real challenge and a real meaning."

  1. Guilt and shame

In psychology a distinction is made between guilt and shame. Guilt is linked to something you did that was wrong, an obnoxious deed. You must admit that wrong to be healed. Shame goes deeper. Shame is about who you are, not what you did. Shame makes you think that you are deplorable. And the sad thing about rape is that very often it is not the perpetrator who feels shame; the transgressor transfers his feelings onto the victim and says: "You’ve made for it, you looked for it, you are the kind of person who will always be raped." That’s why the title of the novel is Kamphoer, because that is the concept which is haunting Susan. Am I a kamphoer? Am I a prostitute? Because that’s what they called me. And the first word that she mentions when she starts talking again is "kamphoer". I think the deepest wound that Susan Nel has to be healed from is the wound of shame. On page 190 she considers the fact that people who have been raped and abused have a stain which sticks to the victim in a strange way. Towards the end of the novel (on p 196) she confronts her deepest wound. She thinks of the night when she danced with Hamilton-Peake, when he said, "Jy is monate, jy is lekker" – you are nice. She feels stained by what happened, as if she was partly to blame.

And I think that is something we also have to confront in our society, the fact that we have been stained by the way people have been looking at one another. The Afrikaner found after the Anglo Boer War that the arrogance with which English-speaking people looked at the Afrikaner created a feeling of inferiority and humiliation. How much more the Africans, through centuries of being looked down upon, must struggle with feelings of inferiority and humility and shame. What we really need, on the deepest level, is that the gaze of superiority should be transformed into a look of acknowledgment, of compassion and care.

Francois:

Oh gosh, I fear everything that I was going to say now is going to take away some of the weight and significance of what Chris has just said, so I can just say thank you. Thank you so much.

  1. Empathy and moral imagination

Pumla:

But we do have another round before we end our conversation. We do have a little bit of time for more questions or comments.

Man 2 in audience:

One of the problems I have, in the whole process we are talking about, is the fact that decent male role models are lacking. And I wonder to what extent we should be deeply disturbed by the male narratives that young people are pilfering, I think, from America and deeming as admirable instead of looking at their shortcomings as well. Maybe that’s an area where we need to offer education and a reappraisal.

Chris:

Is there a second question?

Man 3 in audience:

Earlier this year we had a lecture where Dr Butlezuma said something very significant. He mentioned that we are over the romantic phase of democracy now, it’s a time for questioning those wounds that perhaps lots of people have been living with, a time for going back to the wound and feeling the scar. The question that I have is how quickly or how suddenly should forgiveness take place, considering the wound that was caused?

And then about the issue of guilt and shame. I know Prof Pumla is looking into the notion of empathy as a substitute for the concept of forgiveness. And my comment is or my question would be, could one say that we can forgive when we’ve come to the point where the perpetrator comes across as truly empathetic towards the victim?

Chris:

Goodness me. Those were some interesting questions and comments. What has been said about role models is deeply disturbing. Ek sal maar ’n bietjie Afrikaans praat ter wille van die veeltaligheid. Dis iets wat my baie bekommer, hoe oppervlakkig ons geword het met ons rolmodelle, maar wat ons nie moet minag nie, is die rol wat sport tog bly speel. Suid-Afrikaners is mal oor sport, en ten minste kry jy iemand soos Jean de Villiers wat ordentlik is, en jy kry Roger Federer wat ’n gentleman is, en Lucas Radebe wat ’n wonderlike voorbeeld stel. Maar oor die algemeen is dit ’n simptoom van die oppervlakkigheid van ons samelewing dat ons sulke flenterfigure as helde neem, dat ons celebrities beskou as helde van die gees. Dit is iets waaroor ons ons regtig diep moet bekommer.

As far as the other questions are concerned, they are very significant indeed. How quickly can forgiveness take place? We must be wary of pushing people into forgiveness when they are not ready for it. Honesty is perhaps more important than forgiveness. Don’t try to be better than you are. Forgiveness is a long process. But I’m hoping for progress, not regress. There was a lecture that Pumla and I heard a long time ago. It was given by a professor from Israel, a woman who spoke about regular discussions which she organised between Palestinian and Israeli students. At the beginning the students have to commit themselves to continuing to attend the discussions. A regular pattern emerged over the years. When the students get together, they’re all smiling, confirming their common humanity. And then something happens in society, something politically significant which deeply divides them. And the professor said, very often the Palestinians fare better in the ensuing debate, because the oppressed mostly know more about the oppressor than the other way round. After a while the debate becomes so heated that all dialogue stops.

Then there’s a period of silence; but after a while they remember their commitment and they get together again, but without those easy simplifications of before and the pretence of loving all people. That’s something we should remember, not to be too smiling, not superficial and hypocritical. And also remember, and I’m preaching this to myself as well, that a period of anger is necessary. It’s part of the process. But hopefully that is not the final stage. If we just keep being angry we’ll get nowhere. From there we should work towards a more meaningful dialogue.

I fully endorse what you said about empathy. I think that the basis of all morality is empathy – when you look at other people through their eyes as well, not only through your own eyes. What we must avoid is narcissism, looking at the whole world through our own desires and our own fears. What we must strive for together is empathy. Empathy is the moral basis for justice, because if you have empathy, you grant the other person the same value and the same privileges which you grant yourself. If you find empathy, forgiveness will come more easily.

I want to return to what I said before, that in a way we’re all creative writers. Francois, you mentioned how you had difficulty in imagining certain things. But we all have difficulty in imagining, in finding what Pumla calls the ‘moral imagination’ to put ourselves into another person’s position and act accordingly. In the process of reconciliation, that is the heart of the matter.

[1] When I talk about the "Anglo-Boer War", I obviously don’t mean that it was a war in which only the Afrikaners and the British were involved. The term refers to the two parties who declared war. The alternative term, ‘South African War’, is slightly misleading; it has a British flavour to it. It makes a distinction for the British between that war and the many other wars in which they were involved. But in South Africa there were a number of wars which could be called a "South African War". Furthermore, the entity "South Africa" did not exist when the Anglo-Boer War took place; the Union of South Africa only came into existence in 1910.

The post Remembering and forgetting: Reflections on Francois Smith’s novel Kamphoer appeared first on LitNet.

Boekresensie: Die Verdwyning van Billy Katz deur Chris Karsten

$
0
0

billykatz250Titel: Die verdwyning van Billy Katz
Skrywer: Chris Karsten
Uitgewer: Human & Rousseau
ISBN: 9780798171076

Chris Karsten het hom met sy Abel-trilogie gevestig as behorende tot 'n kleinerige topgroepie Afrikaanse spaningsverhaalskrywers. Met Die Verdwyning van Billy Katz bou hy voort op hierdie reputasie.

Sy voorkeur vir die makabere kom in Billy Katz weer na vore, hierdie keer met die raaisel oor vier voete wat in 'n plastieksak in Johannesburg se botaniese tuin gevind word. Die speurder Ella Neser het – twee Karsten-boeke later - ook genoegsaam herstel van haar onderonsies met Abel, hoewel sy die letsels nog letterlik en figuurlik dra.

Karsten het vir homself ruimte vir ekstra intrige geskep deur die storie twee dekades uit mekaar te laat afspeel en hulle dan saam te weef. Daar is die verdwyning van die rykmanseun Billy Katz in 1994, wat vervleg word met die ontdekking van vier voete in 'n plastieksak twintig jaar later. Ella is die een wat die punte bymekaar moet bring en in die proses kry sy hulp van Lou Pepler, wat betrokke was by die onopgeloste moord op Katz.

Soos met Neser, is daar ook baie vleis aan Pepler se karakter: 'n Hardekwas eksspeurder wat by tye nog bossies is oor sy wedervaringe in die Bosoorlog en homself onder beheer hou met towersampioene wat hy self kweek, tee en beetsap. Die ander hoofkarakters is Mona Pottas, haar twee dogters en haar aangenome seun Rakker, wie se tong uitgesny is en gedurig 'n waslap byderhand het vir sy kwyl.

Hulle bedryf openlik 'n begrafnisonderneming, maar om hul vroeëre blootstelling aan die uiterste geweld wat hulle moes deurmaak te wreek is hulle ook handig met die verwydering van liggaamsdele wat op aanvraag aan 'n wagtende mark se sangomas verskaf word. Harte word uitgeslag en ledemate afgesaag en om die makabere handelinge te kroon word dit vasgelê op tuisflieks waarin hulle self optree(!). Ella moet nou uitvind hoe hierdie hele legkaart inmekaar pas en of en hoe die afgekapte voete van twintig jaar tevore deel daarvan uitmaak.

Karsten het geen probleem met die skep van oorspronklike karakters en storielyne nie, want daar is ook nog die sakkeroller Attie Kieser, wat die voetevonds per ongeluk maak. Op die ou end word die hele spul met 'n skelm motorhandelaar en smokkelaars saamgeroer in 'n meesleurende spanningsverhaal vir die fynproewer.

Die redes vir Katz se verdwyning word gaandeweg ontrafel en daar is ook genoeg skiet, skop en boomklim, met Lou Pepler aan die ontvangkant. Ella slaag daarin om hom by die saak te betrek en hy vind in haar ook 'n simpatieke verpleegster in 'n verhouding wat dalk vorentoe kan blom.

Oor sy werk sê die verteller: "Karakters dryf my stories, nie gebeure nie. Ek hou veral van karakters wat bietjie afwyk van die geykte vorm en wat gedryf en gemotiveer word deur ou spoke wat soms vir hulle bekend lyk, soms onbekend." En dit werk!

Karsten is 'n uitstekende navorser wat allerlei interessanthede opdiep, hoewel hy soms te diep in sy eie navorsing verval en die pas vertraag, in welke geval jy die keuse het om te spoedlees. In Billy Katz word sonder te veel omhaal gemeld dat 'n Chileense stam die geheim van die preservering van ledemate ontrafel het 2 000 jaar voor dit in Egipte toegepas is.

So word die minderbekende feite oor Unita se plundering van Angola se renosters en olifante in die Bosoorlog en die rol van hoë SAW-figure ook by die verhaal ingesleep. En voordat dit as net nog "Boere-bashing" afgemaak word: Dit is onder meer geboekstaaf deur 'n man soos Jan Breytenbach in sy boek The Plunderers en 'n paar ander dokumente.

Afrikaanse spanningsverhale beleef 'n nuwe bloeityd wat ingelui is deur skrywers soos François Bloemhof, Chanette Paul, Piet Steyn, Peet Venter en 'n paar ander, terwyl Deon Meyer ook al verskeie oorsese pryse gewen het en Karsten dalk tans die toon aangee.

Soeke na 'n kultusfiguur

Maar ons soek nog na 'n Afrikaanse skrywer wie se speurder – man of vrou - 'n kultusfiguur word. Bloemhof het die eerste vrouespeurder (Alma van die Pool) in sy Rooi Luiperd-reeks geskep. Daarna het Meyer se Bennie Griesel en Karsten se Ella Neser gevolg, en toe Madelein Rust se baie belowende Renata Malan in Monstersaad (met 'n opvolg op pad).

In Afrikaans het ons egter nog nie 'n kultuskarakter in naastenby deselfde mate as wat geld vir speurders soos Harry Hole (Jo Nesbo), Van Veeteren (Håkan Nesser), Jack Reacher (Lee Child) en hoofspeurder Wexford (Ruth Rendell) nie.

Hul karakters is so uniek en deeglik ingeklee dat hulle net so bemarkbaar as die skrywers is en hulle seker minstens die helfte van die rede is waarom lesers hul boeke optel.

Baie van hul stories is dan ook suksesvol verfilm, hoewel 'n mens verstom staan oor die keuse van Tom Cruise om die skoene van die groot en sterk Reacher vol te staan.

Ons uitgewers voel skynbaar dat die leserspubliek nie "gesofistikeerd" genoeg is om by 'n vrou aanklank te vind nie en daarom word hulle amper as byspelers of dan medehoofspelers in hul eie stories gegiet. Feit is hulle hoef nie spiertiertjies te wees as hulle oor 'n sterk persoonlikheid beskik en die intuïsie, insigte en ontledingsvermoë van 'n manspeurder het nie.

Vir meer inligting oor die plundering van wild in die Bosoorlog, lees ook hierdie artikel.

 

The post Boekresensie: Die Verdwyning van Billy Katz deur Chris Karsten appeared first on LitNet.

Boekresensie: Kamee deur Roela Hattingh

$
0
0

Kamee
Roela Hattingh
Human & Rousseau
ISBN: 9780798169172

I

Met Kamee – wat reeds in April 2015 verskyn het – maak Roela Hattingh ’n besonder belowende debuut as kortverhaalskrywer. Soos wat dit ook met Nicole Jaekel-Strauss se Maal die geval was, lewer Hattingh se debuutbundel bewys daarvan dat die Afrikaanse kortverhaal, wat kwaliteit betref, lewenskragtig en kerngesond is. Ofskoon die verhale in Kamee heelwat korter is as dié in byvoorbeeld Marlene van Niekerk se Die sneeuslaper, SJ (Fanie) Naudé se Alfabet van die voëls en Rachelle Greeff se Die naaimasjien en ander stories, is hulle op hul beste net so treffend soos die verhale in hierdie bundels. Meeste is inderdaad "kamees" in dié opsig dat hulle "kort letterkundige of dramatiese stukkies is wat die karakter van ’n persoon, ’n plek of ’n gebeurtenis in fyn en skerp reliëf bring". 

Lees ook:
Boekresensie: Die Verdwyning van Billy Katz deur Chris Karsten
Boekresensie: Icons - Imaging the Unseen deur Daniël Louw

Maar ook ander betekenisse van die woord "kamee" word in en deur die verhale in dié bundel geaktiveer. As estetiese objek verwys "kamee" na ’n juweliersartikel, tradisioneel ’n vroueprofiel wat op ’n ovaalvormige siersteen gegraveer word sodat die agtergrond ’n ander (dikwels donkerder) kleur as die verhoofde beeld het. Maar "kamee" kan ook verwys na ’n toneel of vertolking wat tref deur die fynheid, kleinheid of harmonieuse afgerondheid daarvan.

In die titelverhaal "Kamee" word die verskillende betekenisse van die woord "kamee" op vernuftige wyse saamgetrek. Die vertellerkarakter onthou byvoorbeeld dat haar tannie Margaret ’n baie ou kamee in ’n houertjie agter in een van haar laaie weggesteek het. Hoewel sy die kamee nooit self gesien het nie, verbeel sy haar dat die kamee "een van die tipies ovaalvormige kornalynkamees (was) wat ’n vroueprofiel uitbeeld. Wit op oranjepienk. Een van daai wat mens óf as ’n borsspeld óf as hangertjie kan dra." (45) Tannie Margaret sterf egter aan kanker voor sy die storie van die kamee aan die verteller kan vertel.

 [D]ie storie van die kamee het, soos die kamee en die stiefouma, verdwyn. (45)

Wanneer die verteller se ma (ook aan kanker) sterf en sy self ’n operasie moet ondergaan, besluit sy om ’n kamee van haar ma te laat maak as ’n tipe amulet teen verlies, verdriet en vergetelheid: 

Ek moet by ’n kameemaker uitkom. Dringend. Ek moet nuwe begrippe en materiaal en "implemente" kry om die woorde van vreemde herkoms wat deesdae so glad op my tong kom lê, te vervang.

Karsinoom, miëloom, limfoon ... leukemie.
Fibro-, lipo-, mio-, chondro-, osterosarkoon ... karsinogenie.
Olka bolka riebietjie stolka olka bolka knor.
Êrie pêrie chiekerie chêrie, êrie chêrie tjorts.

Ek wil die krag van my ma laat kerf, ’n kamee vir haar kap, die grein van klip toelaat om haar lig vas te vang. Ek moet dinge in ivoor of skulp of glas wegwerk met bedoeling. Nie toelaat dat weefsel van ’n gewas as gevolg van onbeheerste groei ’n nuwe mutasie ondergaan nie.

Ek wil stukkie vir stukkie die agtergrond wegkrap. Nie spore laat vir metastase nie. (...)

Dis te laat vir my ma om ’n verskyning in ’n film of drama te maak; sy kan moontlik nog vasgevang word in ’n kort letterkundige bydrae ... maar dis alles tersyde. Ek moet ’n kamee van my ma agter in my laai wegsteek voor dit vir my te laat is. (46)

Uiteindelik slaag die verteller daarin om haar ma se gesig nie net letterlik op ’n kamee te verewig nie ["My ma in bruin en wit en oranje met ’n titseltjie donkergroen. Twee gesigte van haar in profiel. Die agterste een as jong meisie met hare wat wild waai, voor kaalkop, ’n Bhoeddistiese non." (52)], maar ook om haar in ’n tipe kameerol vas te vang in die kortverhaal "Kamee" wat sy skryf. 

II

Kamee bevat 23 kortverhale waarvan 6 as kortkortverhale getipeer kan word. 19 van dié verhale het oorspronklik deel gevorm van ’n bundel wat Hattingh in 2013 saam met ’n mini-verhandeling oor skuld en vergifnis in 30 nagte in Amsterdam (Etienne van Heerden) vir haar magistergraad in Kreatiewe Skryfkuns onder leiding van Henning Pieterse (UP) ingehandig het. ’n Twintigste verhaal – "Om vredeswil" – is uiteindelik nie in Kamee opgeneem nie, moontlik vanweë die lengte daarvan, maar kan wel hier gelees word.

Die eenvoudige, maar visueel treffende, omslag dien as rigtingwyser vir die uiteenlopende verhaal-"teksture", -"patrone" en -"elemente" waarop ’n leser bedag moet wees wanneer hy/sy hierdie bundel aanpak. Simbolies gesien, is daar van alles en nog wat in Kamee te vind: van bloed(plaatjies), tot bedrukte tekstiel/papier, tot spesery/verfpigment. ’n Visuele leidraad dat die leser hom/haar met groot vrug sensories kan oopstel vir die verhale in die bundel.

III

Die beste verhale in die bundel is meestal daardie (effens langer) verhale waarin Hatting vanuit die perspektief van ’n bepaalde karakter self verslag doen. En al verteenwoordig die karakters in die bundel ’n bonte verskeidenheid wat afkoms en agtergrond betref, is hulle versugtinge, drome, kwellinge en begeertes algemeen-menslik en (dus) universeel.

Talle vrouekarakters in die bundel is slagoffers van disfunksionele verhoudings. Vanweë hul belemmerende omstandighede het hulle ’n dwingende behoefte aan ontvlugting. ’n Karakter soos die eens beskimmelde boervrou, Katrien, slaag in "So lief soos sout" byvoorbeeld daarin om letterlik te ontvlug en in die proses ook wraak op haar afknouende man, Bart, te neem. In "Swem" is die moslemvrou, Naseera, egter nié in staat om soos die vet vrou op die strand haar engomskrewe vroulike ruimte geografies te ontvlug nie. Sy bly almaardeur bewus van haar man se kolonialiserende, gebiedende blik:

Naseera draai om. Sy wil kyk of haar man en seun nog naby is. Sy sien hoe hy kyk. Na die vroue. Na die gladde bene wat so mooi saamgevoeg is by die plek waar sy hand sou kon inpas. Die broekies wys uit eerder as om toe te maak. Die oop naeltjies. Die vroue se onbedekte, los hare. Sy lag skelm. Voel hoe die lang vlegsel teen haar rug tot onder haar boude hang. Net vir haarself maak sy die vlegsel los. Nie vir haar man nie, nie eens vir God nie. (25)

Wanneer Naseera aan die einde van die verhaal haar hand bo by haar purdah insteek en haar dik vlegsel losmaak sodat "die hare om haar skouers onder haar purdah sprei" (26), word dit ’n simbool van daardie intieme ruimte waartoe sy geen man toegang gee nie; ’n ruimte waarin sy net so vry is soos vet vrou wat in die diepsee swem en "deur die water sweef, dans" (26):

Dit (haar hare) golf om haar borste, naeltjie, dit raak aan haar bene. Sy maak haar oë toe. Gaan die golwe tegemoet. (26)

IV

Hoewel vrouekarakters en -belewenisse die sentrale fokus in Kamee vorm, word die ervaringswêrelde van ’n hele galery manskarakters ook sekuur onder woorde gebring. In "Trousseau" is dit dié van die bobaas-bakkieverkoper Bert van Bastion Motors op Humansdorp; in "Voorspel" die verydelde planne van kontreiboer Kobus de Korte en in "Vrylopers" die laaste gedagtes van die eienaar van ’n hardewarewinkel in Westdene.

In "Land van die lotuseters" berou die viriele rentboy Lood Liebenberg - wie se "vlees en gees altyd gewillig [is], vir enige iets of iemand ... solank hy goed betaal word" (61) – uiteindelik sy aanvanklike besluit om nie van die "perlemoenpoeiertjies" by die ou man in die grys pak te koop nie. Wanneer Lood besef dat hy die gouelotusvoete van ’n bejaarde Taiwannese kliënt met sy hande moet was en met sy mond moet afdroog, verwoord hy sy ontnugtering (en gevolglike gebrek aan koerasie) soos volg:

Die walging stoot in hom op. Die tone is soos papgedrukte nartjiesegmente wat vrot. Hoe hy daaraan gaan suig, weet hy nie. Hy sal sy kop beslis vinnig op ’n ander plek moet kry. Lood dink aan die ou man in die klub. Hy sal hom môre gaan soek om te hoor waar om daai poeiertjies te kry. Net vir alternatiewe marknavorsing, natuurlik – ’n bietjie eksperimentele aktivering. (66)

Die vermaaklike "Boomplantdag" sluit by verhale soos "So lief soos sout" en "Take-away" aan in dié opsig dat die hoofkarakter wraak neem op iemand wat hom afknou en misbruik. In hierdie geval is dit die ondernemende skoolseun Kortgat Koekemoer wat die sadistiese krieketonderwyser, Knaterknol Ferreira, se spog-kolfblad saboteer. Dit sal die skeptiese leser waarskynlik nie loon om allerlei praktiese vrae oor die vérhaal te stel nie. Hoofsaak is: Kortgat se wraak is soet en vindingryk. Hoe hy egter genoeg plek in sy "moerse rugsak" (121) gevind het vir ’n huilboom en genoeg sporaxis-, ixia- en tritonia-bolle om uiteindelik die woord "knaterblad" so groot soos ’n hele kolfblad uit te spel, is nie so maklik uit te lê nie.

Myns insiens is "Rieme" en "Eintlik" twee van die aangrypendste kamees in die bundel: een handel oor die tuinier "Nog ’n chance" wat na ’n Damaskus-ervaring met ’n "tier" (luiperd) besluit om sy rug op bende-aktiwiteite en perlemoendiefstal te keer en ’n eerliker besigheid te begin; die ander een oor ’n jong man genaamd Eintlik wat in Johannesburg plastiek en papier met sy trollie na herwinningsaanlegte vervoer en allerlei stories teen vergoeding aan ’n skrywer vertel sodat hy uiteindelik die "wiele" kan kry om sy verlamde ma rond te karwei.

In laasgenoemde verhaal word daar op baie subtiele wyse verbande tussen die onderlinge verhale in die bundel gelê. Die "skrywersantie" aan wie Eintlik sy stories smous, herinner byvoorbeeld aan die hoofkarakters in "Congratulations. You’ve won! Do you want to start again?" en (die besonder treffende) "Werk", waarin daar op metatekstuele wyse oor die skryfproses besin word. En in die storie wat hy oor die "sangomagirl met die twaalf vingers en tone wat by die sjebien gesit het" (111) vertel, erken ’n mens duidelik die basiese gegewe van die inspirerende verhaal "Tambudzai (Swaarkry)".

V

Soos in Nicole Jaekel Strauss se Maal speel kos ’n belangrike rol in Kamee. In die openingsverhaal "Alibi" word die afloop van die huweliksverhouding tussen An en haar man vindingryk aan die hand van veral die slaai-gegewe uitgebeeld. As verliefde jong studente het hulle mengelslaai gemaak wat hulle sommer met hul vingers uit die bak geëet het. As ou-getroudes dring An se man ongeduldig daarop aan dat sy ’n uitpakslaai – met duidelike skeiding tussen die onderlinge bestanddele – vir sy nuwe, gesondheidsbewuste "vriende" voorberei:

"Moet asseblief nie die blare so met jou hande skeur en dan alles deurmekaar gooi nie. Hou dit heel, asseblief, en pak die slaaigoed op hierdie nuwe bord uit, tog net nie in daai bak van jou ou tannie Margaret nie. Dan kan almal opskep wat hulle wil eet en ons mors nie kos nie." (11)

Wanneer An haar aan die einde van die verhaal na ’n skokkende ontdekking saggies van die tafel verskoon en vir haar twee seuns sê: "Kom ons gaan koop KFC" (17), druk hierdie woorde véél meer as net ’n versugting na (ongesonder) kitskos uit. Dit druk ook haar bykans moedswillige verset uit teen alles waarin haar eens gelukkige huwelik sienderoë verander het.

In die tweede verhaal, "Gate uit", word die ontnugtering van die twee dogters wat huis toe stap nadat hulle gala geswem het, nié – soos wat ’n mens sou verwag – met ’n bitter of frank smaak in verband gebring nie, maar met die soet smaak van (verbeelde) sjokolade. Dit is ook eers wanneer hulle ou Bettie se soutgebraaide hoenderboutjies saam met krummelpap, botter en sheba eet, wat hulle uiteindelik tot bedaring kom.

Een van die sterkste verhale in Kamee is "Honger" – ’n verhaal wat afwisselend aangebied word uit die perspektief van die slagter, Dawid, en die tatoeërkunstenaar, Aymara. Die naalddunlyn tussen pyn en plesier, selfversiering en selfmutulasie (scarring), asook die inherente kompleksiteit van seksuele begeerte word op besonder veelseggende wyse aan die hand van die vleis-simboliek verken.

In die verhaal "Take-away" is die inrigting van hulle deeltitelkombuisie en die versigtige kosreëlings wat Roshni, ’n Hindoevrou, en Avi, haar Joodse lewensmaat, tref daarop gemik om die kultuurverskille tussen hulle liefdevol te oorbrug. Wanneer Roshni Avi egter saam met ’n ander vrou in die bed betrap, neem sy wraak deur die inhoud van die yskas drasties te herrangskik. ’n Mens sou heel letterlik kon beweer dat alles aan die einde van dié verhaal alles behalwe kosher is.     

VI

’n Mens lei af dat Roela Hattingh uitgebreid navorsing moes doen vir die skryf van sommige van die verhale in die bundel – vanaf die uitstaande werksverrigting van ’n Amarok-bakkie in "Trousseau" tot by die tipe grassoorte wat vir die beste weiding sorg in "Voorspel" en die opwindende uitwerking van perlemoenpoeiertjies as seksuele stimulant in "Land van die lotuseters", om slegs enkele voorbeelde te noem. Hattingh slaag telkens daarin om dié navorsing op behendige en geloofwaardige deel van haar verhale te maak.

As skrywer beïndruk Hattingh veral met die wyse waarop sy uiteenlopende en oënskynlik onversoenbare dinge in die bestek van ’n paar bladsye op subtiele wyse met mekaar integreer. In slegs enkele gevalle kry ’n mens die indruk dat daar te doelbewus of te eksplisiet geïnterpreteer word, soos wanneer die kinderverteller in "Gate uit" opmerk "By die laaste troppie doringbome gaan die aarde oop en die dag val diep in ’n rysmiergat in" en bietjie later "Ons hardloop uit al ons stories, ensiklopedieë en kinderdrome uit" (20). Of wanneer die verteller, so as voorbereiding op die slot in "Vakansietog", dink:

Hoeveel keer het Theo nie voorspel dat hier nog ’n groot ongeluk gaan plaasvind nie. Kan die regering nie maar ’n brug bou vir die duisende mense wat hier woon nie? O ja, hierdie mense is plakkers, nie mense nie. Daar word net voor stemtyd aandag aan hulle gegee. (102)

In feitlik elkeen van die bykans tweedosyn verhale word die leser deur ’n onverwagse, meerduidige verhaalslot verras. Net in sommige gevalle – soos in byvoorbeeld "Tjoepstilte", "Weetlus" en "Vakansietog" – oorskadu die klinkende slot die (res) van die voorafgaande verhaal. Meestal dwing ’n slot die leser egter om ’n verhaal opnuut, en dan selfs met meer genot en insig, te gaan lees.

VII

Kamee is inderdaad ’n kortverhaaldebuut om oor opgewonde te raak.

   

The post Boekresensie: Kamee deur Roela Hattingh appeared first on LitNet.

Boekresensie: Jou Krugerwildtuin-gids met stories: verkyker, grondpad en kaart deur Frans Rautenbach

$
0
0

krugerwildtuingids280Jou Krugerwildtuin-gids met stories: verkyker, grondpad en kaart
Frans Rautenbach
Tafelberg
ISBN: 9780624074311

Ek moet bieg, ek het ’n obsessie oor die Nasionale Krugerwildtuin. In my vormingsjare het my oom en tannie in die Skukuza-personeeldorp gewoon en ons het gereeld daar gaan kuier. Die dorp was, of so het dit vir my gevoel, in die middel van die veld en daar was geen grensdrade nie. Ek onthou goed hoe ek en my neef op die warm teer na die swembad geloop en koedoes, vlakvarke en rooibokke ons vergesel het. Een oggend kon hy nie met die fiets skool toe ry nie, want ’n trop leeus het ’n seekoei op sy roete platgetrek.

Daar is reeds baie boeke oor die wildtuin geskryf: gidsboeke, wetenskaplike boeke, koffietafelboeke, boeke oor die diere en voëls, kaarte wat soos boeke lyk, en boeke met die veldwagters se verhale (my persoonlike gunsteling), maar die nuutste geskrif oor hierdie aardparadys is vanuit ’n heel ander hoek.

Frans Rautenbach het hier, ná sy vyftigtal in besoekjare aan die wildtuin, ’n baie volledige gids vir die groentjiebesoeker saamgestel. Hoewel die boek nie vir die gesoute besoeker geskryf is nie, sal selfs diegene die raak sintuiglike beskrywings van die wildtuin geniet. Soseer dat jy sommer onmiddellik in jou kar wil spring en een van sy aanbevole roetes na die wildtuin toe wil vat.

Vir verskillende mense beteken die Kruger verskillende dinge, maar vir my gaan dit oor net een ding: die atmosfeer. Rautenbach se wildtuin en die een wat ek ken, is soos sy beskrywing van ’n tipiese wildtuinhut: “Net so was dit om by die hut in te loop ’n aanslag op die sintuie.” Hy kry dit reg om die vergete reuke en vroegoggendlig van my sewende verjaarsdag in die Skukuza-personeeldorpie in my gedagtes te herroep.

Rautenbach deel die boek baie slim op in ’n reeks afdelings met praktiese wenke, wat dit vir die beginner-besoeker maklik maak om die beste uit ’n wildtuinvakansie te haal. Hy het ’n plan en verduideliking vir elke voorkeur – willdkyk, natuurskoon, atmosfeer en tyd. Dit gee die besoeker ’n rustige inleiding van wat verwag kan word. Die persoonlike ervarings en foto’s, stories en sintuiglike beskrywings smelt lekker saam met die inligting om die lees op sigself ’n ervaring te maak. Op die ou end is dit mos ’n boek ook.

“Hoe om diere te kyk?” kom eerste aan die beurt en is sekerlik die belangrikste. Dit is een van die groot redes waarom besoekers na die wildtuin stroom. Hy dui die beste wildkykroetes aan – en moenie dink dit is almal in die suide nie: “... die Pafuri-vallei waardeur die Levuburivier loop. Hier is 75% van die biodiversiteit van die wildtuin gekonsentreer.” En: “Noord van Shingwedzi lê die gebied bekend as Vlakteplaas. Volgens statistiek het die gebied die meeste roofdiere en olifante van alle streke in die wildtuin.”

Die tweede afdeling is “Blyplek” en hier beskryf hy die kampe en die kamplewe breedvoerig. “As daar ooit ’n plek is wat klink soos dit lyk dan is dit Satara.” In “Blyplek” vang hy die atmosfeer van die wildtuin baie akkuraat vas en dit is duidelik dat die wildtuin dieselfde uitwerking op almal het – ’n gevoel van terug na die natuur wat met ons afgestompte sintuite lol. “Die Timbavati is een van daardie plekke in die wildtuin wat bevestig jy’s in Afrika se bos.”

Verder vertel hy presies hoe en waar om verblyf in die wildtuin te bespreek en die belangrike “Kos en kosmaak as deel van jou wildtuinroetine”. Indien die leser nie met die wildtuin vertroud is nie, weet hy of sy ná die lees van hierdie afdeling presies wanneer om die kampvuurtjie aan te steek en hoe laat om op te staan om ’n heerlike koppie koffie met beskuit te geniet en steeds betyds te wees vir die leeutrop wat buite die hekke lê en wag. Hy laat niks na nie en beskryf ook al die piekniekplekke. Rautenbach lê selfs ’n paar lekker eenvoudige resepte voor. Ek gaan volgende keer die mielieplaatkoekies êrens langs die Letabarivier vir my trop toeriste maak.

’n Kenmerk van die wildtuin is ’n hoop voertuie wat die pad toestaan nes jy oor ’n bultjie kom. Dan weet jy, hier moet ’n leeu of twee wees. Dalk selfs ’n luiperd. Rautenbach beskryf leeukyk so in die hoofstuk “Lekker dinge”: “Langs ons sit ’n oom en sy vrou in ’n bakkie wat haaks met die pad geparkeer is, kompleet soos ’n boer by ’n dorpsrugbywedstryd.”

Die laaste twee afdelings is verder baie prakties en gee wenke oor wat om in te pak en watter roetes jy kan volg om by een van die wildtuin se nege ingangshekke aan te klop.

Die boek is slapband en pas mooi in ‘n drasak saam met ‘n verkyker, tonteldoos, knipmes en Newman se vervellende voëlboek van 1991.

Rautenbach is duidelik baie bekend met die wildtuin, en hoe verder mens lees, hoe lekkerder raak dit. Hy som die wildtuinervaring perfek op en elke hardebaard-wildtuinganger sal die volgende beaam: “Die helfte van die plesier van die wildtuin is om buite met ’n glasie langs die vuur te sit (...) of in die nanag, wanneer die dou uitsak en jy in jou bed omdraai, ’n naguiltijie se hartseer-soet Good Lord, deliver us …

The post Boekresensie: Jou Krugerwildtuin-gids met stories: verkyker, grondpad en kaart deur Frans Rautenbach appeared first on LitNet.

Boekresensie: Struisvoël deur Johan Fourie

$
0
0

Struisvoël
Johan Fourie
NB-Uitgewers
ISBN: 9780624075585

Ek lees toevallig op dieselfde tyd wat ek Johan Fourie se debuutroman, Struisvoël (2015), lees, ook Antjie Krog se 2014-digbundel Mede-wete. Beide die roman en die eerste deel van die bundel ondersoek die maniere waarop wit Suid-Afrikaners se besitlike houding teenoor grond oorspoel tot hulle hantering van ander mense. Die kompleksiteit van die leefwêrelde wat ontstaan uit die verhouding tussen ruimte en mens word nie in een van die tekste vereenvoudig nie. Sien byvoorbeeld Krog se gedig “om soos vroeër”:

om soos vroeër 

om soos vroeër die Kroonstad/Viljoenskroonpad te vat
en nader aan die afdraai te hoor hoe rits my gewrigte los
hoe sidder my vel as ek by die plaaspad-middelmannetjie
oorskakel na tweede rat vir die kyk die kruie tot waar

die werf oopblaai in boord, bees, melk en klip die geflap
van bengels ganse en die spruitwatergeur van wilgers voor
mens die dubbelvoordeur binnestap – hoe gons vrydag-
skoonmaak, politoer en ysterklip as ek sonder klop

die klipgang op die hoor-af loop in julle aan’t vertelle
aan’t lagte aan’t koppies regsit in – ’n vignette aan die
groot eetkamertafel van ’n soort behaaglike akkoord
sonder omhaal skuif ek gewoon in op my plek en die

woord bevoorregting kom nie eens by my op as Ma
my koffie ingooi en my beveel om regop te sit Pa
die groen suikerpot aanskuif die beskuit en ek
sorgloos dieploos bloosloos deel in hierdie liefdesritueel

ag, ek verlang na my pa en my ma soos hulle was
daar aan die bopunt van die tafel     voor in die kar
geselsend in die hoofslaapkamer en die wêreld deur hulle
in stand gehou volkoringheilsaam en onvernietigbaar

so het dit gevoel        ek hardloop julle van agter-af in sit
my arms om julle skouers en loop in die warm wesend-
heid van julle knorrige gewetes loop liedswermend soos
ek eens geloop het as julle kind, julle wit batende kind

oor die uitgestrekde werf van leuens want kyk
’n heerskare was onder ons hak ’n gehaksel
wat bloei: ek dra met julle saam dit wat nou so
skeur uit ’n haag van bloed en bitter wraakgebroei.

Soos die spreker van hierdie gedig is die karakters van Struisvoël lief vir die plaas waarop hulle woon, maar word hulle ook gepynig daardeur en gevul met gevoelens van medepligtigheid.

Die tema van wit besitreg wat lei tot die ontneming van swart regte kom algemeen voor in die Afrikaanse letterkunde – Jan Rabie se “Droogte” is seker een van die beste voorbeelde hiervan.

Ook Struisvoël se ander temas is bekend, soos wat blyk uit ’n opsomming van die roman. As kinders op ’n volstruisplaas in die Klein Karoo in 1880 is Victoria, Marja en Klein-Sarel vriende. Victoria is swart, Marja het al die voorregte van ’n wit meisie ten spyte van haar Maleise bloed, en Klein-Sarel is die wit erfgenaam van die plaas. Soos hulle groot word, word hulle in verskillende verhoudings tot mekaar geplaas: Marja moet met Klein-Sarel trou en Victoria word hulle bediende. Teen die tyd van die troue is Victoria egter reeds swanger met Klein-Sarel se kind. Die roman wissel tussen die perspektiewe van Marja ten tye van die roman se gebeure en dié van Victoria wat op haar doodsbed terugkyk op dieselfde gebeure.

Laasgenoemde aspek – die sterwende vrou wat terugkyk op haar lewe – is ’n algemene troop in die Afrikaanse literatuur (sien byvoorbeeld Hierdie lewe deur Karel Schoeman en Agaat deur Marlene van Niekerk) en veroorsaak die roman se grootste swakpunt, naamlik ’n gebrek aan spanning. Die leser is reeds van die begin af bewus van die meeste van die roman se gebeure.

Daar word egter hiervoor vergoed deur poëtiese taalgebruik en bittersoet humor. Die bekende verhaalgegewens word hierdeur vernuwe, asook deur onverwagte jukstaponerings. Die volstruise wat geslag moet word na die einde van die tweede volstruisveerbloeityd word byvoorbeeld vergelyk met die groot aantal van hulle eie vee wat deur Victoria se Xhosa-voorgeslagte geslag is na aanleiding van die voorspellings van die profetes Nongqawuse. Nongqawuse, wie se verhaal voorheen gefiksionaliseer is deur Zakes Mda in Heart of redness, het voorspel dat die Britse setlaars sodoende terug in die see in gedryf sou word. Deur hierdie situering van die gebeure van tradisionele en postmoderne plaasromans in ’n breër Suid-Afrikaanse konteks bied Struisvoël ’n vars perspektief op Suid-Afrika se verlede en die invloed daarvan op die hede.

The post Boekresensie: Struisvoël deur Johan Fourie appeared first on LitNet.

Wen saam met kykNET se Die Boekklub

$
0
0

Behoort jy aan 'n boekklub? Dan sal 'n nuwe reeks op kykNET jou interesseer. 

Of is jy sommer net 'n mens met jou eie storie? Dan sal hierdie selfde reeks op kykNET jou ook interesseer.

Lees 'n onderhoud rondom Die Boekklub op kykNET.

In Die Boekklub, 'n nuwe dramareeks op kykNET, erf 'n hipster uit Kaapstad sy ouma se gastehuis – en haar leeskring. Tydens elke program word 'n boek gekies wat bespreek word en die episode se verhaallyn beïnvloed. Die eerste episode, waarin die besonderse ouma van die hoofkarakter en haar boekklubsusters en -broeders ontmoet word, se titel was Susters van Eva (deur Dalene Matthee). Amanda Botha het van dié boek gesê (http://www.oulitnet.co.za/inmemoriam/dalene_matthee.asp): "'n Boek soos Susters van Eva bied byvoorbeeld 'n besondere beskouing van die feminisme en is beslis die moeite werd om weer te besoek."

As jy self 'n reeks moes maak wat handel oor boeke en mense wat lees, watter boek sou jy kies en hoe sou dit jou fantasie-episode beïnvloed? Die boek kan in enige taal wees. Vertel in een sin waaroor die boek handel en in die volgende sin wat in jou verbeelde televisiereeks sou gebeur. (Ter voorbeeld: Die tweede episode het gehandel oor Die swye van Mario Salviatti. Daar was elemente van magiese realisme; kuns was ter sprake omdat twee karakters geskilder het, en ook spookagtigheid toe 'n spook verskyn het.)

As LitNet hou van die kombinasie van jou boekvoorstel en jou voorgestelde episode opwindend vind, kan jy die volgende boekpakkie wen:

  • Carmen se beste resepte deur Carmen Niehaus (Human & Rousseau)
  • Kreatiewe kinderkamers deur Sam Scarborough (Human & Rousseau)
  • Koekedoor-bakboek deur Errieda du Toit (Human & Rousseau).

Stuur asseblief jou inskrywings na wen@litnet.co.za.

LitNet kan, weens tydsbeperkinge, nie onderneem om alle inskrywings te plaas nie. Die sluitingsdatum is 4 Februarie 2016. Kyk Dinsdae-aande na Die Boekklub op kanaal 144 vir inspirasie.

 

The post Wen saam met kykNET se Die Boekklub appeared first on LitNet.

Lesersindrukke: Errol Tobias: Suiwer goud deur Errol Tobias

$
0
0

Errol Tobias: Suiwer goud
Errol Tobias
Uitgewer: NB-Uitgewers
ISBN:  9780624071891

Dit gebeur toe so dat ek The Good Story – Exchanges on Truth, Fiction and Psychotherapy koop enkele dae voordat ’n vriend my ’n eksemplaar geskenk gee van Suiwer goud, die outobiografie van die eerste bruin (of swart) Springbokrugbyspeler, Errol Tobias.

Die temas van die twee boeke had op die oog af niks met mekaar te make nie; dat ek hulle dae uit mekaar bekom het, was dan blote toeval, sonder enige diepe betekenis daarin versteek.

Maar toe ek The Good Story – skrywes tussen die psigoterapeut Arabella Kurtz en Suid-Afrika (of Australië?) se Nobelprys vir Letterkunde-wenner JM Coetzee – begin lees, het ek tog ’n raakpunt bespeur. Dit is in die eerste paragraaf van die eerste hoofstuk op bladsy 1 opgeteken.

Hier word (in my eie vertaling en beklemtoning) skrywer wees van jou lewensverhaal opgestel teenoor verteller wees daarvan; en ook word die skep van ’n goedgevormde storie opgeweeg teen die oordra van die ware verhaal.

Coetzee skryf aan Kurtz: “When I tell other people the story of my life – and more importantly when I tell myself the story of my life – should I try to make it into a well-formed artefact [...] or on the contrary should I be neutral, objective, striving to tell a kind of truth that would meet the criteria of the courtroom: the truth, the whole truth, and nothing but the truth?”

’n Maklike taak is dit beslis nie, kán dit nie wees nie: die besluit oor wat om weg te laat en wat om te behou wanneer ’n mens jou lewensverhaal te boek staaf, soos wat dit uiteraard vir Tobias ook moes gewees het met Suiwer goud, in Engels beskikbaar as Pure gold.

Dit is egter ook Coetzee wat dan die leser herinner aan Freud se waarskuwing dat wat jy weglaat sonder om daaroor na te dink dikwels die sleutel mag wees na die diepste waarheid oor jouself.

*

Maar laat ek eers my belange verklaar voordat ek voortgaan met hierdie bespreking van Suiwer goud:

  • Ek is sedert 2011 besig met ’n biografie oor Errol Tobias. Hieroor het hy sy afkeer in ’n brief aan Die Burger duidelik gemaak – en terselfdertyd, verkeerdelik, die lesers meegedeel dat ek hom by geleentheid sou genader het om sy boek te skryf en dat hy toe geweier het.
  • Ek het dieselfde uitgewersgroep wat nou Tobias se boek uitgegee het, reeds in 2011 rond genader oor of hulle sou belangstel in ’n boek oor hom, en die terugvoer destyds was “dat die storie dalk al bietjie oud is”.

Maar omdat ek aanhou glo het, en steeds glo, dat Tobias se verhaal so volledig moontlik – en binne die konteks van sy tyd – vertel moet word, het ek deurgedruk en aanhou navorsing doen en skryf.

Dit is immers al byna 25 jaar nadat ek die eerste keer, daar in my matriekjaar rond, oor hom begin skryf het toe ek my joernalistieke loopbaan as ’n dorpskorrespondent in ons gedeelde tuisdorp, Caledon, begin het. Tobias het op daardie stadium sy laaste seisoene as klubspeler beleef.

En ek hoor hom nog so onlangs as 2010 sê – na aanleiding van die goeie terugvoer wat hy ontvang het op ’n kort profielonderhoud wat ek oor hom vir Die Burger geskryf het: “Jy weet jou kanse om my boek te skryf, is nou natuurlik nóg beter.”

Dit was voordat ek in 2011 in ’n rubriek en ’n brief in Die Burger melding gemaak het van my Tobias-boekprojek en hy geantwoord het dat enigiemand wat hoop om ’n boek oor hom te skryf dit net met die waarheid uit sy eie mond sou kon doen.

Dit is tóé dat hy sý weergawe van ons gesprek – waartydens ek hom kwansuis sou gevra het om sy boek te skryf – weergegee het. My eie weergawe moet nog, en sal ook nog, opgeteken word.

En toe, in Augustus 2014, terwyl sy kleinseun Curtley en my seun Benedict vir dieselfde span van die plaaslike voormalige Model C-skool op Caledon uitdraf, deel Tobias my mee: “Luister, partner, ek wil nie hê jy moet deur die grapevine hoor nie, maar my boek is klaar, hoor.”

Die uitgewers, maklik drie of vier van hulle, sou tou gestaan het vir die manuskrip, en daar was reeds sprake van ’n fliek. Hy sou hom hiervoor “semifiks” moes hou sodat hy homself in die fliek kan speel.

Heel betekenisvol het die gesprek ook hierdie olyfblaar opgelewer: “Sien, ek het vir my vrou, Sandra, ook gesê dit sal niks gewees het om jou my boek te laat skryf nie, maar ek moet dink aan jou loopbaan ook – veral daar waar jy nou is [in diens van die Universiteit Stellenbosch].”

Dit het hierdie rugbyheld van my bekommer dat ek dalk aan die verkeerde kant van die “wit man” sou beland, sê hy dié dag, indien ek sou saamwerk aan ’n boek “waarin Tobias die wit man te na kom”.

Ek het respekvol my kop geknik en gevra dat “oom Errol” my asseblief moes verskoon, maar my seun sal ná die wedstryd wou weet hoe ek dink hy gespeel het. Nét daar, op daardie oomblik, het my seun ’n ondersteuner langs die veld bygekry: “Kom, Dickie!” het Tobias luidkeels geskreeu. “Wys hulle!”

Dit is ook hoe hy my aangemoedig het, destyds toe ons saam vir die plaaslike klub geoefen het – hy die eerstespan-losskakel aan die einde van ’n roemryke loopbaan, en ek die tweedespan-skrumskakel aan die begin van ’n belowende een, op die drumpel om my eerste wedstryd saam met die dorp en die land se eerste bruin (of dan swart) Springbok te speel.

Helaas was dit my nie beskore nie, want Tobias het sy plek in die eerste span vir daardie bepaalde wedstryd verloor en dit as benede hom beskou om vir die tweede span uit te draf, sonder inagneming dat sy besluit ’n lewenslange aanhanger van ’n groot geleentheid ontneem het.

“Kom, Dickie,” het hy my seun nou hier langs die veld aangemoedig. “Wys hulle!”

*

My afwagting was derhalwe groot toe ek te hore kom dat Tobias se outobiografie by Bargain Books op Caledon bekend gestel sou word, omtrent ’n week voor die nasionale vrystelling geskied het.

’n Paar dae later het ek my geskenk-eksemplaar bekom – en die boek in een sit deurgelees. Dit was om twee redes: omdat ek, as ’n aspirantbiograaf, wou sien wat Tobias in die boek deel, hóé hy dit vertel, en waaroor hy stilbly; en ook omdat die boek nie juis baie tyd vereis het om deur te lees nie.

Dit is ‘n bietjie dun in die broek, soos ons sê, as jy dit vergelyk met ander rugbybiografieë of -outobiografieë uit Tobias se era en die onlangse verlede. Om enkeles te noem: Nick Mallet (180 bladsye), Naas Botha (260), Wynand Claassen (320), Peter de Villiers (240), Jake White (340), Chester Williams (225), Hennie Gerber se Craven (280) en Paul Dobson se Doc – The Life of Danie Craven (300).

Wat Tobias se Suiwer goud betref – die storie van een van Suid-Afrikaanse sport se belangrikste historiese figure – is die totale aantal bladsye tussen die voor- en agterblad slegs 144. Hierby ingesluit is die kopieregbladsy, ’n tweebladsy-inhoudsopgawe, drie bladsye met twee voorwoorde deur oudrugbyadministrateur Dougie Dyers en oud-Springbok Rob Louw; ’n 16 bladsy lange, dog goeie, oorsig oor “Sport en ras in Suid-Afrika” deur Beeld se sportredakteur, Gert van der Westhuizen; ’n vierbladsy-inleiding deur Tobias; twee bladsye met aanhalings van mense wat hom oor die jare bemoedig het, onder wie Tobias se vader, oudrugbybaas Danie Craven en oudpresident Nelson Mandela.

Die Tobias-verhaal, in sy eie woorde, word dan van bl 34 tot bl 115 weergegee, ’n volle (skamele?) 81 bladsye, gevolg deur ’n opsomming van sy lewe ná dié as rugbyspeler: eers afrigter, toe burgemeester, oupa, SuperRugby-kommentator, 2010- Wêreldbekersokker-ambassadeur, RSG-omroeper en nou lekeprediker.

Op bl 127 begin Tobias se indrukke oor hoe dinge vandag met Suid-Afrikaanse rugby staan, sy menings oor hoe spanne gekies behoort te word – nie op grond van (kleur)kwotas nie, maar meriete (soos wat hy glo hy en Avril Williams drie dekades gelede as die eerste twee Springbokke van kleur gekies is), balans in die span en besluitneming op die veld.

Tussen ble 132 en 139 kies hy sy beste spanne, word hy gepols oor onder meer die Bokke se kanse in die 2015-Wêreldrugbybeker, die (nou voormalige) Bok-breier Heyneke Meyer en sy raad vir jong spelers, “spesifiek swart spelers wat erkenning soek maar dekades later steeds dieselfde probleme as jy destyds die hoof moes bied”.

Dan volg sy lys van eerste-prestasies (139) en beantwoord hy ’n paar vrae van die Proust-vraelys (140–1). Sy antwoorde verklap sy onvoorwaardelike liefde vir sy vrou, Sandra; dat hy sy betrokkenheid by die kerk as sy grootste prestasie beskou; dat hy graag tennis sou wou speel; dat sy bankbalans die een ding is wat hy omtrent homself sou wou verander.

En as wat sou hy wou terugkeer – ’n mens/dier/ding – wanneer hy die dag sterf? “Omdat ons so lief is om wit mense te kritiseer,” antwoord hy, “sou ek nogal graag na die aarde wou terugkeer as ’n wit mens om te sien of dit regtig anders is.”

Tussen ble 142 en 144 volg ’n lys van bedankings – onder andere sy Skepper, familie, die media, sportmense wat by sy loopbaan betrokke was, en dan spelers van plaaslike klub- en streekspanne. “Baie van hulle was goed genoeg om ook Springbokke te word,” oordeel Tobias, “maar die landswette was teen hulle.”

Hierin lê dan die groot waarde van Tobias se boek: dat dit ’n allerbelangrike bydrae lewer tot die skamele versameling van boeke oor die land se “niewit” rugbyhelde van weleer. Soos die rugbyhistorikus Hendrik Snyders ons in sy akademiese artikel “Between the Springbok and the Ikhamanga” herinner, was dit tot ’n paar jaar gelede net Chester Williams wat ’n biografie gepubliseer het; sedertdien het daar ook boeke oor Bill Jardine, Peter de Villiers en Ashwin Willemse verskyn.

Maar helaas skiet Suiwer goud tekort onder meer omdat dit systap verby sleutelmomente in die evolusie van swart sportmanne se stryd om nasionale én internasionale erkenning.

Die boek is, ten beste, ’n kortbegrip van Tobias se verhaal, kompleet asof dit deur ’n pa of ’n oupa vir sy kinders en kleinkinders opgeteken is.

Miskien is die moeilikheid dat daar duidelik op een persoon se geheue staatgemaak word – 30 jaar ná die gebeure, té lank nadat Craven hom aangemoedig het, soos Tobias op bl 30 vertel, om aantekeninge te maak vir ’n toekomstige boek.

Ongelukkig is daar ook geen aanduiding dat mense wat goed vertroud is met daardie geskiedenis, die enkeles wat nog lewe, onder andere familielede, oudspanmaats, die historikus Snyders of oudkoerantmanne soos Conrad Sidego, Lappe Laubscher en Bokkie Gerber, gevra is om die manuskrip vooraf te lees nie.

Dit sou kon gehelp het om bepaalde name en sekere verwysings reg te stel: De Posselstraat, waar Tobias grootgeword het, word Apostelstraat; oudspanmaat Glen Aploon word Applon; Peter Hain se boikotbeweging Halt All Racist Tours word Stop All Racist Tours; die Caledon-klubs Progress en Vlei Standards het Caledonians gevorm en nie Caledon Rugby Voetbalklub nie; SuperRugby, waar Tobias as kommentator gewerk het, word op kykNET en nie op SuperSport nie uitgesaai.

En dan wil ’n mens nie eens verwys na al die spelfoute wat die duikslae van die redigeringsproses ontglip het nie ...

*

Tobias het met Suiwer goud ’n geleentheid verspeel om reg aan sy verhaal te laat geskied. Ter versagting wys Snyders dié skrywer daarop dat Suiwer goud nogtans “Tobias se eie outentieke stem is met al die leemtes wat saamgaan met die afwesigheid van ’n spookskrywer wat sou kon sorg vir meer volledigheid”. Niks het hom egter gekeer om die boeke van sy tydgenote (soos Wynand Claassen, Naas Botha, Rob Louw en Danie Gerber, of dié van Dok Craven) te raadpleeg as naslaanbronne nie, sê Snyders, “want dit sou die vlak van akkuraatheid en volledigheid kon verhoog en kontekstualisering aanhelp”.

Wat hy wel gedoen het, is om ’n “goedgevormde” weergawe te vertel; ’n weergawe waarin hy skielik ontpop as ’n polities-bewuste persoon, iemand wat hom teen onreg verset het deur te weier om saam met sy spanmaats te bid.

En tog “vereer” hy die twee persone wat hom doelbewus op die 1981-Springboktoer na Nieu-Seeland gemarginaliseer het: oudafrigter Nelie Smith word deur hom as bestuurder van sy Beste Bokspan aangewys, en oudspanbestuurder Johan Claassen word as slot in sy internasionale “Droomspan” ingesluit.

Maar enigeen wat al ‘n bietjie wyer gelees het, sal weet dat hy uiteindelik nie dapper genoeg was om, as ek JM Coetzee mag byhaal, ’n soort waarheid te vertel “that would meet the criteria of the courtroom: the truth, the whole truth, and nothing but the truth” nie.

Of het Tobias einde ten laas besef wie die kooppubliek van rugbyboeke is en daarom besluit het om versigtig te werk te gaan om nie aanstoot te gee nie?

Dit verklaar steeds nie waarom jy nie eens ’n beskrywing raak lees van die oomblik wat hy destyds teenoor Rapport as sy grootste ooit op die rugbyveld beskryf het nie: dié het op ’n Saterdag in Junie 1984 plaasgevind, toe hy ’n Engelsman met ’n magtige afstoot uit die pad gevee het om sy eerste en enigste toetsdrie vir die Bokke te druk.

In Carmichael Shelley (red) se 1891 to 2003: 112 years of Springbok Rugby – Tests and Heroes word die oomblik soos volg herleef: “As he raced ahead, the crowd on the East Stand rose with him, cheering and throwing their arms about as if in a Mexican Wave. He dived, he scored and he arose a conqueror with his arms flung aloft, as if to symbolise all that he had conquered – racial barriers on one side and accusations of tokenism on the other.”

Hierin is die volle – die goeie en die ware – verhaal van Errol George Tobias opgesluit.

 

Heindrich Wyngaard is medeskrywer van Rugby changed my world – The Ashwin Willemse Story. Hy bied Sondagaande die nuusbesprekingsprogram Kommentaar op RSG aan.

The post Lesersindrukke: Errol Tobias: Suiwer goud deur Errol Tobias appeared first on LitNet.


Boekresensie: Recce - Kleinspan-operasies agter vyandelike linies deur Koos Stadler

$
0
0

recce250Recce - kleinspanoperasies agter vyandelike linies
Koos Stadler
NB Uitgewers
ISBN: 9780624069447

Recce: Kleinspan-operasies agter vyandelike linies (2015, Tafelberg) deur Koos Stadler is die nuutste toevoeging tot die arsenaal van literatuur wat die bosoorlog van 1966 tot 1989 toelig. Recce is ‘n waardige en verfrissende toevoeging. 

Mens sou Stadler se bydrae kon beskryf as ‘n pragtige gedetailleerde bootjie in ‘n bottel – soos in die ou maritieme tradisie. Lewensgetrou en by uitstek die moeite werd om te besit. Maar die leser word altyd ‘n armlengte weggehou van die onstuimige en harde werklikheid van die bloed en sweet wat die replika inspireer het.

Martin van Creveld, professor in geskiedenis aan die Hebrew University in Jerusalem, skryf in sy boeiende boek The Culture of War (2008; Random House): 

Whether many of those who study war in their capacity as faculty or students really understand it is debatable, what is not in doubt is that their contribution in ending war is minuscule, if it exists at all. They flood the world with an avalanche of paper so great that in many cases ten words are printed for every bullet fired. 

Stadler se perspektief op die legendariese Suid-Afrikaanse verkenningskommando’s, of recce’s, se doen en late is egter uniek in die sin dat hy inderdaad self die koeëls afgevuur het waaroor geskiedkundiges net bespiegel. Hy verstaan werklik. Hy verskaf talle lesers – ons “sissies” – plesier deur verskeie kere in die boek “ruiterlik” te erken dat ook recce’s hul “vrese te bowe moes kom”. 

Ten spyte hiervan dra hy tog by tot die internasionaal-erkende status van die elite-eenheid deur “sy vrese in die woestynsand te begrawe”. Hy lig die sluier op die praktiese gegewe van verskeie geheime operasies van hierdie bykans argetipiese beroepsoldate – en omskryf hoe hulle poog om strategiese inligting in te samel of teikens te vernietig. Sy skryfstyl is – soos te verwagte – nugter en onsentimenteel. Die hand van ‘n goeie redigeerder is oral sigbaar; ook in die versigtige kontekstualisering van die tydsgegewe. Dit dien as rigtingwyser vir dié wat vervreemd sou staan van die tydsgees van dié stuk geskiedenis. 

Teen bl 362 is daar by die leser geen twyfel dat die “kaf hier van die koring geskei is” nie. Tydens my onderhoude met ‘n groot gros van die spesialemagte-lede het van die uitdrukkings wat eie is aan hierdie “kleinspanne” my dikwels breed laat grinnik. Soos die term aggressief positief. Want Stadler wys in hoofstukke soos “Operasie Colosseum”, “Operasie Angel” en “Die Vreesfaktor” hoekom hulle “aggressief positief” moes wees om in die bos selfstandig te kon oorleef. In my kunstenaarswêreld sou die ekwivalent van die term seker die uitdrukking Carpe F!*&%% ... Diem wees. 

Ek het na my vier jaar lange dokumentering van die bosoorlog saam met die Kongolese kunstenaar Pitshou Mampa – wat tussen soldate grootgeword het – ‘n paar sketse gemaak oor beelde uit onderhoude wat by my bly spook het. Ons het die recce’s uitgebeeld as individue wat bykans sonder vlerke kan vlieg – en die oomblik vasgevang voor hul valskerms agter “vyandelike linies” oopgaan. In ons illustrasie spring die operateurs soos hul eweknieë van die Tweede Wêreldoorlog in die onbekende in “(to) fight a highly personal war at close quarters – a breed apart” (Behind The Lines – The Oral History of Special Operations in World War II (2003; Pimlico).

Stadler “skets” ter aansluiting by hierdie verhale ook die bomenslike inspanning van Suid-Afrikaanse verkenningskommando’s as hul agter vyandelike linies tussen die vyand inbeweeg het.

"Special Forces"

Stadler verwys in die eerste hoofstukke na die invloed wat die boek van F Spencer Chapman se The Jungle is Neutral (eerste publikasie in 1949) as ‘n “klassieke werk oor ongereelde oorlogvoering” op hom gehad het. Die boek is ook ’n getroue teenwoordigheid op my boekrak. Dis dus maklik om na te speur wat die sterk invloed van dié boek van Spencer ook op Stadler se skryfstyl gehad het.

Chapman se boek omskryf “a soldier’s two-year Jungle escape from the Japanese army”. In sy positiewe voorwoord tot die boek skryf ene Earl Wavell (Junie 1948) oor die skrywer: “He has no ‘literary genius’ or serious ‘introspection’. He does not reveal the innermost thoughts that came to him the many hours he lay alone waiting.” Hy gaan voort deur te sê dat die boek “stands as an example of what toughness the body will find, if the spirit within it is tough”. Dieselfde woorde is net so geldig vir Stadler se Recce

Ek sou graag iets wou deel uit nog hoofstukke oor ware introspeksie by Stadler, die “ghost continents” in elke mens waarna die wetenskaplike Loren Eiseley so roerend verwys” 

[E]very man contains within himself a ghost continent – a place circled as warily as Antarctica was circled 200 years ago by Capt James Cook ... he will see strange shapes amidst his interior ice floes and be fearful of exposing to the ridicule of his fellows what he has seen.

Stadler sal byvoorbeeld vlugtig verwys na die diep eensaamheid as enkeling onder die sterrehemel tydens operasies, maar nie uitbrei nie. Of kortliks verwys na ‘n Swapo-kader wat homself om die lewe gebring het en dat die bebloede sakbybeltjie wat hy by die soldaat vind, hom vir die eerste keer diep ontstel – en dit daar laat. 

Maar diegene wat die boek opslurp, sal waarskynlik meer belangstel in die klinkklare besonderhede, soos Stadler se boeiende perspektief in die hoofstuk getiteld “Vegpatrollies in Angola”. Hier vertel hy hoe 31 Bataljon se verkenningsvleuel tydens Operasie Protea en Daisy ingespan is.

Dit word duidelik in die hoofstuk hoe die bosoorlog begin eskaleer het – en die gehalte van die wapentuig ook. Vir operateurs soos Stadler was dit inderdaad ‘n “doodsakker”. ‘n “Sporadiese geskiet” kon in ‘n ommesientjie ontaard in ‘n “volskaalse kontak”. 

In ‘n onderhoud met ‘n Swapo-kader, Alex Kamwe, het hy my vertel hoe hulle tegnieke bly aanpas het en dat gespesialiseerde groepe landmyne in dié tyd geplant het: “We had a group dealing with landmines, we called them engineers, they were experts in their field, while we were experts in our fields, like reconnaissance.” 

Ten spyte van onvoorspelbare landmyne in die arena en latere “tenks en pantserkarre” beskryf Stadler hoe hulle soos “bloedhonde op die spoor” van die chevron-stewelspore van Kamwe en sy makkers gebly het. Die kat-en-muis-speletjie het later ook Mig-vegvliegtuie aan die kant van die vyandalliansie met Fapla ingesluit.

Die leser groei in begrip hoekom Swapo “‘n gesoute guerrillamag” was. Stadler klaar ook uit dat “weghardloop” ‘n taktiek aan beide kante was. Baie van die kroegpraatjies onder minder ervare soldate maak steeds die Swapo-kaders af as lafaards hieroor. In my onderhoude met tientalle kaders was daar egter in reaksie op sekere van my vrae ‘n onbetwisbare yster en vuur in hul blik, onderskryf deur wat soldate van 32 Bataljon en Russiese instrukteurs my eerstehands vertel het van Swapo-kaders se stamina en boskennis.

In een van my en Pitshou se illustrasies getiteld Ongulumbashe – 1966 probeer ons iets vasvang van die taaiheid van gees en liggaam van die eerste Swapo-guerrillavegters. Dit is opgeteken in Paul J Els se boek Ongulumbashe – where the Bush War Began (2007) dat toe die eerste skote van die bosoorlog geklap het, van die kaders onverpoos met ‘n pyl en boog na die Alouette-helikopters wat bo hul gesirkel het, geskiet het. Die lae-intensiteit-oorlog wat die verhoog van Stadler se boek vorm, sou nog lank voortsleep. Eers ses jaar nadat die eerste skote geklap het, beweeg Stadler na sy eerste troepeterrein. 

"Ongulumbashe"

Hy dek in die eerste hoofstukke die tafel en omskryf die Christelik-Nasionale omgewing waarin hy grootgeword het. Sy opvoeding sou vrugbare teelaarde skep vir ‘n wêreldsbeskouing waar hy vir volk en vaderland in die spervuur wou staan. (Terloops, sy pa en naamgenoot was ‘n dominee – en die boek is deels opgedra aan hom – asook sy vrou Karien.) 

Soos Stadler was ook sy opponente bereid om die hoogste prys te betaal vir waarin hulle glo. Die boek verleen ‘n eerstehandse insig in hoekom hulle die gevaarlikste vyand denkbaar was: want “the guerrilla army never repeats the same tactic” en is “pure mobility”. En die gevaarlikste opponent is immers die een wat niks het om te verloor nie (The 33 strategies of War, 2006, Profile Books).

Dit is die wêreld van die “klassieke Kleinspan-operasie” wat Stadler meesterlik in sy boek optower. Met sappige gegewe oor streng keuring en opleiding wat die uitdrukking “ken jou vyand” in die oortreffende trap verken. Tot op die punt dat die operateurs Afro-pruike opsit voor ‘n operasie en wegstap met Russiese Tokarev-pistole. En dan net weer eens die loop van ‘n AK47 in die Angolese bos moet trotseer.

So skryf Stadler in die slothoofstukke van sy boek: “Te veel kere was ek aan die verkeerde kant van ‘n AK47 wat in die stil nag gespan word.” 

"Heart of Darkness"

"AK47"

Stadler se lewensingesteldheid kan opgesom word in wat sy vriend vir hom aan die begin van sy loopbaan sê: “Tough shit – jy wil mos ‘n Recce wees.” 

‘n Vriend van my wat ook die boek gelees het, het droogweg opgemerk dat dit glad nie die “gung ho Sylvester Stallone shit” is wat hy verwag het nie. ‘n Ander vriend merk op: “Jy kan nie glo dat ‘n Recce so ‘n goody two-shoes kan wees nie.”

By tye lees Stadler se boek meer soos ‘n verkenningshandleiding. Die leser verdwyn in ‘n gegewe wat geensins emosioneel veeleisend is nie. Besonderhede wat vaagweg grusaam kan raak, is spreekwoordelik “missing in action”. Moenie Recci koop as jy bloeddorstig is en hoop dit voed die immergroeiende mites rondom die bosoorloggenerasie van beroepsoldate nie. Die boek spreek van kalm beredeneerdheid. Vandag sit ‘n nuwe generasie spesialemagte-operateurs van alle kulture wêreldwyd die tradisie voort . Dis ‘n tradisie wat “vermoëns, uithouvermoë en toewyding” tot die uiterste beproef. Dis maklik om te vergeet dat bloedvergieting inderdaad as subteks tot die boek staan. Dit sou die leser baat om dan en wan terug te staan en te onthou dat konflik vandag nog so werklik soos destyds is – en dat die vaardighede van hedendaagse operateurs nog net so relevant is (afhangende natuurlik van watter “vyand” en perspektief hulle voor ingespan word).

In ‘n 2015-uitgawe van Time (30 November tot 7 Desember) word daar in ‘n hoofopskrif na “World War Isis” verwys. Volgens die artikel “Beating Isis” is een van die eerste stappe wat die Obama-regering op 30 Oktober 2015 aankondig, in teenreaksie is dat hul eie “non-combat Special Ops forces” ontplooi is. 

Tog is een van die interessantste hoofstukke in die boek afgestaan aan ‘n tyd voor Stadler amptelik deel word van die befaamde kleinspanne se wêreldwye broederskap, die elite-“binnekring”. 

Stadler se hoofstuk “Vuurdoop in die bos” beskryf sy werk met 31 Bataljon se verskenningsvleuel saam met Sansoldate wat weens hul spoorsnyvaardighede ingespan is. Dis ook in hoofstukke soos dié dat Stadler ‘n bydrae maak om weinig-opgetekende gegewe oor die eenheid te deel en vir die nageslag te bewaar. In die “drukkende hitte” en stof van noordelike Namibië is daar ook die spreekwoordelike “stof tot nadenke”. Stadler is ‘n fyn waarnemer en die suiwer kwaliteit van die gegewe wys dat Stadler, soos Chapman, uit die staanspoor fyn dagboek moes gehou het. 

Daar is soms ‘n bittere ironie te bespeur in Stadler se fyn waarnemerskap. Hy skryf ‘n paar onvergeetlike paragrawe oor hoe die Sansoldate naby ‘n vyandelike basis skielik ‘n voëltjie begin volg om sy heuningnes van soetigheid te stroop. En dan bedagsaam vir die voëltjies ook van die buit los en “gee”. Maar in die konteks van die boek kon hul spoorsnyfvernuf sekondes later direk lei tot die neem van ‘n mens se lewe.

Tydens ‘n onderhoud met een van hierdie soldate destyds sê ‘n gewese Sansoldaat, Kanna Anton, vir my: “’n Dier se spoor te vat is baie maklik. Maar ‘n mens soos ons se spoor te vat, is baie moeilik.” Dam Gou voeg by: “Dit is vir my moeilik gewees omdat ek vandag lewendig is om ʼn mens te soek om dood te skiet. Dit was vir my bietjie moeilik gewees.” 

In die waterige knip-knip van Dam Gou se kinderlik ronde ogies het dit my weer getref hoe baie die bosoorlog van al sy pionne geëis het. 

Dalk sou die gedig “Bushman” deur ‘n onbekende soldaat, wat opgeneem is in Karen Batley se A secret burden: Memories of the Border War by South African soldiers who fought in it (2007, Jonathan Ball), Stadler se nog ongeskrewe hoofstukke kon toelig:

Your sweat-stained face,
Tracker, primeval Bushman
I hold your tiny hand
to comfort your wound
The Moon God
that you touch
swallows you in wispy clouds.
I hope
you hunt with him
over vast galaxie
to find the Rain Queen
who promised you
the golden doe
that will lead you
to find
your spirit ... 

Soms is daar tog hier en daar ‘n leidraad na Stadler se “spirit”. Dit word vergestalt in vlugtige verwysings soos: “Die ekstase van die oomblik en die fisieke inspanning om die lyke en uitrustings in die hitte bymekaar te maak, het my nie veel geleentheid gegee om daaroor te tob nie. Later ek egter baie gewonder oor die mense wat daardie dag deur ons toedoen dood is.” 

In die militêre idioom van die tyd word mense van vlees en bloed ook in die gebruik van taal gedistansieer – en die “vyand” word bloot “geneutraliseer”. 

Of jy verorber die bykans liniêre gegewe vir wat dit is (per definisie iets wat Chapman beskryf as “the terrific noise of battle”) – en glo my, die waarheid hier is soms onwaarskynliker as “in die flieks”, om Stadler self aan te haal. 

Of jy steek nou en dan vas by ander ironieë wat die boek oproep, en kleur dit met jou eie stories in. Neem byvoorbeeld die herhaaldelike verwysing na “eerste lig” in die boek: by nadere ondersoek lig dit die bykans skisofreniese belewenisse van die bosoorlog-era toe, asook die verskillende wêrelde van dié wat geveg het en dié wat tuisgebly het. Vir die prototipiese beroepsoldaat Jan Breytenbach beteken die term “eerste lig” wat dit vir Stadler in die bosoorlogkonteks beteken, omdat dit “die gevaarlikste tyd is om in ‘n vyandelike basis vas te loop. Soldate is gewoonlik met die koms van die nuwe dag baie oplettend.” 

Breytenbach het die Suid-Afrikaans reccemodel ontwikkel, geskoei op die Britse SAS-opleiding. Hy het deelgeneem aan optrede tydens die Suezkrisis in Egipte. Hy het in 1961 teruggekom na Suid-Afrika, ‘n valskermsoldaat geword en na herhaaldelike vertoë aan topgeneraals in 1972 sy sin gekry om die spesmagte te stig waarvan Stadler later sou deel word.

Vier jaar na die een Breytenbach-broer sy sin kry om die reccemodel te ontwikkel, word sy bloedbroer Breyten Breytenbach tronk toe gestuur vir hoogverraad teen die apartheidsregering. Terwyl hy in die tyd The True Confessions of an Albino Terrorist skryf, vat sy bloedbroer “terroriste” teen “eerste lig” aan. Breyten Breytenbach is ook, ironies genoeg, die skrywer van die liefdesgedig “first light”, wat aangrypende sinsnedes insluit soos: 

first light washes in
froth on a dark crest
the dream still dawdles
with slow wings
your figure next to me asleep. 

Intieme verwysings wat weer eens ligjare verwyder staan van die harde realiteit van sy broer aan die ander kant van die politieke spektrum.

 

Stadler eien sy keuses en die kompleksiteit van die era onverskonend en onweifelend in sy boek. Mens leer oor die praktiese gesindheid van die beroepsoperateur in sy konteks. So skryf Stadler in een asem oor hoe hulle die topstruktuur van die ANC in Tanzanië teiken in 1987 – en dan kort daarna – soos dit ‘n beroepsoldaat betaam – sy vaardighede ook in ‘n nuwe bedeling in die Spesiale Tegnieke-tak deel. 

Stadler se verhale sluit aan by die oorgelewerde vertellings van die dapperheid van die verkenningskommando’s wat tydens die Anglo-Boereoorlog gestig is. Jan Smuts skryf oor die verkenningskommando’s:

Die goeie verkenner is nie die een wat met die eerste aanblik van die vyand laer toe jaag om dit aan offisiere te rapporteer nie, maar die een wat bereid is om onder groot gevaar so na as moontlik aan die vyand te kom om betroubare inligting in te win ... 

Dus reg in die tradisie van spesiale magte. 

 In 1926 word Jan Smuts se Holism and Evolution gepubliseer. Hy word wêreldwyd erken as die persoon wat sy tyd ver vooruit was en die eerste keer die term holisme gebruik het. Smuts was terselfdertyd gereken as ‘n kenner op die gebied van guerrilla-oorlogvoering. Stadler se boek is egter ‘n sprekende voorbeeld daarvan dat die enigste manier vir beroepsoldate om onaantasbaar te funksioneer is om lynreg in die teenoorgestelde paradigma as holisme te beweeg.

Jy moet kompartementaliseer om te oorleef en nie te weifel nie. Selfs dit wat jy in jou “geestesoog oproep” in nabetragting as skrywer bly dus gekompartementaliseerd.

Recce verwoord in eufemistiese terme hoekom operateurs bykans geblinddoek onmoontlike take kon uitrig ten einde in hul doelwit te kon slaag. Die tema is so oud soos die geskiedenis van oorlogsvoering – en bly eweneens fassinerend.

Recce word sterk aanbeveel – selfs vir lesers wat nog nie boeke oor die bosoorlog verken het nie – oor dit ‘n eerlike perspektief bied op ‘n era wat so baie Suid-Afrikaners se menswees help vorm het. 

Dis ‘n lywige, feitelike boek wat, soos die integriteit van die skrywer, die toets van die tyd gaan deurstaan.

  • Die kunswerke is gesamentlik geskep deur Linda de Jager en Pitshou Mampa.

The post Boekresensie: Recce - Kleinspan-operasies agter vyandelike linies deur Koos Stadler appeared first on LitNet.

Suiwer goud: Errol Tobias gesels oor die groen en goud

$
0
0

"Sport is vandag ’n belangrike onderdeel van die wêreldekonomie en speel ’n belangrike rol in die vermaaklikheidsbedryf. Sport en die media leef saam in ’n simbiotiese verhouding­ – sport bied aan televisie- en ander medianetwerke ’n oorvloed van materiaal wat aan geesdriftige kykers, luisteraars of lesers herlei kan word." So skryf Steve Cornelius in 'n LitNet Akademies (Regte)-artikel oor Die regsaard van mediaregte in sport. En iemand wat gedurende sy rugbyloopbaan heelwat met die media te doen gehad het, was Errol Tobias. Die media was hom nie altyd goedgesind nie. Maar soms duik 'n foto soos die een hieronder op en bied 'n kykie op sy lewe en op 'n ander era in Suid-Afrika se geskiedenis:

Die media - en Hugo Porta - prys Tobias vir sy spel tydens die eerste toets teen die Jaguars in 1984.

Hieronder gesels hy oor sy boek en 'n paar seldsame foto's word met toestemming van die uitgewer vertoon.

Errol Tobias: Suiwer goud
Errol Tobias
Uitgewer: NB-Uitgewers
ISBN:  9780624071891

Toe Errol Tobias in 1980 die groen en goud oor sy kop trek, was hy ʼn gemerkte man. Van sy eie mense het hom as ʼn verraaier van die struggle uitgeskel. “Kwotaspeler!” het baie blankes hardop gemor. Hy het sy kritici op die rugbyveld stil gespeel. In ʼn openhartige gesprek met Jean Oosthuizen vertel Tobias waarom hy langer as drie dekades gewag het voordat sy outobiografie Suiwer Goud verskyn het. Hy vertel ook waarom hy kwotastelsels so verpes en lig die gordyn om rugbyliefhebbers ʼn kykie agter die skerm te gee.

Progress RFC, die klub waar Errol Tobias begin rugby gespeel het. Sy pa is in die agterste ry, tweede van links.

In 1980 is jy gekies as die eerste Springbokrugbyspeler wat nie wit is nie. Waarom het jy tot nou gewag voordat jy jou storie in groen en goud vertel?

Ek en dok Craven het ʼn gesamentlike besluit geneem om minstens omtrent 32 jaar te wag.

Maar waarom so lank?

Om onder die politieke wolk uit te kom, en die rugbygemeenskap ʼn geleentheid te gee om my suiwer volgens my rugbyvermoëns te beoordeel. En om nóú my storie met die rugby-ondersteuners/publiek te deel, en nie op grond van bespiegelings nie.

Jou besluit om tydens die apartheidsjare vir die Springbokke te speel was kontroversieel. In sommige wit geledere is jy aanvanklik as ʼn kwotaspeler beskou, terwyl anti-apartheidstryders soos Desmond Tutu jou as ʼn verraaier gebrandmerk het omdat jy bereid was om ʼn Springboktrui te dra. Hoe het jy dit ervaar en hanteer?

Ja, dit was eintlik vir my ʼn interessante en uitdagende tyd, omdat elke sportman wat vir Suid-Afrika deelneem, net aan sy prestasies gemeet kan word wanneer hy optree. Soos ek vir biskop Desmond Tutu uitgedaag het: hou jou kritiek tot wanneer ek klaar gespeel het. Die res is geskiedenis. Deur Gods genade kon ek ʼn skitterende toets speel en was die negatiewe doemprofete toe stil en het soos mis voor die son verdwyn.

Robert Cockrell en Errol Tobias tydens die Suid-Amerikaanse toer in 1980.

Ja, jy het gou bewys jy hoort op meriete in die span en is geen kwotaspeler nie. In jou boek spreek jy jou ook baie sterk uit teen kwotas. Waarom voel jy so sterk hieroor?

Kwota en meriete sit nie langs een vuur nie.

Wat bedoel jy daarmee?

Kwota gaan oor getalle en maak voorsiening vir spelers in ʼn span wat nie die eer verdien nie. Meriete gaan oor gehalte en maak voorsiening vir mededingendheid in jou 23-groep wat sal verseker dat die Springbokke altyd gedug sal wees.

Jy sê ook in jou boek kwotas en demokrasie is vir jou onversoenbare konsepte. Maar hoe moet rugby transformeer as daar nie kwotas is nie?

Daar is nie plek in ons rugby vir die woord “kwota” nie. Rede? Genoeg spelers van kleur kry blootstelling in ons Curriebeker-rugby en op Super 15-vlak. Hierdie momentum moet net verder geneem word tot die volgende vlak, na Vier Nasies en die eindjaartoer na die Britse Eilande in die Springbokspan.

Op besoek aan Disneyland in die VSA saam met boesemvriend Rob Louw.

Die 1981-toer na Nieu-Seeland was seker vir jou een van die moeilikste en teleurstellende toere in jou rugbyloopbaan. Jy het dit selfs in ʼn stadium oorweeg om jou tasse te pak en huis toe te kom. Hoe sal jy daardie toer opsom sonder om die geheime in jou boek hier te verklap?

Jy is reg, dit was inderdaad een van my moeilikste en mees teleurstellende toere. Die toer het my herinner om nooit die menswaardigheid van ʼn mens binne sy gemenereg van hom te probeer stroop of steel nie.

Die SA Rugbyraad se span het in 1982 vier spelers in die span gehad wat nie wit was nie en wat op meriete gekies was sonder enige kwotastelsel.

Jy en die spanbestuurder van die Nieu-Seeland-toer, Johan Claassen, het glad nie langs dieselfde vuur gesit nie. Waarom was daar soveel spanning tussen julle?

Kortliks, in ʼn neutedop: Ons was duidelik twee Suid-Afrikaners wat as gevolg van ons diverse politieke bestel nooit die geleentheid gehad het om mekaar as mense beter te leer ken nie. As gevolg daarvan het Suid-Afrika verloor, want ek glo vandag nog dat indien ek Suid-Afrika in die reeks verteenwoordig het, ons die reeks sou beklink het. Veral na my skitterende vertoning in die Ierse reeks wat voor dit in Suid-Afrika gespeel is.

errol9

Gewelddadige protes tydens die Nieu-Seeland-toer in 1981.

Vir Danie Craven het jy die wêreld se respek gehad. Wat was dit wat van Dok so besonderse mens gemaak het en wat sou hy van vandag se rugby sê as hy nog geleef het?

Dok Craven was ongelooflik eerbaar teenoor rugby. Sy kennis was ligjare voor die res s’n. Sterk van inbors, is my opsomming in ʼn neutedop.

En wat dink jy sou hy van vandag se rugby sê?

ʼn Groot fiasko en sirkus, jaag die spul die see in. Raak ontslae van hulle.

Errol Tobias in aksie teen Engeland tydens hulle Suid-Afrikaanse toer in 1984.

Sportbestuurders maak staat op die selfgedrewenheid van spelers om hulself in die strewe na sukses verby normale menslike vermoëns te dryf. Word dit nie te ver gevoer nie?

As gevolg van die huidige omstandighede is daar ongelooflike druk op die hedendaagse speler. Dit beteken dat wie ook al in beheer is, oor ongelooflike bestuursvermoë moet beskik.

Rede? Kapitaalvermoëns moet verdubbel word soos onlangs ervaar met die OP Kings-debakel. Maar ook om groepe te vergroot en om sodoende te verseker dat die druk op spelers eweredig versprei en verlig word.

’n Studie van Suid-Afrikaanse rugbyspelers tydens die 2012-SuperRugby-toernooi waaraan beroepspanne van Suid-Afrika, Nieu-Seeland en Australië deelgeneem het, het getoon dat daar ’n beseringskoers by beroepsrugbyspelers in hierdie toernooi van 9,2 beserings per 1 000 ure was. As ’n mens in ag neem dat die gemiddelde beseringskoers in die Suid-Afrikaanse mynboubedryf 2,6 beserings per een miljoen ure beloop, word dit meteens duidelik dat daar vandag ’n beseringskrisis in sport is. Waarom is die uitermate hoë beseringskoers in sport oënskynlik so aanvaarbaar?

Wel, indien ons die twee – SA-mynbou en rugby – met mekaar vergelyk en ons tref ook ʼn vergelyking met hulle salarispakkette, dan is dit te verstane waarom rugby se beseringsgrafiek ʼn hoër beseringstol eis.

En ten opsigte van beseringskoers?

Indien ons kyk na die kondisionering van spelers in die gimnasium buite seisoene en voor seisoene, en die weeklikse oefenprogramme – sowel as die lang, veeleisende rugbytoere – is dit alles net te veel vir die menslike liggaam. Die mens is nie gebou om die take van olifante te verrig nie. Have a heart, for goodness’ sake!

As sportheld het jy baie met die media te doen gehad. Wat is jou indrukke van die media en hoe het hulle jou behandel?

Die media daag die publiek baie keer uit en toets hulle mening om uit te vind wat hulle opinie is. Ons moet onthou, soos altyd wil hulle maar net hulle nuusblaaie verkoop. Maar ek kan eerlik sê dat veral die Afrikaanse nuusblaaie altyd objektief en progressief rakende my deelname in Suid-Afrikaanse rugby of die toetse geskryf het.

Wie was die beste skrumskakel om langs te speel, die beste binnesenter en wie was die beste kaptein onder wie jy gespeel het?

Die beste skrumskakel was ongetwyfeld Divan Serfontein, teen Engeland in 1984.

My grootste wedstryd vir hoër louere was vir die Junior Springbokke teen Hugo Porta se SA-Barbarians met Gawie Visagie in 1980.

Die skitterende vertoning vir die Proteas teen Engeland met Richard Roy as skakelmaat was glorieryke oomblikke.

Die beste binnesenters, John Villet en Peter Whipp. Gerber kon buite en binne speel en was wêreldklas.

Die beste kapteins onder wie ek gespeel het, was ongetwyfeld Morné du Plessis en Wynand Claasens op die meelbom-Nieu-Seeland-toer.

In 1995 word Tobias verkies tot Caledon se burgemeester.

Jy en Rob Louw het ʼn baie spesiale vriendskap en hy het ook die voorwoord van jou boek geskryf. Party mense sê egter hy het te veel partytjie gehou voor groot wedstryde. Tydens die omstrede 1981-Springbok-toer na Nieu-Seeland is hy amper huis toe gestuur omdat hy saam met die opponente partytjie gehou het. Hoe geregverdig is die kritiek teen Louw?

In jou vraag hoe regverdig was die kritiek teen hom lê jou antwoord. Ek beskik oor eerstehandse kennis – alles was gebou rondom bespiegeling om Rob uit die toetsspan te skuiwe, punt.

Jy en Joost van der Westhuizen het glad nie goed oor die weg kom nie. Waarom nie?

Opgesom in ʼn neutedop: ons is en was helde uit verskillende eras en ons het duidelik mekaar se sterkte van inbors getoets en sodoende eintlik die publiek uitgelok en skitterend daarin geslaag om die rugby-aanhangers se gevoelens te prikkel. Ek weet daar’s ʼn groot wedersydse respek tussen ons as Springbokke.

En Naas Botha?

Naas is Naas, en Errol is Errol. Punt. Full stop.

Errol Tobias en Chester Williams en hulle vroue Sandra Tobias en Maria Williams saam met oud-president Nelson Mandela.

Hoe voel dit om vandag die span se spel dop te hou en te vergelyk met die spel wat die span in jou dae gespeel het?

Ek het aan myself en Naas gedink gedurende die semifinaal-Wêreldbekerwedstryd teen die All Blacks verlede jaar en is oortuig met een van ons in die losskakelposisie ons die All Blacks sou geklop het. En nou praat ek nie net toe hulle 14 man op die speelveld was nie. Heyneke het ʼn losskakel van formaat en outoriteit geskort.

Die Springbokspan in die toetse waar ek losskakel gespeel het, het 18 drieë in vier toetse gedruk, beslis ʼn prestasie van 4,5 drieë per toets, teenoor twee teen ons gedruk onder Theuns Stofberg as toetskaptein. Die 1984-Springbokspan se aanvallende vermoëns was strate beter as ons voorgangers en die Bokspanne ná ons s’n, vir seker!

Daar word altyd baie gegis oor wie die beste afrigter vir die Springbokspan is. Wie sou jou droomafrigter wees as jy énigiemand uit die rugbygeskiedenis kon kies?

Cyril Moss en Nelie Smith.

En wie sou jy vandag aanstel as afrigter uit diegene wat min of meer beskikbaar is?

Jake White verdien weer ʼn kans. Na ʼn vredespyp? Mitchell kan dalk meer objektief wees met spankeuses as buitestander en talent beter saamsnoer tot ʼn hegte eenheid.

En wat van Heyneke Meyer?

Die lewe is hard en ongenaakbaar. Ek het ook nie alles in die lewe ontvang waarop ek aanspraak gemaak het nie, maar as gevolg daarvan het daar baie ander deure vir my oopgegaan. Heyneke sal tot ʼn besef kom dat daar ʼn wonderlike lewe na Suid-Afrikaanse rugby vir hom wag.

Watter sport sou jy gekies het as dit nie rugby was nie?

Tennis.

Ten slotte: Wat was die grootse teleurstelling in jou sportloopbaan?

Om nie ʼn toets vir die Bokke teen die All Blacks te speel nie.

En wat was die grootste verrassing?

Die 1981-wêreldskoprekord van 10 uit 10, en my Springbok-drie as eerste gekleurde speler.

Ek was ook verras met die nuus dat my outobiografie einde verlede jaar eerste plek as topverkoper in Wes-Kaap en Overberg-streek behaal het.

Suiwer Goud word deur Tafelberg uitgegee.

Foto's verskaf.

The post Suiwer goud: Errol Tobias gesels oor die groen en goud appeared first on LitNet.

US Woordfees 2016: Francois Verster oor Omega, oor en uit

$
0
0

Omega, oor en uit - Die storie van 'n opstandige troep
Francois Verster
NB-Uitgewers
ISBN:  9780624072614

Francois Verster oor Omega, oor en uit:

  1. Francois, vertel my asb in een sin waaroor handel jou Omega, oor en uit.

Dit gaan daaroor dat stories nie verlore moet gaan nie.

  1. Is dit fiksie? Is dit niefiksie? Is dit faksie?

Faksie, beslis. Name is wel verander, maar feite is soos fiksie aangebied.

  1. Die woord "diensplig" se gevoelswaarde verskil vir my van dié van "weermag". Was dit vir jou alles werk, 'n taak, iets wat jy met sleur assosieer?

Diensplig is vir my ‘n geforseerde deel wees van ‘n weermag, enige weermag. Ek is nie ‘n militaris nie, juis die teenoorgestelde, want ek wil weet hoekom ek iets moet doen – wil nie bloot bevele uitvoer nie. Maar die ironie is dat ek dit nie sou weier as ek dit weer, onder dieselfde omstandighede, moes doen nie, al verafsku ek oorlog. Soos die meeste van my tydgenote destyds het ek nie ‘n ander opsie gesien nie. Vir ons was dit ‘n kommunistiese aanslag op ons land, en ons moes ons land verdedig, ook al hou jy nie daarvan nie.

  1. Tog was jy in jou dienspligtyd onderwyser vir Boesmankinders. Wag 'n bietjie, mag ek pas daardie woord gesê het sonder om iemand te beledig ...?

Die Boesmans op Omega het uit twee groepe bestaan wat nie eens mekaar se taal kon verstaan nie en uit Angola na die Caprivi gebring is – uit vrye wil – hulle was daar onderdruk deur swart mense. Hulle het hulself Boesmans genoem; hulle ken nie die woord “San” nie, want dis ‘n Khoikhoi-woord. Afrikaans was die omgangstaal, en so kon ons almal mekaar verstaan. Nogal ironies, nè?

  1. Dink jy daar bestaan 'n werk wat 'n mens altyd kan verrig sonder om een slag 'n "siekverveelde uitdrukking" op jou gesig te kry? Indien wel, noem 'n paar. Onthou, die werk moet jou genoeg betaal dat jy 'n bestaan daarop kan voer. En dan selfs genoeg dat 'n gesin daarop kan leef.

Onthou net, ons was nie daar om ‘n “werk” te doen nie. Ons wou klaarkry om te gaan werk – en as volwassenes ‘n normale, eerbare bestaan te maak. Soos met enige aktiwiteit, sal sommige mense meer daarvan hou as ander – ek was een (van vele) wat nié daarvan gehou het nie. Die “siekverveelde uitdrukking” waarna jy verwys, is ’n aanhaling uit die boek en dit gaan oor ‘n spesifieke insident.

  1. Vertel ons van die lewe van die staatsdiensamptenaar. Gaan julle werklik stiptelik om kwart oor vier huis toe en hoe voel dit?

Ha, ek lei van jou vrae af dat jy beslis nie weet nie! Ek is egter die verkeerde een om te vra – ek het nog altyd vryskutwerk gedoen, en voordat ek argiefwerk begin doen het, was ek ‘n onderwyser – ook nie ‘n 8-tot-4-werk nie.

  1. Jou boek se titel laat die afskeid baie finaal klink. Maar het die omgewing jou regtig verlaat?

Omega beteken “die einde”, ja, maar dit was ook die naam van ons weermagbasis. Die “oor en uit” verwys na ‘n militêre roepsein, maar ook dat die storie oor Omega gaan, en daarna, want ‘n groot deel van die boek gaan oor die post-1994-Suid-Afrika. Ek self het nie meer nagmerries hieroor nie, nee.

  1. Jou boek bied "'n humoristiese blik op die dienspligtydperk", lees die US Woordfeesboekie se omskrywing. Maar hoeveel manne sit jare na hulle dienspligtydperk met posttraumatiese stres? Praat hulle daaroor?

Die humor waarna hulle verwys, was bedoel as ironie, as satiries – ‘n manier om daardie gebeure te verwerk. Dis nie ‘n Kleinjanstorie nie, allermins. Ja, baie ly aan stres, en die meeste van hulle kan nie daaroor praat – of skryf – nie. Ek wou die boek aanvanklik skryf vir almal wat nie daar was nie, wat wil lees oor hoe die gewone troep se lewe was, maar soos ek aangegaan het, het ek besef ek skryf eintlik vir diegene wat wel daar was. Toe ek by die bekendstelling van Grensoorlogstories was (ek het een kortverhaal in die boek), het ‘n ouddienspligtige na my gekom en gevra dat ek by my storie teken. Toe sê hy met trane in sy oë dat hy die boek eendag hopelik sal kan lees.

  1. As jy kon kies, sou jy diensplig uit vrye keuse gaan verrig het? Hoe ontnugter voel jy - op 'n skaal van alfa (1) tot omega (10)?

Vrye keuse? Wat my betref was daar nie vrye keuse as ander mense dit moet doen nie. En dis hoekom ek teen oorlog is, want sodra dit uitbreek, het die gewone ou nie werklik ‘n keuse nie. Dalk was die enigste keuse dié wat die mense gehad het wat dit veroorsaak het, maar nie daar was toe die skote geklap het nie. Jy as troepie word in ‘n onmoontlike situasie ingedwing, ‘n situasie wat net mense wat self daarin was kan verstaan.

Ontnugter? Glad nie – ek het nie diensplig gedoen en gedink dit sal ‘n piekniek wees nie, en ek het ook nie gedink die kommunistiese aanslag was ’n Rooikappiestorie nie. Ek was toe reeds 25 jaar oud en ’n meestergraadstudent in geskiedenis. Daar is mense wat vandag lag oor die Rooi Gevaar – hulle behoort lande te besoek wat deur kommuniste oorgeneem was. Nou spog mense met ons Grondwet – dit sou baie anders gewees het as die land vóór die val van die Berlynse muur van regering verander het. Die soldate wat gesneuwel het, het dit help moontlik maak – maar ek dink steeds nie daardie oorlog, of enige ander, sou nodig wees indien magsdronk politici hulle werk effektief uitvoer nie.

  1. Wanneer kan mense by die US Woordfees na jou kom luister?

Die boekbespreking vind in die HB Thom-teater plaas, op Maandag 7 Maart, om 9:00. Dana Snyman, wat ook diensplig verrig het, sal met my in gesprek wees. Ek sal Omega later vanjaar ook by die Vryfees in Bloemfontein en die Boekejol in Pretoria bespreek vir belangstellendes in die noorde wat nie die Woordfees kan bywoon nie. Op 14 Maart is daar ook ’n radio-onderhoud op Pretoria FM, om 13:30.

The post US Woordfees 2016: Francois Verster oor Omega, oor en uit appeared first on LitNet.

US Woordfees 2016: Een Maal was daar ... Johnny Hamman

$
0
0

Johnny Hamman (foto: http://nothambutman.com/)

Skrywers oor hulle nuwe boeke: Johnny Hamman oor Een Maal

Hallo Johnny, eenmaal was daar ... Vertel asseblief vir ons lesers wie is Johnny Hamman?

Johnny Hamman is sedert 2002 'n professionele sjef en is ook 'n huweliksbeplanner.

Johnny het in Limpopo grootgeword, in Stellenbosch by die Instituut vir Kulinêre Kunste studeer en daarna in Magaliesberg by die Mount Grace Hotel gewerk. Daarna het hy in Franschhoek gewerk, en in Namibië, weer in Stellenbosch en later ook in die VSA.

Vandag is Johnny aan die hoof van Slippery Spoon, 'n opwip- en onkonvensionele restaurant wat van elke onthaalgeleentheid iets unieks maak.

eenmaal_boekomslagWatter maal is jou gunsteling: ontbyt, middagete of aandete?

Vir seker aandete, maar dit moet lekker laat geëet word ons moet eers bietjie kuier.

Watter maal was die een wat jy geëet of voorberei het en toe dink jy: hmmm, ek wil ‘n sjef word!

Dit het nou nie so gewerk nie. Ek het vir twee jaar gekook op hoërskool en eers toe besluit dit is actually iets wat ek geniet en toe wou ek nog steeds eerder drama gaan swot het. Ek was sterk op pad om drama te swot toe ek besef het ek maak ‘n fout en toe verander my visie en toe gaan swot ek by die ICA in Stellenbosch.

Waar lê vir jou die klem in jou kookboek of as jy na ‘n maaltyd kyk – wat is vir jou die belangrikste van die dis?

Alles wat jy kook en vir mense voorsit moet ‘n storie vertel! Jy het een maal ‘n kans om iemand se hart te steel met ‘n dis!

Wat het jou laat besluit om deel te neem aan Kokkedoor?

Ek het by die werk ingestap die dag, toe lê die inskrywingsvorms op my lessenaar wat vriende daar geplaas het. Ek het so gekyk daarna en toe gedink why the hell not!

Wat was die snaaksste oomblik op die stel? En die mees spannende?

Die snaaksste was toe Renette se voorskoot aan die brand geslaan het. En die ergste oomblik vir my was toe ek besef dit is rook wat uit die stoompot uit kom, nie stoom nie.

Mens kom nie met almal oor die weg nie. Met wie het jy die beste oor die weg gekom wat saam met jou kos gemaak het?

Ek het nogals met almal oor die weg gekom. Ek het baie van elkeen van my spanmaats gehou! Veral Elsa, Marius en Renette.

Watter impak of nadraai het kykNET se Kokkedoor-program op jou lewe gehad?

Heelwat! Alles het verander. Maar die meeste is dat Kokkedoor my weer gehelp het om verlief te raak op kos en my die moed gegee het om my eie besigheid te begin.

Wat kan lesers verwag van jou resepteboek Een Maal?

Al hou jy nie van kook nie, is die boek visueel pragtig. Dit is so bietjie tongue-in-cheek en alles vertel ‘n storie. Dit gaan nie net oor kos en kook nie, maar alles wat kos en kook na ons lewens bring.

Johnny Hamman is by die US Woordfees 2016, bespreek by Computicket.

Kosdemo: Johnny Hamman (Kokkedoor-wenner)

Johnny beskryf homself as ‘n kreatiewe karakter met 'n groot passie vir paarties. Hy trakteer die gehoor met geregte uit sy splinternuwe resepteboek, Een Maal. Sien jou daar – met jou partytjieskoene aan. Donderdag 10 Maart 2016, 9 vm.

The post US Woordfees 2016: Een Maal was daar ... Johnny Hamman appeared first on LitNet.

Bespreking van Breyten Breytenbach se vyf-en-veertig skemeraandsange

Viewing all 1320 articles
Browse latest View live


<script src="https://jsc.adskeeper.com/r/s/rssing.com.1596347.js" async> </script>