Quantcast
Channel: NB-Uitgewersportaal - LitNet
Viewing all 1319 articles
Browse latest View live

Book review: Going back to say goodbye by Kenneth de Kok

$
0
0

Going back to say goodbye: A boyhood on the mine
Kenneth de Kok
Kwela Books, 2016
ISBN: 9780795707841

Looking at the cover of Kenneth de Kok’s Going back to say goodbye, one notices this quote from JM Coetzee: “Just in time, before it vanishes over the horizon forever, Kenneth de Kok gives us the South Africa of the 1950s as it appeared to the fresh and innocent eyes of a child.” No faint praise. On the back cover follows a quote by Antjie Krog: “A childhood caught in amber – so clear in writing, exquisite in detail and glimmering in delicate beauty, that, peering closely, it helps us fathom today.”

Well then. Reviewer beware.

De Kok’s book, a novella-length text classified by the publisher as fiction, relates, in a series of sketches, the experiences of a young boy growing up in the 1950s mining town Stilfontein, situated in what was then known as the Western Transvaal.

Even though the different short chapters of the text are related, and the middle section is structured roughly chronologically, the book does not quite form an overarching narrative structure that would typify it as a novella. The text opens with a sketch set in 1986, when, after a long time overseas, an older Kenneth returns to South Africa to visit his ill father. The title of this sketch is also the title of the book. The sketches that follow, which make up the largest part of the book, are set in Stilfontein between 1954 and 1961. The final section is set in 2012, in which the narrator moves from occupying the position of son to that of father. While the first and last sketches create a narrative frame in the middle of which 1950s Stilfontein is outlined, each of the sketches has a degree of autonomy in the way it focuses on a particular experience or perspective. It is especially in the middle section that the sketches become slightly more interrelated. While the text is therefore certainly not a novella, it isn’t just a collection of disparate short stories either.

Many parts of De Kok’s book reminds me of Dominique Botha’s False River (2013). As in the first part of Botha’s novel, the narrator in Going back is a young child who illustrates his world as much to himself as he does to the reader. The boy, Kenneth, therefore contextualises, from the often amusing and insightful perspective of a child, his family members, the history of his family, and the mining community they live in. Although some of the narrator’s observations may seem trivial, they are frequently revealing of the various tensions surrounding socio-economic, linguistic and racial lines that were prevalent in South Africa during this time (and some of which still remain).

Explaining how he came to have an Afrikaans-sounding surname, Kenneth recounts:

“Hey you, de Kok!” kids say. “You’ve got a big hairyback name. How come you’re not at the rockspider school?” I’d explain, but they’re stupid and walk away laughing like crazy. […]

In South Africa, first you’re either black or white. And if you’re white, you’re either English or Afrikaans. There are others, like Greeks, Portuguese, Jews and Lebanese, but they count as English. (26)

The narrator relates many playful experiences with other children in Stilfontein. The sections that stand out to me are particularly those that deal with the other members of the De Kok family. Expressing his clear fondness for his sister Ingrid, Kenneth exposes in a beautifully simple way the complexity of feelings that siblings bring about in one another:

[Ingrid] walks through the house doing those spins and practising for the dance exams. She passes easily and can go to the Royal Ballet or Sadler’s Wells, I’m not sure which, but luckily we don’t have enough money. She’s way too small to be by herself. Anyway, I suppose I’d miss her. (63)

About his sister Gill, who suffers from cerebral palsy, Kenneth also speaks with a surprising boyish frankness that still remains sensitive, as it is balanced against a deeply felt affection that offers a nuanced take on the feelings of children towards their disabled siblings (96–7).

Going back is a tightly woven narrative that offers insight into a brief and formative period in a young boy’s life. Weighed up, the only sketch that seems poorly executed is the one entitled “Natives” (116–21). Here, the convincing naivety of the child narrator is broken by a contrived overstatement of views and facts that seem beyond the supposed age of the child. Various views on race are recounted (including those of Kenneth’s parents, uncle and a family friend), and all seem to conveniently represent differing positions on the political spectrum of the time. There is the kind, well-meaning, but ultimately patronising view of the mother; there is the slightly more conservative, but not quite cruel view of the father; and then the extremes of, on the one hand, the vile racist uncle and the liberal family friend who is considering running for the Progressive Party on the other. Overall, though, this shortcoming does not mar a text that is otherwise a poignant and enjoyable read.

Going back to say goodbye tells the story of a boy saying goodbye to his childhood as it flits past. It is also the story of a boy saying goodbye to his father and, movingly, to a South Africa that both no longer exists and lingers on in surprising ways.

 

The post Book review: Going back to say goodbye by Kenneth de Kok appeared first on LitNet.


Boekresensie: Die dinge van 'n kind deur Marita van der Vyver

$
0
0

Die dinge van 'n kind (herdruk)
Marita van der Vyver
Tafelberg
ISBN: 9780624080039

Marita van der Vyver is my gunstelingskrywer in Afrikaans. Ek het haar boeke gelees as tiener op skool. Ek kon as hoërskoolmeisie identifiseer met Die dinge van 'n kind; ek wás 'n kind, dit was maklik. Om dit nou weer te lees, het my teruggeneem op 'n reis van lank gelede. Marita het nie net 'n meestersgraad in joernalistiek nie, sy is 'n meesterskrywer. Sy neem jou op reis ín haar karakters, jy wórd die karakter en die lekkerste is om saam te toer waarheen die karakters ook al gaan.

Vandag, 22 jaar later, is dié boek nie net self mondig nie, ek kon die tweede sagtebanduitgawe wat pas bekendgestel is lees met 'n ander perspektief, terug uit die oogpunt van 'n jong, onseker meisie (soos ek ook in 1994 was) en die klok aandraai na vandag, die jaar 2016, as volwassene.

Oor Marita self kan ek gaande raak, haar karakters slurp jou op, jy ráák die jong Mart Vermaak. Dis maklik om te identifiseer met haar onsekerheid én nuuskierigheid, haar soeke op die drumpel van volwassenheid. Haar persepsie van intimiteit, politici, die denkwyses van haar voorvaders, haar eie ervaring as Suid-Afrikaner in die apartheidsjare en nou die nuwe bedeling met die ou sienings van meeste om haar. Soos Mart verwys na John Lennon se “Imagine”

 “In Angola word daar vandag 'n verkiesing gehou wat alles kan verander. Dalk sal daar 'n einde kom aan die oorlog wat 'n land al dekades lank verskeur. Aan die ander kant, dalk sal niks verander nie. Dalk sal dinge selfs erger word.” Is dít nie maar die stryd van menige land, insluitend Suid-Afrika met sy rasse-oorlog, sélfs vandag twee-en-twintig jaar ná 'n vrye verkiesing nie …

Marita se verwysings na die ontluikende emosies in 'n jong meisie asook die ontluikende gebeure ná 'n historiese verkiesing en wat die toekoms vir sy onsekere mense inhou, voel byna surrealisties. “Neem uit die verlede wat goed is, kinders,” preek hul geskiedenisonderwyser. As jong volwassene wou Mart in haar dagboek skryf, “Hoe bou jy 'n toekoms op dooie datums?” Inderdaad, laat die geskiedenis agter, leer daaruit, maar fokus op die toekoms sónder die foute van gister. Verskeie gebeure in die skrywe sal jonk, ouer en oud herinner aan die dae uit ons eie prille jeug toe ons vir ons ouers 'n wit leuentjie vertel het oor waar ons ons bevind (dalk dié dat ons vandag alte goed verstaan waar die gesegde “ek’t oë agter my kop” vandaan kom, maar kinders is slim en sal 'n manier uitwerk om hul ouers te flous), terwyl ons die wêreld daarbuite met sy sondes verken. Van rook, drink, harde musiek, en dan dít waarom die natuur wentel, voortplanting. 'n Tiener se ontwakende seksualiteit laat met reg menige ouer wakkerlê. Behoede die ouers wat dink hul onskuldige bloedjies sal nié aan dié verkenningsparade deelneem nie …

Dalk is dit 'n goeie boek vir kind en ouer, beide kry 'n blik op die ander se wroegings, bekommernisse en verwagtinge. Die jongelinge se hartverskeurende ervarings en hóé hul dit hanteer, al dan nie, met kwessies soos drome van woon in 'n dakkamer in Parys tot die nare werklikheid van tienerswangerskap, selfmoord, oorlog, ruk weereens aan my hart, en vir die wipplankemosies waar Mart en haar maats mens laat skater, trek jy tog die sneesdoekies nader al wéét jy wat gaan gebeur.

Marita laat nie veel van 'n keuse toe nie, haar pen dwing emosie op jou af. Die wyse woorde van die jong meisie bly my tog by: “Dink jy nie dit vat meer guts om aan te hou léwe nie?” Die gesegde lees immers wees gaaf met álmal, jy weet nie watter swaar hul saamdra nie.

“Toe ek 'n kind was, het ek gepraat soos 'n kind, gedink soos 'n kind, geredeneer soos 'n kind, maar noudat ek 'n man is, het ek die dinge van 'n kind afgelê…” Daar is nie 'n beter titel vir die verloop in dié storie nie. Ek is dit eens, smaak mag verskil, maar Marita is 'n briljante storieverteller, sy skets dít wat jy dit hiér in jou binneste ervaar en sién deur die karakter se oë.

Geen wonder dit is ook in Engels en Duits vertaal en opgevoer by die Klein Karoo Kunstefees in 1998 nie. Soos Mart in haar brief skryf: “Dis met liefde dat ek dit sê, maar ook met 'n gevoel van afguns, omdat jou lewe nog soos 'n leë boek voor jou lê terwyl myne al halfpad vol geskryf is. Wat daar staan, sal daar staan.” Mens lees die boek met heimwee oor iemand anders se jeug en die rondomtalie draaie in hul lewens, maar ook omdat dit helder herinner aan joune en meeste van ons met die een of ander hoofelement kan identifiseer. Ons almal se boeke was eens leeg, en wat vandag daar geskryf staan, staan daar tot in ewigheid.

Ek slaan die boek toe met die woorde waarmee Mart haar een brief afsluit: “Al wat ek kan doen, is om vanaand op my eie 'n glas teen 'n spieël te klink. Op jou verjaardag, op my storie, op jou toekoms, op my verlede, op ons albei se storie.” Geluk Marita met nóg 'n welverdiende druk, en cheers op die stories wat nog uit jou pen gaan vloei.

The post Boekresensie: Die dinge van 'n kind deur Marita van der Vyver appeared first on LitNet.

Book review: Emily Hobhouse – Beloved Traitor by Elsabé Brits

$
0
0

Emily Hobhouse – Beloved Traitor
Elsabé Brits
Tafelberg
ISBN: 9780624076629

Emily Hobhouse has a great story to tell. It is a story of immense courage. By no means did she stand alone in the strong protesting against what the British in the Orange Free State (now Free State) and Transvaal (Gauteng) were doing at the time of the South African War (1899–1902). Her philanthropic efforts extended beyond South Africa, as in working with the war-torn children in post-First World War Germany. Her story, however, is unique in that she was the foremost campaigner against the British government policy regarding South Africa at the time of the South African War. When one reads Emily Hobhouse – Beloved Traitor, the reasons for the oxymoron title of the book become clear.

Emily Hobhouse in 1902.  This photograph of Emily Hobhouse when she was 38 years old was downloaded on 15 October 2016 from https://en.wikipedia.org/wiki/Emily_Hobhouse.

Emily was the fifth of six surviving children, and the youngest daughter of Reginald and Caroline Hobhouse. She was born on 9 April 1860 into an upper middle-class family in the Victorian age. Her father was the Archdeacon of Bodmin in whose parishes, from a young age, the young Emily would do welfare work. Some of this work included founding a library, visiting the sick (covering the distances on foot) and always wanting to make a difference in people’s lives. She was clearly watching her father, who assiduously worked for the poor in the parishes. Her mother was from a family of English gentry.

This photograph of Caroline Hobhouse (born Salusbury-Trelawny) was downloaded on 15 October 2016 from https://www.geni.com/people/Caroline-Hobhouse/6000000017088008182.

The curate at her father’s parish at St Ive, St Aubyn Rogers, had a strong influence on Emily. In a way, he was the ideal balance for her father, who was preoccupied with parish affairs and often sick. Rogers took notice of her and spent time with her and this meant more to her than the lessons she had with tutors. Even when at 16 she went to finishing school in London, her brain was not nearly fully enough challenged, which just made her even more resentful. From an early age she had this burning desire to learn. Not even the sermons from her father’s pulpit, that she heard week after week, were enough for her enquiring mind. In fact, she found them too parochial and yearned for something greater and more universal.

After her mother’s death when Emily was just 20 years old, she had to look after her aging and sickly father and continued to find that the development of her talents was stifled. However, there was some respite from boredom as she read The Times to her father.

After his passing in January 1895, she now felt liberated, packed her bags, and departed from St Ive, never to return.

While in Victorian times it was a stigma to be unmarried at 35, Emily nevertheless felt unhindered by this and was more preoccupied with seeing the world. Her commitment to helping others grew from an early age. Now it was time to see where this help could best be put to practical use.

The plight of the Cornish coal miners who had emigrated to the town of Virginia in Minnesota in the United States caught her attention. She subsequently travelled across the seas to work among them and found it rewarding to engage in a programme for temperance. Drinking and alcoholism among miners was something she had already witnessed when she was living at St Ive, because nearby were mining communities whose plight she was already well aware of.

In Virginia, apart from working directly for the upliftment of the miners, she campaigned to keep the library open on Sundays and visited jailed women convicted on charges of prostitution.

The minister of the local Episcopal Church, the Reverend McGonicle, not happy with how she was taking on a role at that time that was not usual for a young woman, began preaching against her in his church.

In contrast to McGonicle was John Carr Jackson, who admired Emily for her work in temperance and for uplifting the community through the reading of books. A romance between Emily and John developed and from the accounts that one reads, there was a strong intention for them to marry. However, events between 1885 and 1897 turned out to be very different. Readers will be curious to follow them and find out for themselves what transpired.

Soon Emily was back home, where she took up residence with her beloved aunt and uncle, Lord and Lady Hobhouse. Since they were pacifists, Emily could connect with them, especially in the light of the looming war in South Africa that eventually broke out in 1899 between the government of the South African Republic and Britain. Hobhouse saw it as an unjust act, although in her home country this was a point hard to drive home. The resultant divide in British society merely fuelled her to continue her campaign, and reports reaching Britain about the atrocious circumstances in South Africa made her ask questions such as how she should deal with this, especially being so far away from it all. Would she ever be able to bear relief to the suffering? She seriously wanted to make a difference in the lives of “women and children homeless, desperate and distressed”.

Brits’s practical task in writing this biography would involve questions such as where to locate new (archival) material for a book on Hobhouse. So much had already been written on the person. A monumental breakthrough came when she traced a relative to Vancouver Island in Canada. Jennifer Hobhouse Balme, a distant descendant of Emily Hobhouse, curated a collection of material, including diaries and manuscripts, about her campaigns in South Africa at the time of the South African War and her work in Germany after the First World War. This archival collection had passed down through the Hobhouse family. There it was, in boxes and trunks … read the account of how Brits came to work on the collection on the Hobhouse material in Canada (8–9): “Here was Emily … in these diaries and scrapbooks. An unprecedented, intimate angle on the real Emily.” As Jennifer Hobhouse Balme herself had used much of the material and put out several books on Emily Hobhouse, the question remained: How would Brits’s book be different?

This cover of editor Jennifer Hobhouse Balme’s book that she compiled on Emily Hobhouse, entitled To Love One’s Enemies, was downloaded on 16 October 2016 from http://www.namibiana.de/namibia-information/uploads/pics/to-love-ones-enemies-work-life-emily-hobhouse-jennifer-balme-hobhouse.jpg.

The difference in Brits’s text lies in the fact that it focuses on Hobhouse’s personal life to gain a rounded idea of her career in humanitarian activism. Her study, based on primary archival research, always puts Hobhouse at the centre of the writing, examining her in context of her perceptions and experiences. Her English background in liberal politics, her own genetic mapping, her experiences working with communities for their upliftment, the historical contexts of what was happening in the countries where she went to work, especially South Africa and later Germany, are the factors that Brits synthesises in this work.

A case in point is in the concentration camps in South Africa. It might be unfair to suggest that Brits more universally needed to contextualise the concentration camps set up in South Africa during the South African War. It was in Cuba in 1895 that the most barbarous possible means of suppression were employed under General Valeriano Weyler, named “the butcher”. He had taken over as the Captain General in the Cuban war of independence from Spain. Unable to control the support for the Cuban rebel forces, he instituted a policy whereby Cubans were placed in concentration camps.

Four years after, a newly appointed commander-in-chief of the British forces in South Africa, Horatio Herbert Kitchener who arrived from the Sudan, where he had been the governor-general, issued a memorandum that was to define the concentration camps. It was against this policy that Hobhouse would strongly campaign.

She arrived in South Africa on 27 December 1900 to work to assist the women and children caught up in war. Soon after her arrival, she received news that 4 000 women and children had been sent to a refugee camp outside Johannesburg. At the same time, she got the news that around 600 farmhouses had been burnt down in a week (30 000 were burnt down altogether in the war). However, she soon found herself up against Kitchener, known for his “antipathy towards women”, and it was difficult for her to get an interview with Alfred Milner, the British High Commissioner. Her connections, however, were to come in handy, as in Britain she had links with important families and strong acquaintances at the Cape, such as John X Merriman, on whose farm Schoongezicht she stayed for a brief while before proceeding north to visit the camps.

For further reading about the conditions in the concentration camps, see Elizabeth van Heyningen’s work that shares the histories and tragedies of those who died in them during the South African War. The picture on the book’s cover is by Trevor Samson. The image of the cover is from http://www.henrileriche.com/inside-the-uks-concentration-camps (downloaded on 16 October 2016).

Eventually a meeting with Milner took place, in which he acknowledged that “the scorched-earth policy was a mistake”. Hobhouse was to be given permission to visit the concentration camps under certain conditions, explained on p 46 in the Brits text. It was through her personal contacts that she managed to go north, with the purpose of distributing funds for the benefit of the women in the concentration camps, as long as she went unaccompanied and would not go any further north than Bloemfontein.

Her dramatic departure from Cape Town for Bloemfontein on 21 January 1901 saw her venture into “a strange, hot, war-stricken north” with a large group to see her off at the Cape Town station, both by friends she already knew and new ones that she had made in the city. It was to the camps south of Bloemfontein, with 2 000 women, 900 children and some interned “handsuppers”, that Hobhouse’s unique story of the conditions in the concentration camps begins. (For further reading see The brunt of the War and where it fell by Emily Hobhouse.) To follow where she visited on this journey, see the itinerary outlined on p 71 in Brits.

Back at home, Emily was seen as somewhat of a renegade, firstly because she was sympathising with the enemy and secondly because of her social standing. Victorian times required women to fulfil the role of staying at home, do needlework, play the piano, paint, learn more than one language … and (ironically) serve on welfare committees. Her statements about the concentration camps were seen as politically inflammatory. The British Secretary for War, St John Brodrick, issued a statement to the effect that approximately 20 000, 30 000, 40 000 women had voluntarily come to the camps, “for food and protection against blacks”. Hobhouse was soon painted as a mischief-maker trying to gain political ends from her visit to South Africa. However, her resolve to inform the British public about the conditions in the concentration camps in South Africa never wavered. Not all of her protestations fell on deaf ears.

A considerable breakthrough came when Liberal Party MP Sir Henry Campbell-Bannerman and a future British prime minister gave her a hearing. This led to a request from David Lloyd George to Parliament to discuss what was happening in South Africa.

While several high-ranking British Liberal politicians started to take note of Hobhouse’s first-hand knowledge of the atrocities in the concentration camps, the Conservatives tried to bury their heads in the sand over the issue. The phrase coined by Campbell-Bannerman, “methods of barbarism”, began to echo through the corridors and halls of power in Britain. For the most part, however, Hobhouse was resented for her “unpatriotic conduct”. The jingoes denounced her as a traitor. The majority of the newspapers wrote scathing reports about her. Debates raged on, Conservatives holding on to the fact that the camps were refugee camps for the protection of women and children, saying that war is war; while the Liberals argued that there was a policy of extermination going on in South Africa. The report that Hobhouse penned for the Committee of the Distress Fund for South African Women and Children was circulated in the Houses of Parliament, causing a further stir.

See Rebecca Gill’s Calculating compassion: Humanity and relief in war, Britain 1870–1914, Manchester University Press, 2013, which examines the origins of British relief work in late 19th-century wars on the continent and the fringes of Empire. Starting with the Franco-Prussian war of 1870–71 it follows distinguished surgeons and “lady amateurs” as they distributed aid to wounded soldiers and distressed civilians, often in the face of considerable suspicion. Dispensing with the notion of shared “humanitarian” ideals, it examines the complex, and sometimes controversial, origins of organised relief, and illuminates the emergence of practices and protocols still recognisable in the delivery of overseas aid. This book is intended for students, academics and relief practitioners interested in the historical concerns of first-generation relief agencies such as the British Red Cross Society and the Save the Children Fund, and their legacies today.

In areas such as Leeds and Manchester, her pleas for support for the victims in the concentration camps were listened to with a great deal more sympathy. She had to explain that the women and children were not dirty because they did not wash themselves. She had to educate the British public against the lies that the British government were telling.

In the meantime, conditions in the camps were getting worse as the numbers of interns grew (93 940 whites and 24 457 blacks). And the death rate rose: in May 1901, 505; in June, 782; and in July, 1675. By 29 September the number of inmates had increased and by August, 1 878 had died. The death rate of children escalated phenomenally and by 29 September 3 245 children had died.

Meanwhile, the British government had sent out a committee of women to visit South Africa, but these were not women sympathetic to the Boer cause and this greatly irked Hobhouse. She was not really interested in the politics of the war – her concern always remained the plight of the sick and dying in the camps.

A painting by WH Coetzer depicting the scorched earth policy at the time of the South Africa War. This policy led to the destruction of about 30 000 Boer farmhouses and the partial and complete destruction of more than 40 towns. Thousands of women and children were removed from their homes by force. They had little or no time to remove valuables before the houses was burnt down. They were then taken by ox wagon or in open cattle trucks to the nearest camp. The image of the painting is from http://www.wmbr.org.za/view.asp?pg=research&pgsub=camp&pgsub1=1&head1=Concentration%20Camps (downloaded 16 October 2016).

While at home in England, Hobhouse felt frustrated and helpless at being so far away from South Africa. A burning desire to help those suffering in the camps made her want to return, all along knowing that the military authorities would probably never allow her back. This notwithstanding, she set sail incognita and arrived at Table Bay on 27 October 1901. She thought that she might be able to get ashore and travel to see the conditions in the concentration camps in South Africa, fully aware that there was a potential risk that the authorities would bar her. She was not wrong, for she was prohibited from leaving the Avondale Castle. Strong protestations resulted in her being tied down and placed on a stretcher, after which she was returned to her cabin. After 24 days she arrived back in England.

Her travelling had not been in vain, however – years afterwards, writing to her friend Tibbie Steyn, the widow to the former president of the Orange Free State, she described the disgusting conditions in which she had travelled. The experience had made her sympathise with the tens of thousands of South African countrywomen and what they endured to meet “exposure unprepared”.

Meanwhile, the committee of women that had been sent to South Africa on a fact-finding mission to the camps by the British government soon began to change their mind based on what they were seeing. One of them, a member of the Ladies’ Commission, is reported to have said, “We all feel that the policy of the ‘Camps’ was a huge mistake which no-one but these unpractical ignorant Army men could have committed. It has made the people hate us …”

There were overlaps between their report and Hobhouse’s, which started giving her some sort of credibility. Some of the recommendations put into place started to reduce the mortality rate of children, such as purifying the water, pitching more tents – all recommendations that Hobhouse had made on her 1901 visit. One of the British officials made the statement that at the time, had the authorities listened to Hobhouse, a great many lives might have been saved. Such was her foresight.

In the spring of 1902, while staying in France, Hobhouse wrote her book The brunt of the War and where it fell  to give the perspective of the war from the standpoint of the women and children in the concentration camps in South Africa. It was from there that she learnt of the peace that had been made on 31 May 1902 between the Boer Republics and Britain. This meant she would probably be able to move around more freely in South Africa.

Time had hardly passed when in May 1903 she was back on a visit to South Africa. Pleased to see her friends, after a short stay in Cape Town she travelled to the Karoo to meet Olive Schreiner. Schreiner had come to know her through The brunt of the War and commended her for it.

From there, she went to see for herself what post-war Free State and the Transvaal looked like, writing, “The country is a sort of Ezekiel’s Valley. Thousands of sheep on one side and hundreds on the other – skulls and bones white as snow, and horses, horses all along the way.” Whereas on her earlier visit there had been a kind of ambivalence about her being in South Africa among those who did not really understand her position and did not know the gravity surrounding the war in South Africa, now most were convinced of her genuine concern for the plight of those suffering in the camps. On p 137 Brits reflects Emily’s travels through the scorched earth landscapes after the Boer War, starting on 12 June 1903 and ending on 4 October when she returned to Bloemfontein.

Reading Tibbie, a book about a remarkable person, Tibbie Steyn (by Elbie Truter, who researched the topic of her life for her master's and doctoral theses), will provide further insights about Hobhouse (and her relationship with Mrs Steyn). The author was encouraged to engage in the research after she had repudiated a newspaper correspondent's claim of a possible relationship between General Smuts and Emily Hobhouse.

The intensity of her tour in South Africa, fitting in many places in this short time, attests to the great amount of energy that Hobhouse possessed. In the course of her journey she stopped over in Pretoria to visit Jan Smuts, whom she saw as a future leader. In reality, in the countryside, it was most distressing to see the hunger in peoples’ eyes. All the time, she was under secret surveillance as the British authorities had her every move covered. Foremost was the humanitarian work and her concern that the stricken should be cared for, the hungry fed and even that the farmers should enter into ploughing plans and that there should be sufficient rations for the black workers. She became much loved on the journeys – some named their children after her, and some even asked her to be their child’s godmother.

On 22 December 1903 Hobhouse returned to England from her South African visit and after a few months there, she undertook a trip to France in April 1904 to visit her friend Tibbie Steyn, who had accompanied her husband, MT Steyn, abroad. She also visited the president of the South African Republic, Paul Kruger, who was living in exile in Switzerland, never to return alive to South Africa – it would have meant having to be a British subject, something he was not able to reconcile himself to. Emily did not really get much from the visit other than to think that this person is from another age. Her travels in Europe at the time extended as far afield as to the Italian island city of Venice. She had ventured there to learn more about the art of lace-making, a lifelong passion and a craft that she had learnt from the Boer women. Would she not be able to initiate lace-making industries for the women in South Africa? Soon she was off on a fact-finding journey to Ireland to meet up with experts ready to teach spinning and weaving. South Africa’s abundance of wool could be ideal for this industry.

From there she followed the plight of the of the Chinese indentured labour imported for work on the mines and plantations. Correspondence between her and Smuts over the issue ensued, but his attitude did not impress her. He might have been writing a bit tongue-in-cheek when he commented that he preferred to sit still, water his orange trees and study Kant’s critical philosophy … Hobhouse even wondered if he had felt that he had crossed the Rubicon (see p 143 for the image of Smuts created in Emily’s mind).

Emily was now back in England, resident at the home of Liberals Arthur and Mary Hobhouse (Arthur, Lord Hobhouse, being her late father’s youngest brother). A wonderful surprise lay ahead for her: the Distress Fund organised a special function in honour of the great work that Emily had done in South Africa, and there were several dignitaries present with messages from Earl Spencer (the great-grandfather of the late Diana, Princess of Wales).

A further break for Emily came in 1905 when she met Margaret Clark, a Quaker from Street who wanted to assist with the spinning and weaving industry in South Africa and possibly even the art of lace-making in post-Boer War South Africa. The relationship between the two is significant for Hobhouse’s story, as both these women made a significant contribution to social life in South Africa. On her travels to South Africa Margaret was to meet Smuts and they enjoyed a lifelong friendship. Margaret married a wealthy banker and they had a son whom they named Jan, after Jan Smuts. Botanising was a much-favoured pastime of Smuts’s and he introduced the family to this activity, which influenced the young Jan Gillett, Margaret’s son. The obituary of Jan Gillett is available at this link and shows the link with South Africa, initially created between Hobhouse and Margaret Gillett-Clark. It demonstrates how the influence of Hobhouse stretched to areas of British society.

Margaret Clark was from the Clark family who owned the British company C & J Clark International Limited, which still today trades as Clarks, an international shoe manufacturer and retailer, founded in 1825 by brothers Cyrus and James in Street, Somerset, England. Margaret had had exposure to the way in which her family’s enterprise extended beyond the raw manufacturing to benefit social initiatives such as schooling, a theatre, sport and a library. Teaching and learning as in the Clark’s ventures in England now also became part of Emily’s school at Philippolis in the Free State in South Africa, where they started to teach young women who were widows from the war how to spin and weave. One evening at the school a reading from Paraclesus, a physician and botanist, inspired Petronella Van Heerden, the 18-year-old daughter of the local magistrate. Emily introduced her to further reading, such as John Stuart Mill’s Subjection of Women and Aristotle’s Nichomachean Ethicfurther.

Another visit to Smuts’s in Pretoria was a delightful respite for Emily from the school, and to have the conversation with the likes of Jan and Isie Smuts at their home in Irene, equally so. She wanted more spinning and weaving schools. She also consulted Louis Botha, a future South African prime minister. It was generally agreed that creating a spinning and weaving industry was one method of creating employment for the jobless, especially in light of the slum neighbourhoods that had mushroomed in the countryside. It was also a way of creating employment for the orphanages.

Read Piet Beukes’s The Romantic Smuts – Women and love in his life, Cape Town, Human & Rousseau, 1992, for a description of the personal life of Jan Smuts, and an analysis of his relationships, revealing the tender and romantic side of his persona … and his acquaintances with Emily Hobhouse, Margaret Clark and others.

At the time she was visiting in Pretoria, Hobhouse was making the necessary arrangements to return to England to spend time with her beloved Aunt Mary. In her absence, Margaret was to run the school at Philippolis. A telegram arrived to say that meanwhile Aunt Mary had died. A close family friend relayed to Emily the news that her aunt had specifically asked that her farewell tidings be sent to her beloved niece, Emily.

Quite a significant change came over Emily, and she was now becoming a bit restless. She was to leave the school in the Free State and establish a new one at Langlaagte in the south of Johannesburg. Huge challenges lay ahead to procure more spinning equipment. One consignment of spinning wheels that arrived from Switzerland had been damaged in the containers, which required carpenters to repair them.

A further setback was Margaret’s return to England. Emily’s Aunt Mary’s death and the departure of Margaret made her yearn for more privacy. With Smuts’s help she managed to acquire a plot and build a house in Bellevue in Johannesburg, a suburb over the years inhabited by, among others, Mohandas Gandhi, Herman Charles Bosman, Joe Slovo and Ronnie Kasrils.

Important moments in South African and British history were experienced from her house, number 91 Becker Street, Bellevue, named Mara. The text by Brits does not suggest an explanation for Emily’s giving it this name. Was this perhaps because she had felt bitter, like Naomi in the biblical texts (Ruth 1 v 20)? Nevertheless, from this house Emily came to learn about the change of government in Britain, where the Liberals had defeated the Conservatives, with Balfour succeeded by Emily’s acquaintance Campbell-Bannerman. Amid these events in Britain, in South Africa the spinning and weaving industry was gradually growing from the efforts of Hobhouse and Clark. From Philippolis and Langlaagte it spread to Bellevue, as well as to a distribution depot at Waterkloof, a small town south of Philippolis. It was once again time for a visit to England, to campaign there for further support for the spinning and weaving industry in South Africa, to address the Boer Home Industries and visit Switzerland to thank those who had sent out spinning wheels (1 000), and return to France to learn still more about lace-making.

Emily’s sojourn was action-packed – a psychic in France warned about the poor condition of her heart, and she found solace in a new St Bernard puppy named Caro, after her lost love, John Carr Jackson.

The scene in the South Africa that she returned to in April 1907 was a more positive one than in the past – Margaret Clark was back at Philippolis, and new officials were in charge of the government departments she worked with. The spinning and weaving industries were going ahead nicely. Hobhouse decided to move to Pretoria, where she bought 305 Wessels Street, and a new school, the Central School, was built. The skills of the students there was to include business skills training – uncanny how she always thought of everything.

Another visit to Olive Schreiner gave her courage that solitude was a source of strength. She would still like to be married and have a child, as she confessed in her letter to Isie Smuts (180). Her children were the 26 schools that she had been responsible for establishing.

In October 1908 she left for Europe to follow up on the lace-making industry she always dreamt of. The Chinese indentured labour question still lay heavy on her heart and the vulnerability of women and their rights strong on her mind. Now, reading Justice and Liberty by GL Dickinson converted her to becoming a complete socialist. In 1909 Emily, her brother Leonard Hobhouse and the philosopher Bertrand Russell founded the People’s Suffrage Federation, joined by the Women’s Labour League and Women’s Railway Guild. At this link read the article by Russell entitled Should Suffragists welcome the People’s Suffrage Federation (1909)? Hobhouse’s mission would be the initiation of women suffrage to achieve true political representation (women in Britain being excluded from the vote).

On another visit to Venice to study lace-making she met Lucia Starace who, with several others in October 1909, including Johanna Osborne, came out from Europe to Koppies on the Renoster River in the Free State to open the first lace-making school. Added in the text is a photograph (courtesy of Ferdinando and Hilda Coppola) of the striking Lucia reclining in a cane chair with a black cat comfortably settled on the table to her right. Reading about the different styles and methods of lace-making activities on p 192 et sequitur, for instance the Reticella, or the various names given to the patterns designed there, is truly an eye-opener to its intricate beauty.

Emily was now in Rome, but seriously struggling with her health, and at 49, getting on. To make things worse, she lived up on a hill and the 100 steps up from the piazza made it a real challenge for her angina. The lace school flourished and patters such as the “Wag ’n bietjie” pattern, designed by Emily from the local “wag ’n bietjie” (“wait a bit”) thorn tree, can be seen at the Bloemfontein War Museum where they are curated.

The famous “Wag ’n bietjie” pattern, designed by Emily Hobhouse from the local “wag ’n bietjie” thorn tree. Photo used with kind permission of the War Museum of the Boer Republics Collection (Bloemfontein, South Africa), downloaded from http://capelaceguild.tumblr.com/emilyhobhouse on 16 October 2016.

As time passed, a monument to memorialise the suffering of the women and children of the South African War was commissioned with the well-known South African sculptor Anton Van Wouw selected for this. Of the most interesting accounts as to how this great task materialised awaits readers as they see Emily’s profound hand in the design, from her apartment in Rome, visited by Van Wouw, even suggesting that he should incorporate Michelangelo’s Pietá in it. (She had visited Florence and seen the Pietá for herself, so she had first-hand knowledge of what it looked like.) Important is p 201 to appreciate Emily’s views that any monument for the war and its victims should include the suffering by blacks. Her international standing demanded that her concern for this aspect of memorialisation be included. Thus, she insisted that the memorialisation be national and inclusive, not sectionalist, and this caused much debate among the policymakers in South Africa. Her thoughts were with prominent persons in South Africa at the time, who included Mohandas Gandhi and Pixley ka Izaka Seme. This was the time the South African Native National Congress was being born (later to become the ANC, renamed thus in 1924). Her views on race were clearly universal.

From http://www.wmbr.org.za/view.asp?pg=memorial&pgsub=design&pgsub1=1&head1=Designing%20of%20the%20Memorial, downloaded on 19 October 2016.

After the sculptor Anton Van Wouw had had detailed discussions with the architect of the war memorial to be constructed near some koppies (rock outcrops) to the south of Bloemfontein, he departed for Italy, where he started working on the group of sculptures and the panels in bas-relief in the studio of Canova in Rome. During this time he was in constant contact with Emily Hobhouse, who also visited him in Rome. She told Van Wouw about an incident during the war when she was visiting the concentration camps. The story she told him undoubtedly moved him to completely change the original design he had in mind for the main group of sculptures. 

The National Women’s Memorial dedicated to women and children was unveiled on 16 December 1913 and represents the ideals of former Free State President MT Steyn and Emily Hobhouse. Today it attempts “to reflect, to learn and to celebrate, establishing the National Women’s Memorial as an iconic and living heritage site, a reference and tourism destination; and to create a legacy and foundation for sustainable development for future generations” (http://vrouemonument.co.za). The memory of Hobhouse lives on in it, even if she was unable to be at the opening. As she was on her way to Bloemfontein for the opening, the intense Karoo heat caught up with her. Having arrived exhausted at Beaufort West, she was forced to turn back to Cape Town. Consequently, she was unable to be in Bloemfontein for the unveiling of the monument, but her speech was read on her behalf on 16 December 1913. Visit http://vrouemonument.co.za for updated text and visuals. Above all, see the sculpture through the eyes of Emily Hobhouse as she witnessed first-hand the suffering of the women and children of the concentration camps. Also look at Michelangelo’s Pietá for some remarkable similarities.

Michelangelo's Pietà that served as an inspiration for Van Wouw's bas-relief for the National Women’s Memorial (Vrouemonument).

Hobhouse identified with Gandhi’s cause about the legislation that forced Indians and Chinese living in the Transvaal to carry a certificate as a pass, with failure to do so prohibiting them from trading, and possibly resulting in their facing imprisonment. This was one of many restrictive laws passed against Indians which called for protest action under which Gandhi was later imprisoned (1913). Emily Hobhouse took up the cause for the Indians in South Africa, as she did for other unrepresented persons or groups. Her efforts contributed to some adjustments to the strict laws. Gandhi wrote to Hobhouse to say how he had followed her career and admired her courage for it.

Meanwhile, Smuts and Hobhouse grew further apart because of differing political views. In the past, sometimes Smuts would be at the quay in Cape Town to say farewell or bid her welcome when she travelled to and from South Africa. Now it was Gandhi who was there in Table Bay to bid her farewell on her journey back home (March 1914).

Downloaded from https://www.google.co.za/webhp?sourceid=chrome-instant&ion=1&espv=2&ie=UTF-8#q=gandhi on 20 October 2016.

Gandhi was 24 when he arrived in South Africa in 1893 to work as a legal representative for the Muslim Indian Traders based in the city of Pretoria. He spent 21 years in South Africa, where he developed his political views, ethics and political leadership skills. Here is a portrait of him just before he was assassinated in 1948.

The student of history can read up from p 220 for a summary of the background to World War I. This is where the Brits text is different from many of the other texts on Hobhouse. As a science journalist Brits can strongly contextualise the events, although Hobhouse remains at the centre of the events. Emily viewed the outbreak of war as another Armageddon. Back in England, she sided with her influential friends, including the Courtneys, Bertrand Russell, Ramsay MacDonald (who had visited South Africa in 1902 and was appalled at what he saw) and others who had established the Union of Democratic Control to temper the war hysteria and instead to resort to reason. Old faces popped up again, not least the barbaric Kitchener whom she knew about from previous experiences.

Meanwhile Hobhouse in an open letter dated October 1914 addressed the women of Europe, arguing that there was no difference between the people of Britain and those of Germany. Her aim once again was to focus attention on the plight of the women and children caught up in the exigencies of war. Her correspondence with Smuts about the war, her visit to Europe (where she met up with Petronella Van Heerden in Amsterdam whom she knew from the spinning school in the Free State), a photograph of the beautiful young Nella, as she was called, a hitherto unpublished photo of Emily resting at the Hobhouse family home, Hadspen in Somerset, England, in 1916, and the first page of a banned article by Hobhouse published in Dreadnought (the socialist and feminist newspaper) all appear in chapter 16 of the Brits text – real pearls!

At that stage, and very ill herself, she nevertheless undertook a journey through Belgium and Germany from 6 June until the end of that month in 1916 (see her itinerary on p 239) to visit the camps where men, women and children were imprisoned, and to speak with high-ranking authorities to end the war. It is in chapter 18 that the “traitor” element in the story surfaces mostly. Questions were asked in Parliament about how it was possible for a woman like Hobhouse to travel as she did through enemy country. Who gave the permission? Was there no way of bringing to justice a lady who just goes off in order to betray the country? Her answer: it was a journey with a “humanitarian pass”.

Many Britons now turned against her. Even Smuts cold-shouldered her, and preferred visiting Margaret Clark, married, now Margaret Clark-Gillett. Even Louis Botha stopped his contact with her. Visiting Germany after the war brought images there of the same things she had witnessed when she travelled though South Africa after the Boer War.

She returned to Germany in September 1919 to see the suffering there and get an idea of the conditions and the needs of the children. She assisted in the Save the Children Fund to get supplies to the needy children and brought those in dire need of recuperation to places in Olivella, Switzerland. Children came from all over the areas east of France – Germany, Austria, Czechoslovakia and Hungary – to get healing. In Leipzig alone there were 30 000 children in need of food. The efforts to send funds and food were made from many different quarters: banks, relief funds and the many organisations supported by the Quakers.

By January 1920 Emily was feeding 225 children in four schools in Leipzig. By May she was feeding 34 schools, and 11 000 children! No funds were sent by the British government, as they resisted her request. Through the efforts of Tibbie Steyn in Bloemfontein, enough money was raised in South Africa to make some war-torn children in war-ravaged Europe receive Christmas gifts! Enough money was raised from South Africa to keep the feeding scheme in Leipzig going until 1922. From January 1920 to January 1921 Emily’s scheme provided 3,4 million hot meals for children. From January 1921 to when the scheme ended in March 1922 another 1,4 million hot meals were provided. Only one staff member was employed. There was no money spent on administration. A rare photograph provided by Jennifer Hobhouse Balme shows a very tired Hobhouse seated in a chair, probably in Leipzig, surrounded by persons whose names are unknown. The work Emily had done in Leipzig significantly contributed to the improvement of the health of those children. Yet in Britain a law was passed which gave women over 30 the vote if they were married, a graduate or owned property. Ironically, the very person who had strongly campaigned for women’s rights, qualified for none of these categories.

With the help of friends, especially from South Africa, Emily was able to purchase a house at St Ive at the sea in Cornwall, not far from where she had grown up. Here she spent time resting and writing. Her philosophies are reflected in chapter 20 of the Brits text – worth spending some time over, reading, and rereading, to get a better of idea of her inner spiritual thoughts. What is the role and value of silence in our lives? Now a semi-invalid, she moved to London (1923). Unbelievably, from there she upped and went to investigate the suffering of people in Germany. Then, in 1924, the city of Leipzig honoured her for her work for its children in a time of great need (24 December 1924). This was the year that the Pact Government came into power in South Africa, which was the start of the escalation of segregationist legislation. Milner, the architect of the South African War, died the next year, 1925.

At 66, in 1926, Emily was still writing to her closest friend, Tibbie Steyn in South Africa. She had moved to East Wittering near Chichester in West Essex in November 1925, once again at the sea, and loved the sound of the waves against the shore. On 11 April 1926, from Godshill on the Isle of White, trying to recuperate, she wrote to her friend Tibbie acknowledging her close friendship. Tibbie had filled the lost space from her Aunt Mary. Her last letter to Tibbie is to be found on pp 282–3 of the Brits text.

By now Emily was talking in a religious register and she began to immerse herself in religious events. She died peacefully on 26 June 1926 in London. She was 66 years old. The penultimate chapter of the book is dedicated to the funeral service for Emily Hobhouse which was held in South Africa. It was termed a great occasion, and she was buried like a princess. Brits describes the ensconcing of her ashes (surely she means that the ashes were immured) at the base of the Women’s Monument in Bloemfontein. Her yearning for a husband had lived with her; hers was truly an unrequited love.

The Brits text has 10 pages of endnotes. There are eight pages of sources consulted, the major part being primary, of which some are primary unpublished! The index comprises eight pages. There is a page of acknowledgements. A bio of Brits appears on p 333. What propelled her to write this book on Hobhouse? Her ability as a specialist in science journalism; her passion for forgotten stories; her love for facts.

Tafelberg have published a book that probably many would covet when writing up a biography, or even an autobiography. The text is psychedelic, interspersed with colour, sepia, black-and-white images, almost like a new kind of internet text. Vignettes, geometric patterns and shapes, inserted quotes all make it an attractive book. Maybe at times the writing could have been better sequenced – one sometimes finds oneself looking for the links.

First editions love typos, so there are a few.

If Hobhouse was a traitor, you can only end up loving her for it. Brits has brought the persona of a remarkable person fully to life in the text. South African Hobhousian historiography has become unspeakably enriched from her writing.

The post Book review: Emily Hobhouse – Beloved Traitor by Elsabé Brits appeared first on LitNet.

Onderhoud oor Hartskombuis: Boerekos van die Anglo-Boereoorlog tot vandag

$
0
0

Hartskombuis: Boerekos van die Anglo-Boereoorlog tot vandag
NB-Uitgewers
ISBN: 9780624072034

Vicky Heunis gesels met Naomi Meyer oor Hartskombuis: Boerekos van die Anglo-Boereoorlog tot vandag

Hallo Vicky, jy is betrokke by die Oorlogsmuseum en is een van die hoofsamestellers van Hartskombuis. Handel die boek oor Boerekos tydens die Anglo-Boereoorlog?

Hallo Naomi. Dis heeltemal korrek. Ek is die versamelingsbestuurder by die Oorlogsmuseum van die Boererepublieke in Bloemfontein en was gedeeltelik betrokke by die samestelling van Hartskombuis.

Elria Wessels, vorige senior navorser by die Oorlogsmuseum, het in 1994 die eerste uitgawe van Boerespyse die lig laat sien. Sy het gepoog om ’n tradisionele kookboek daar te stel wat hoofsaaklik geregte bevat het wat voor, tydens en na die Anglo-Boereoorlog (1899–1902) in die binneland (dus die voormalige Oranje-Vrystaat- en Transvaal-Republieke) van Suid-Afrika voorberei is.

Jong dames van weleer is nie net onderrig in lees, skryf, rekenkunde en musiek nie, maar moes ook vaardig wees in die kookkuns. Geen meisie is as hubaar beskou as sy nie kon brood bak en vleis bewerk nie. Die enkele Nederlandse kookboeke wat bestaan het, het in onbruik geraak. Daar is al hoe meer van tradisionele Suid-Afrikaanse geregte gebruik gemaak, waarvan resepte nêrens in gedrukte vorm verskyn het nie. So het die tradisie van die “handgeskrewe resepteboek” sy verskyning gemaak en is resepte van geslag tot geslag oorgedra. In 1890 is die eerste druk van mev EJ Dijkman se Kook- Koek- en Resepteboek in sy eiesoortige Afrikaans gepubliseer. Na 1900 sou heelwat meer kookboeke verskyn, soos die Oranje Kook-, Koek- en Receptenboek voor Zuid-Afrika deur mev DJH, waarvan die tweede druk in 1909 uitgegee is. Van dié resepte is dan ook in hierdie publikasie opgeneem.

Wessels het tydens die samestelling van die eerste publikasie ook waardevolle hulp ontvang van die luisteraars van Vrouefokus, wat talle handgeskrewe resepte verskaf het. Sy het ook onder andere toegang gehad tot die versameling kookboeke van die Steyn-familie van Onze Rust en handgeskrewe resepte van mev Tibbie Steyn (eggenote van president MT Steyn).

Die kookboek Boerespyse was so gewild dat dit ses keer deur die Oorlogsmuseum herdruk is. Uiteindelik was daar nie meer die nodige fondse om die boek te laat druk nie, maar die aanvraag na die boek het nooit opgehou nie. ‘n Paar jaar gelede het ons saam met Tafelberg Uitgewers aan ‘n ander publikasie gewerk en die moontlikheid om die kookboek te herdruk, maar met ‘n nuwe aanslag, is bespreek. Dis waar Hartskombuis sy ontstaan gehad het.

‘n Resepteboek oor kos tydens die Anglo-Boereoorlog! Maar hoe rym dit? Was die meeste vroue en kinders dan nie uitgeteer in konsentrasiekampe nie?

Die Anglo-Boereoorlog het soveel fasette gehad. Aan die begin van die oorlog was daar ‘n groter verskeidenheid van vrugte, groente, vleis, pluimvee ens beskikbaar. Namate die oorlog gevorder het, het die voedselvoorrade en bestanddele ook begin kwyn. Daar was vrouens in die dorpe en stede soos Pretoria en Bloemfontein wat bestanddele meer geredelik in die hande kon kry. Tog het duisende vrouens en kinders in die konsentrasiekampe beland. Toestande in die konsentrasiekampe was haglik en die vrouens het steeds gepoog om met die karige voedselrantsoene tot hul beskikking ‘n maaltyd vir hulle gesinne voor te berei, soos om pap te maak (ble 58–60) of brood te bak (35). Baie vroue het opgemerk dat die “kos te min was om van te leef, maar te veel was om van te sterf”. (Sien die gedeelte oor toestande in die konsentrasiekampe op ble 15–16.)

Is Hartskombuis net ‘n kookboek wat resepte bevat?

Hartskombuis is baie meer as net ‘n kookboek wat tradisionele resepte bevat. Die Anglo-Boereoorlog en sy nagevolge het ‘n groot invloed op ons tradisionele kooktradisie gehad. Hartskombuis is ‘n unieke kookboek met staaltjies, brokkies geskiedenis, foto’s van hedendaagse historiese herlewing, asook foto’s van huisraad uit dié periode. Die inligting en foto’s is tussenin die resepte verweef om sodoende ‘n stukkie nostalgie aan te wakker en hulde te bring aan die ryk erfenis wat ons voorouers nagelaat het.

Vrystaatse krummelpap, Hartskombuis, bladsy 60 (resep heelonder)

Die eerste resep in die boek: anysbeskuit; die eerste bestanddeel: kitsgis. Kom ons praat net gou oor moderne versus destydse bestanddele. Het die samestellers van die boek analogiese produkte gesoek wat vandag se moderne lesers kan gebruik, of is hierdie werklik produkte en bestanddele wat destyds gebruik is?

Daar is sover as moontlik gebly by die tradisionele bestanddele. Om praktiese redes is daar hier en daar wel afgewyk van die tradisionele bestanddele, wat vervang is met analogiese produkte om dit meer gebruiksvriendelik te maak vir die moderne gebruiker, soos die gebruik van kitsgis in plaas van suurdeeg. Botter is deurgaans wel gebruik – dit staan die moderne leser egter vry om dit met margarien te vervang.

Die ABO se mense het nie moderne kombuisapparaat of stowe gehad soos vandag nie. Hoe versoen mens die elektriese kombuis van vandag met destyds se kombuisomgewing (prakties)?

Die elektriese kombuis van vandag is baie gerieflik en tydbesparend. Tog was daar vernuwende kombuisapparaat wat destyds ontwerp is om sekere prosesse te vergemaklik. Op bl 31 is daar byvoorbeeld ‘n foto van ‘n koffierooster wat gebruik is om koffiebone egalig te rooster. Dit was egter nog steeds ‘n tydsame proses en het handearbeid geverg.

’n Probleem wat oorkom moes word, is dat die imperiale mate en die metrieke mate nie ooreenstem nie. Daar is gepoog om metrieke mate by al die resepte te voorsien en dit is in sommige gevalle slegs benaderd waar omskakelings wel gedoen is.

Smaak verskil. Of hoe? Vandag se mense is meer gesofistikeerd in hul smaak, ken kosse uit verskillende lande. Is die kos in hierdie boek lekker vir ‘n moderne fynproewer?

Vir seker is die kos lekker vir die moderne fynproewer ook. Moderne kokke erken dikwels dat indien hulle ‘n herinnering by hulle gaste kan opwek, dan is hulle gereg ‘n treffer. Die meeste van ons het met die tradisionele disse en geregte in die kookboek grootgeword en dit bring dikwels ‘n herinnering van een of ander aard op. Die disse bevat bestanddele waarmee ons vertroud is en baie van die disse word vandag nog steeds in talle huishoudings gemaak.

Mans en vroue het verskillende oorloë beleef, of hoe? Bevat hierdie boek resepte uit vroue se kombuise – of ook kosse wat mans in die veld of elders, te midde van die oorlog, voorberei het?

Die boek bevat resepte uit vroue se kombuise asook geregte wat te velde voorberei is. Met die uitbreek van die Anglo-Boereoorlog op 11 Oktober 1899 was die burgers op kommando aanvanklik goed voorsien van voedsel. Met die verloop van die oorlog het kosvoorrade egter al skaarser begin raak, veral weens die toepassing van die verskroeide-aarde-beleid waardeur meer as 30 000 plase totaal vernietig is. Die begin van guerrilla-oorlogvoering het beteken dat Boeremagte vinnig en lig moes beweeg. So moes daar ontslae geraak word van swaargelaaide proviandwaens wat bewegings kon belemmer. Dit het beteken dat voedselreserwes in ‘n saalsak moes kon inpas. Biltong (64) en stormjaers (73) was gewild omdat dit nie gou bederf het nie. Met die verloop van die oorlog het die Boere vindingryke maniere bedink om hulle kwynende proviand aan te vul. So byvoorbeeld is mielies en selfs wortels van die witgatboom as alternatiewe gebruik vir koffiebone. Sien gerus ook die resep vir ‘n unieke gereg, kommandorys, op bl 112. Die verlange na hul vaderland het krygsgevangenes in Ceylon, Bermuda, Indië en op St Helena aangespoor om tradisionele geregte voor te berei en daarom is talle pannekoek- en gemmerbierstalletjies (172 en 122) in die kampe deur entrepreneurs begin.

Hertzoggies, Hartskombuis, bladsy 160

Watter soort kosse het die mense tydens die ABO oorwegend geëet? Vleis, stysel, soetigheid?

Vleis was definitief een van die hoofkossoorte gedurende die oorlog. Alle soorte vleis is geëet en op verskeie maniere voorberei. Op ble 48–9 en 100–1 word uitgebrei oor die beskikbaarheid van vleis sowel as bykosse gedurende die oorlog. Na die vredesluiting op 31 Mei 1902 was die twee republieke in armoede gedompel en was daar ‘n groot skaarste aan voedselbronne. Namate toestande verbeter het, het soetigheid weer op die voorgrond getree en het veral Afrikaner-patriotisme neerslag gevind in die benaming van nageregte en fyngebak, soos die President Steyn-koek (164), die Generaal de Wet-koek (162), Hertzoggies (160) en Generaal Smuts-koekies (156).

“Die geskiedenis was nog nooit so verteerbaar nie,” staan op die flapteks. Wat dink jy verklap die kos van die mense wat dit geëet het?

Die kos dui op die deursettingsvermoë en vernuwingsvernuf van die mense om voor, tydens en na die oorlog deur dik en dun nog steeds hulle lewensbestaan te kon voer met die voedselbronne tot hulle beskikking.

Wat is jou gunstelingresep in die boek? Sal jy dit asseblief kan deel?

Vrystaatse krummelpap met kaiings op bl 60.

Krediet: Hartskombuis, bladsy 60

The post Onderhoud oor Hartskombuis: Boerekos van die Anglo-Boereoorlog tot vandag appeared first on LitNet.

Resensie: So is dit nou – nog stories van gister en vandag deur Johan van Wyk

$
0
0

So is dit nou - nog stories van gister en vandag
Johan van Wyk
NB-Uitgewers
ISBN: 9780624080206

Kort voordat ek Johan van Wyk se tweede boek, So is dit nou - nog stories van gister en vandag, begin lees het, het ek eers weer sy So was dit (Tafelberg 2013) gelees. Net om in die regte stemming of op sy golflengte te kom.

Want die herinneringe aan sy rubriek, "Stop van myne" in Die Volksblad (nou: Volksblad), is steeds sterk by my. Met die herlees en pas met die lees van sy nuwe boek het ek opnuut die styl en stem van Johan van Wyk ervaar en geniet. Daar is maar net een soos hy!

Van Wyk, ‘n bekroonde rubriekskrywer in publikasies van Naspers/Media24, onderskei hom in sy tweede boek opnuut as uitnemende storieverteller.

Sy liefde vir veral die Noordweste, die Hantam en Calvinia word weer beklemtoon. Dit is sy wêreld daardie en hy keer telkens na sy geliefde platteland terug in nostalgiese herbesoeke.

Dit is die mense van daardie harde landstreek wat hy aan die leser bekend stel: Hoe hulle geleef het en nou leef, aanpassing by die verlies van verdwene dinge, afskeid van ou goed en gewoond probeer raak aan nuwe dinge en gebruike.

Van Wyk se skryfwerk is ‘n kosbare kultuurhistoriese dokument. Dit lewer sosiale kommentaar op mense en hul dinge: op ‘n hoë leefstyl en ander se swaarkry, op vergrype en uitbuiting, maar ook op deernis en barmhartigheid.

Dit is ‘n relaas oor landboutoestande in ‘n harde wêreld – die stryd teen droogtes en vloede. "Reën, asseblief – nie te veel nie"! Karooboere "kon sewe jaar van droogte vat, maar nie sewe dae van reën nie".

Van Wyk was self ‘n boer en dit is steeds duidelik. Hy stort die hartseer uit as hy vertel van die ontvolking van sy geliefde platteland; onbewoonde plase wat nou aan stedelinge behoort, waar veeboerdery grootliks deur wild vervang is en waar jy baie ver kan ry sonder om ‘n enkele skaap te sien. En van die bittereinders wie se spore al dowwer word …

Met nostalgie roep Van Wyk ook herinneringe op van treinry. "‘n Onbeskryflike grootsheid en bekoring, wat nooit deur ‘n vliegtuig of motor vervang kan word nie, omsweef ‘n verligte trein in die nag."

Maar van ‘n eens magtige staatsonderneming – een van die beste spoorwegstelsels in die wêreld - is daar vandag op plekke net geroeste spore of niks oor nie.

Alle eer ook aan Tobie Wiese wat die boek saamgestel en geredigeer het. Hy het sowat 250 000 woorde uit veral latere rubrieke van Van Wyk gesif en geskaaf en gelas om by ‘n samehangende, vloeiende en verrassende sowat 60 000 uit te kom.

‘n Baie gepaste huldeblyk is die voorbladfoto van Van Wyk se pa, Johannes van Wyk, lank gelede van die plaas Zandkraal in Calvinia se wêreld, waar sy spore steeds lê en hy ook bekend was as ‘n storieverteller. 

Ek is seker nog ‘n uiters leesbare boek of twee kan saamgestel word uit Van Wyk se rubrieke wat oor 25 jaar in Die Volksblad verskyn het. Sy denkbeeldige reise saam met Nelson Mandela na oorsese lande en hoe hy vir Madiba soggens ‘n potjie mieliepap gemaak het, was byvoorbeeld skreeusnaaks. Maar daardie verhaaltjies lê in knipsellêers by Ineg (die Argief vir Eietydse Aangeleenthede) by die Universiteit van die Vrystaat en in gebundelde koerante. Dit is geskryf voor die digitale eeu.

Ek wil beaam wat Tobie Wiese sê: "Hierdie boek is vintage Van Wyk. Neem, lees en geniet!"

The post Resensie: So is dit nou – nog stories van gister en vandag deur Johan van Wyk appeared first on LitNet.

Boekresensie: Kristalvlakte deur Amy Jephta

$
0
0

Foto van Amy Jephta: http://www.amyjephta.com/interviews.html

Kristalvlakte
Amy Jephta
Drama
Tafelberg, 2016
ISBN: 9780624080008

Dit is seker onvermydelik dat ons in hierdie dae van uiters sigbare en wêreldwye onrus, bedrog, gierigheid, geweld en oorloë – koud en warm, verklaard en onverklaard – ‘n terugkeer sal sien na een van die aangrypendste en invloedrykste teaterwerke van die twintigste eeu.

Mutter Courage is volgens oorlewering binne een maand geskep in ‘n vlaag van wit-warm woede oor die stand van die wêreld en die onvermydelikheid van die komende oorlog met die opmars van die Nazi-beweging in Duitsland. Die gevolg was ‘n tydlose tirade teen die grenslose onsin en tragiese gevolge van die mens se onpeilbare vermoë tot ongenaakbare geweld, gierigheid en selfsug – maar ook sy eindelose vindingrykheid en aanpasbaarheid, en sy krag tot verduring en oorlewing onder haglike omstandighede.

Die knap verwerking daarvan wat hier bespreek word is daarenteen die resultaat van ‘n heelwat langer periode van besinning rondom die teksontwikkellingsproses, soos Tertius Kapp in sy voorwoord tot die publikasie verduidelik, maar dit maak die drama geensins minder ontstellend en doelwitgedrewe as verhoogwerk nie. Kapp sê verder Amy Jephta se toneelstuk “moet ... nie gelees word as ‘n eenvoudige verplasing van Mutter Courage nie. Dit staan gemaklik op eie bene, sonder verwysing na Brecht se oorspronklike teks.”

Dit is miskien bietjie optimisties gestel, want die vergelyking met die bronteks is eintlik onvermydelik gegee die metaforiese aard van Jephta se drama en die feit dat die aksies basies Brecht s’n volg en heelwat van die dialoog en liedjies breedweg op syne geskoei is. ‘n Basiese kennis van Moeder Courage (of selfs net van die konsep van ‘n “Moeder Courage”) openbaar dus verrassende dimensies in die plaaslike problematiek wat deur die skrywer aangeroer word, terwyl haar stuk op sy beurt weer verruimende insigte terugkaats om die aangrypende universele implikasies van die Brechtiaanse visie te herbelig.

Ek gee wel toe iemand wat nie Brecht se meesterwerk ken nie (en daar is is sekerlik vandag baie diesulkes) sal nie noodwendig heeltemal gekniehalter wees in sy of haar waardering van Jephta se besondere werk nie, maar iets fundamenteels gaan tóg verlore. Die verplasing van Mutter Courage na die Vlakte was immers van meet af aan die fons et origo vir die hele teksprojek waaruit Kristalvlakte gegroei het. Dis die hoe daarvan, en die doel daarmee wat van belang is.

Van Brecht na Jephta

Daar word heel graag na Brecht se stuk as epies verwys – nie net in die meer spesifieke Brechtiaanse sin van intellektuele, nierealistiese, nie-emotiewe teater nie (‘n benadering primêr miskien gekenmerk deur Brecht se konsep van verfremdung) , maar soms ook in die meer klassieke sin van ‘n werk van tematiese en strukturele omvattendheid oor ‘n heldefiguur (gekenmerk deur hamartia en hubris) of heldedade binne ‘n grootse opset.

Daar is ook ‘n sterk komponent van klassieke Griekse tragiese struktuur aanwesig in Mutter Courage, want die “heldedade” wat beskryf word, vind plaas op die periferie van die hoofaksie (dws ver verwyder van die leiers se beraadskamers en die slagvelde self), in die lewens van randfigure, en word aan ons oorgedra word in hervertellings en verslae te velde. (Daar is selfs ‘n eggo van Shakespeare se Fallstaff in dié tegniek.) Ons sien dus in die stroping van Priscilla se lewe die meer omvattende verenging en aftakeling van die samelewing self.

Die skep van helde was natuurlik glad nie Brecht se bedoeling nie, want in sy konsep van epiese teater voorsien hy nie empatie met simpatieke helde nie, maar dit is ‘n ironiese kinkel in die storie van Mutter Courage dat, lynreg téén Brecht se eie filosofie en esteties-politieke wense in, daar tóg ‘n antiheld as heldefiguur na vore tree. ‘n Heldin op klein skaal, maar van ware epiese dimensies, selfs in haar gebreke en tekortkominge: Die medoënloos gedrewe en byna gewetenloos-kommersiële moeder wat op die oorlog teer en – alles ten spyt – nog altyd gehore se aandag onwillekeurig en byna teësinnig aangryp in byna elke aanbieding van Brecht se stuk, enige plek in die wêreld.

Daardie finale beeld waarmee mens gelaat word, dié van die bejaarde vrou wat ná die dood van haar laaste kind, nogeens haar gelaaide wa met lewensgoedere opneem en nou vrou-alleen verder moet trek om steeds handel te dryf, het onvermydelik en gou simbolies geword van die mensdom se nimmereindigende stryd teen die gesiglose oormag van oorlog en geweld en dié wat dit bedryf.

Selfs met al die verfremdungs-tegnieke wat hy in sy epiese werk aanwend – die gestroopte aanbieding, die vertellings, die plakkate, die liedere, die akteurs wat rolle verwissel op die verhoog, en so meer – kon Brecht net nie slaag om die inherente emotiewe krag van sy eie skepping te onderdruk en die simboliese “Moeder Courage” self te ontwyk nie.

En tóg, dit ten spyt, of dalk wel juis daaróm, is en bly die werk seker een van die mees ontroerende en suksesvolle oproepe teen oorlog en geweld in die geskiedenis van die teater.

Alhoewel die teks uit die aard van die saak in die naoorlogsjare reeds in Engels in Suid-Afrika opgevoer is (bv deur Robert Mohr in Kaapstad, 1958), en wyd bestudeer word, het Mutter Courage eers in 1971, met Fred Steyn se vertaling as Moeder Courage en haar kinders (DALRO 1973), Afrikaans begin praat, en wel in die mond van Anna Neethling-Pohl, geregisseer deur Hannes Horne. (Dit sou Tant Anna se brood-en-botter rol word ná haar aftrede, een wat sy oor die volgende jare deur die hele die land gespeel het.)

In 2014 verskyn ‘n nuwe vertaling, dié een deur Saartjie Botha, ‘n baanbrekende weergawe van die Duitse teks onder die titlel Moeder Moed en haar kinders, nou gestalte gegee deur Aletta Bezuidenhout in die veelvuldig bekroonde KKNK/SUKOVS-opvoering onder die regie van Jerry Mofokeng.

Met Amy Jephta se vernuftige verwerking en verplasing van die Duitse meesterwerk, praat Mutter Courage in 2016 weereens met ons, maar hierdie keer in Kaaps en oor Kaapse dinge. En die nuwe heldin se naam is Priscilla.

Moeder Priscilla op die Kristalvlakte

Kristalvlakte het sy ontstaan in die Suidoosterfees se teksontwikkellingsprogram, in 2015 in die lewe geroep ter nagedagtenis aan Jakes Gerwel, wat tydens ‘n gesprek met Koos Bekker die gedagte geopper het om Bertolt Brecht se Mutter Courage na die Kaapse Vlakte te verplaas. Die werksessies van die skryfprojek is gelei deur Tertius Kapp, wat ook die voorwoord tot hierdie publikasie geskryf het en agtergrond oor Brecht, die teks en die projek verskaf. Kristalvlakte is vir die eerste keer by die Suidoosterfees van 2016 opgevoer onder die regie van Marí Bortslap-Calitz, met Ilse Klink as die moeder. Dit het op 29 April, 2016 in die Fugard-teater geopen.1

Die teks verskyn nou beide in druk en as ‘n e-publikasie danksy Tafelberg en die LW Hiemstra-trust.

Soos aangedui, het Brecht doelbewus sy stuk probeer afstand gee en “vervreem” van sy eie tyd en die leefwêreld van die Duitse bevolking van 1939, deur onder andere die aksie in die verre verlede te plaas en aan te bied in die vorm van ‘n gestroopte weergawe van gebeure tydens die Dertigjarige Oorlog (1618-1648). Dit was eintlik onder die omstandighede ‘n gemaklike skuif vir Brecht aangesien die (dikwels vergete) oerteks en bron vir sy hoofkarakter – (die roman Lebensbeschreibung der Ertzbetrügerin und Landstörtzerin Courasche van Grimmelshausen – juis kort ná daardie spesifieke tyd geskryf is (1669) en die gebeure wat hy beskryf tydens die Dertigjarige Oorlog afspeel.

Heelparty opvoerings van die teks verkies om Brecht se epiese styl en sy gebruik van daardie historiese en abstrakte konteks onveranderd te benut, maar sommiges probeer om iets méér van die hedendaagse relevantheid van die werk te beklemtoon deur allerlei metaforiese verwysings by die mise en scène van die opvoering in te werk. So byvoorbeeld gebruik Jerry Mofokeng oa kostumering en klankbaan in sy aanbieding van Saartjie Botha se Moeder Moed om ‘n verskeidenheid oorloë te reflekteer, vanaf die koloniale verlede, die Boere-oorlog, die Eerste en Tweede Wêreldoorloë en selfs die Suid-Afrikaanse grensoorlog.

Jephta se weergawe van die Brecht teks vat hierdie tegniek egter ‘n paar trappies verder: Dit behou die breë buitelyne van die verhaal (die stelselmatige verliese wat Priscilla ly as gevolg van haar ambisie en die aard van haar bestaan as smous van onder meer gesteelde goedere), sowel as die episodiese struktuur en die poging tot abstrahering van die bronteks, selfs die liedere. Dit verplaas die aksie egter geheel en al in tyd en plek, sodat die stuk stip en ongenaakbaar fokus op ‘n baie kontemporêre plaaslike problematiek.

Die verwysingsraamwerk van Kristalvlakte is pertinent die onlangse Suid-Afrikaanse verlede (1980's tot die hede) en die aksie vind plaas binne die baie spesifieke en bekende subkultuur van die bende- en dwelmwêreld op die Kaapse Vlakte.

Die verplasing is behendig gedoen, met die eenvoudige dog effektiewe inkleding van die besondere milieu en fyn karakterisering van die onderskeie personasies. Die kerninstrument in albei gevalle is natuurlik Jephta se lekker speelbare gebruik van Kaapse taalvariante. In haar “Nota oor taal” op bladsy 12 dui sy aan hoe sy klein klankverskille gebruik om sosiale status en persoonlike kenmerke van karakters te kenmerk.

Die gebruik van die Kaapse variante van Afrikaans as ‘n plooibare literêre en dramatiese medium het natuurlik – sosiologies sowel as taal-en letterkundig gesproke – ‘n lang en uiters interessante geskiedenis, een waarby Jephta haar hiermee duidelik vereenselwig en as vaardige skrywer aansluit.2

Kristalvlakte gaan oor ‘n “oorlog” wat hom afspeel op “slagvelde” in en om die huise en strate van die Vlakte, ‘n ruimte waarin mense soos Priscilla nie net moet leef nie, maar ook moet oorleef en hulle bestaan moet maak – in haar geval om te teer op die behoeftes wat die omstandighede self skep. In hierdie konteks is die personasie “Priscilla” beide ‘n nuutskepping, maar ook ‘n voortsetting van Brecht se “Courage”: Die lewensvertrapte dog onoorwonne vrou wat steeds daagliks spook om oorlewing.

In ‘n sin is Jephta se teks ‘n soort Brechtiaanse vertolking van Brecht se oorspronklike polemiese werk, wat mens tot nadenke en debat stem. Nes Brecht, stroop en vernou Jephta die konteks deur dit totaal los te maak van die groter Suid-Afrikaanse sosio-politieke en ekonomiese milieu (al is dit natuurlik implisiet aanwesig en toeganklik vir die ingeligte leser).

Sy beskryf dit dan impressionisties eerder as realisties as ‘n lang, bitter en aaneenlopende oorlog sonder oplossing, sonder einde. ‘n “Oorlog” waarin die hoofgebeure oor 30 jaar (!) versprei word, met wissellende intervalle in die moeder se lewe. Die gehoor beleef dus dié “oorlog” deur die “onbenullighede” en tragiese verliese van haar daaglikse bestaan.

Die impak hiervan is besonder interessant in ons steeds versplinterde en gestratifiseerde samelewing, aangesien dit tot ‘n groot mate tóg ‘n werklik vervreemdende effek het op baie kykers en lesers. Die feit is dat, vir die meeste Suid-Afrikaners, dié gebiede en dié subkulturele bestaan onbekende terrein is, ‘n milieu wat meeste mense slegs indirek – deur die media (nuusberigte en dokumentêre programme), fiksionele weergawes in romans, films en toneelstukke, edm – betree. Dit in teenstelling met die ervarings van dié wat daar, in daardie gebiede, móét woon en oorleef, dag na dag. Soos Priscilla en haar kinders, deur wie se ervarings ons dit nou leer ken.

Priscilla

Dit is nie ‘n sentrale aspek nie, maar tog miskien ‘n punt om te noem: Met die skepping van Priscilla bring Jephta ‘n interessante plaaslike en selfs metaforiese dimensie na Brecht se oorspronklike moeder, want sy is nou nie net meer die direkte afstammeling van Mutter Courage nie, maar terselfdertyd ook ‘n nuwe toevoeging tot ons eie indrukwekkende pantheon van vroue as heldinne. Vroue wat, as stukrag en martelaar-oorlewendes positief binne ‘n lewe-as-krisis optree.

Priscilla se wedervaringe wek so onwillekeurig beelde op van ‘n hele reeks ander formidabele vroue wat in die Suid-Afrikaanse kanon van teaterwerke uitgebeeld word, onder hulle sekerlik Bartho Smit se Moeder Hanna, Athol Fugard se Boesman and Lena, Adam Small se Makiet, PG du Plessis se Ma, Elsa Joubert se Poppie Nongena, Reza de Wet se Magda en so meer.

Om jou leed te sing

Ek moet hier bieg dat ek self Kristalvlakte ongelukkig weens verskeie omstandighede as opvoering misgeloop het en dit nog net in teks vorm kon beleef. En dit is ‘n jammerte, want Kristalvlakte is by uitstek ‘n teks wat dringend vra om gespéél te word, om in die driedimensionele onmiddellikheid van ‘n teater in sy volle glorie beleef te word. Ek bespreek dit derhalwe hier grootliks as a dramateks, dit wil sê as ‘n bloudruk3 vir ‘n opvoering en nie as ‘n teateropvoering nie – iets wat gelukkig al deur ander gedoen is.

Beoordeel aan die resensies en toekennings, is dit duidelik dat die opvoering baie geslaagd was, met ontroerende vertolkings deur die sterk ensemble. Volgens verskeie resensente was ‘n sterk bydraende faktor die pragtige sangstemme van die spelers. Naomi Meyer sê byvoorbeeld: “Behalwe dat hul goed toneelspeel, verdien die akteurs en aktrises se pragtige sang in Kristalvlakte vermelding. Hulle stemme is suiwer, kristalhelder en werklik professioneel.” (LitNet, 2016-05-11 http://www.litnet.co.za/teaterresensie-kristalvlakte/).

Miskien is dit weer net ‘n klein jakkalsie, maar met ‘n stuk van hierdie aard, waar sang en musiek ‘n groot aandeel het in die totale boodskap, is dit tog effens frustrerend vir ‘n leser indien die gedrukte teks nie die styl en aard van die opvoering effens meer duidelik aandui en/of bespreek nie. (Brecht het dit ook nie gedoen nie, maar hy het wel sy filosofie van die epiese teater oor tyd breedvoerig uitgespel.)

Op bladsy 12 verskyn wel ‘n nota oor musiek, waarin Jephta dit duidelik stel dat sy die keuse en gebruik van musiek aan die regisseur oorlaat – wat natuurlik algemene gebruik is – en dan seker beginselvoorkeure vir musiekkeuses stel. Maar omdat sy self juis redelik gewag maak van die keuse van musiek, en resensente baie fokus op die teenwoordigheid (en kwaliteit) van sang, sou dit tog nuttig gewees het indien sy net iets méér gesê het oor die algemene styl wat sy vir ‘n opvoering in gedagte het, en veral dan ook die plek en funksie van musiek daarin.

Benewens hierdie algemene aspek, is die teks egter goed versorg en in ‘n lekker formaat gedruk wat gemaklik lees. Ek kon min werklike tik of drukfoute sien, alhoewel mens natuurlik bietjie uit jou diepte is met die taalreëls en spelling van die verskeie vorme van Kaaps waarin die teks geskryf is – soos Jephta sê, daar is geen standaardvorm daarvan nie. Die enigste opvallende klein ongerymdheid kom voor in die titel Kristalvlakte, wat op die buiteblad afgekap voorkom, maar sonder die koppelteken, en op die titelblad binne met ‘n koppelteken.

Slotsom

Kristalvlakte is ‘n knap en opvoerbare verwerking van ‘n klassieke teks deur ‘n opwindende dramaturg, ‘n werk wat nie net ‘n komplekse plaaslike krisis belig nie, maar as teks en in hierdie vorm sy plek met gemak inneem in die kanon van Suid-Afrikaanse toneelwerke.

Notas

1 Naomi Meyer se resensie in LitNet verskaf ‘n goeie, bondige en gestruktureerde bespreking van die aanbieding sowel as die teks se inhoud. (LitNet, 2016-05-11 http://www.litnet.co.za/teaterresensie-kristalvlakte/).

2 Adam Small was - bly seker - die eerste groot meester op hierdie gebied, en Kanna hy kô Hystoe een van die werklike hoogtepunte van Afrikaanse versdrama, maar die plooibaarheid van Kaaps is ook te sien in werke so uitlopend soos André P Brink se dartelende Kaapse verwerkings van Synge en Shakespeare (Bobaas van die Boendoe, Kinkels in die Kabel), die politieke werke van Peter Snyders (bv Political Joke), Melvyn Whitebooi (bv Dit sal die blêrrie dag wies!), en andere, en die genot van David Kramer en Taliep Petersen se meesleurende meertalige musikale blyspele.

3 Ek glo nogal altyd dat ‘n dramateks eintlik ‘n bloudruk is vir ‘n opvoering, en dat in die lees daarvan ‘n instrument kan wees waarmee die leser ‘n opvoering kan voorstel terwyl dit gelees word. ‘n Aantal van die mees bruikbare inleidende gidse tot teksontleding gaan juis van hierdie standpunt uit. Mens dink maar aan die werke van Bernard Beckerman, Eric Bentley, JL Styan, Sam Smiley, JR Taylor, John Russel Brown, Jan Kott, Patrice Pavis. Of in Afrikaans PJ Conradie, GJ Beukes, Aart de Villiers, Marisa Keuris, en so meer. Baie regisseurs sal natuurlik heftig verskil oor die “bloudruk” konsep, want hulle hóú juis van die soort “oop” teks, want dit maak hulle vry om talle moontlikhede te verken.

Bronne

http://www.litnet.co.za/teaterresensie-kristalvlakte/, 2016-05-11

http://www.news24.com/SouthAfrica/Local/Peoples-Post/honouring-jakes-gerwel-on-stage-20160502

http://www.netwerk24.com/Vermaak/Teater/kristalvlakte-is-n-drama-vir-hier-en-nou-20160413

http://www.iol.co.za/capetimes/gritty-parable-of-urban-warfare-2017028

http://www.iol.co.za/tonight/what-s-on/western-cape/theatre-review-kristalvlakte-2017953

Johan Myburg. 2015. Resensie “Aardklop: Moeder Moed en haar Kinders”, Maroela Media - http://maroelamedia.co.za/vermaak/teater/resensie-aardklop-moeder-moed-en-haar-kinders/

http://esat.sun.ac.za/index.php/Kaaps

Kristalvlakte in The Encyclopaedia of South African Theatre, Film, Media and Performance (ESAT) - http://esat.sun.ac.za/index.php?title=Kristalvlakte&action=edit&section=1

Mutter Courage und ihre Kinder in The Encyclopaedia of South African Theatre, Film, Media and Performance (ESAT) - http://esat.sun.ac.za/index.php/Mutter_Courage_und_ihre_Kinder

The post Boekresensie: Kristalvlakte deur Amy Jephta appeared first on LitNet.

Boekresensie: In die grot van die sibille deur Juanita Louw

$
0
0

In die grot van die sibille
Juanita Louw
NB-Uitgewers
ISBN: 9780795801235

Die meeste van die gedigte in Juanita Louw se debuutbundel In die grot van die sibille (2016) is die produk van ʼn MA in kreatiewe skryfkuns wat sy in 2014 aan die Universiteit van Kaapstad behaal. As deel van haar meestersgraad voltooi sy verder ’n skripsie oor die Russiese digter Marina Tswetajewa en daar is talle verwysings na dié digter se lewe en werk in Louw se bundel [sien byvoorbeeld "Op soek na Tswetajewa" (75–7) en "Die wurm in ons hart" (82–3)].

In sy resensie van In die grot van die sibille op Versindaba gee Marius Crous ’n uitgebreide bespreking van hoe Tswetajewa se gebruik van mitiese figure soos Orfeus, Euridike en die Sibille van Cumae neerslag vind in die digkuns van Louw. Die titel van haar bundel [wat geëggo word in die laaste reël van die gedig "Fantoom" (87–8) in die gedigsiklus getiteld "Kontrapuntaal" (87–8)] is dan ook geïnspireer deur die werk van Tswetajewa.

Op ’n uiters geslaagde wyse verweef Louw haar persoonlike geskiedenis en ervarings met die mitologiese raamwerk van die bundel. Alledaagse objekte soos ’n handgerolde sigaret ["Sehnsucht" (27)] en ’n leesbril geërf van die spreker se ma in "Die verraad van beelde" (59) kry besondere betekenis. In laasgenoemde gedig skryf Louw:

Ek vryf die lense skoon,
hou die roosgoud blink—
die Egiptenare het geglo
die siel van die dooies
besoek snags hul besittings.

Arme bril,
Goudgeraamde stukke glas,
te lig vir ’n papiergewig,
te vreemd vir ’n versiering—
jou vergrootkrag
is te veel vir my oë.

In "Tas" (65-6), wat uit drie dele bestaan, word die konflik tussen die spreker se ouers versinnebeeld deur haar ma se gepakte tas in die eerste twee dele. In die derde deel koop haar ma vir die spreker ’n tas as sy Londen toe vertrek, want haar "rugsak [is] te klein/om alles in te pas". Die las van die voorgeslagte word op simboliese wyse oorgedra na die spreker. Die tas word later nie meer gebruik nie, maar die spreker raak nooit heeltemal ontslae van die las daarvan nie: "Deesdae lê die swart Samsonite / —’n sluimerende blinkdopkewer— / op die boonste rak van my kas."

Die beeld van die tas word vroeër in die bundel reeds gebruik in die gedig "Die dooies" (56), wat aansluit by een van die sentrale temas in die bundel, naamlik verganklikheid. Die dooies het egter "geen tasse om te pak nie; / hulle het ons reeds verlaat". Ten spyte daarvan dat die dooies hulle aardse besittings agtergelaat het en "nie meer omgee vir foto’s in koekblikke gebêre / of porselein-teestelle in kartonbokse gestoor nie", kom hulle nie tot rus nie: hulle "fluister heeldag in ons ore" en "sommiges leer nooit om te vergeef nie".

In ’n gesprek tussen Louw en René Bohnen op Versindaba verwoord Louw die skryfproses as volg: "Om te skryf is ʼn Orfiese reis: ons sak af in die onderwêreld van ons binneste en bring die gedig terug, asook ʼn nuwe blik op die wêreld. Ons herskep onsself. Deur taal versoen ons ons eie teenstrydighede, asook die binne- en buite-ruimte, self en wêreld."

Wat my opgeval het in die bundel, is dat die spreker gedurig hunker na hierdie onderwêreld, die wêreld van die onderbewuste, en slaap ’n manier is om dit te bereik. In "vel" (63) vertel die spreker hoe sy soms "sonder [haar] vel" wakker word, hoe sy verlang daarna om die "droompapawer se melk weer [te] drink" en haar vel slegs kan teruggroei in die nag [sien ook "Dromende denke" (61–2)].   

Tydens die bekendstelling van In die grot van die sibille in Protea Boekwinkel in Stellenbosch wys Marius Swart, met spesifieke verwysing na die gedig "Die hart is ..." (20), op die humor wat aanwesig is in die bundel. ’n Speelsheid kom ook na vore in gedigte soos "Verkleurmannetjie" (38) en "Blou maan" (44). Die motto tot die bundel, ’n aanhaling van Tswetajewa wat in die oorspronklike Russies en vertaal in Afrikaans geplaas word, lui as volg: "Die digter se taak — om die verborge te ontbloot. Elke gedig is ’n uiting van die sibille." In In die grot van die sibille ontbloot Louw net genoeg om die leser in haar (onder)wêreld in te trek en te verwonder, maar steeds aan die wonder te laat. Alhoewel haar werk veelvlakkig is en gelaai is met simbolisme en verwysings wat die meeste lesers sal moet naslaan, is Louw se gedigte nie ontoeganklik nie. Dit is gedigte wat op diepgaande wyse ontleed of bloot net waardeer kan word. Om af te sluit, haal ek die gedig "Verdwyn" (29) aan wat tot enige leser behoort te spreek:

Soos die grofsmid se hamer klink
op metaal, soos die was wegsmelt
as die beeld se gietvorm verhit.
Soos ’n asemstoot in die bel
verdwyn as die glas rondom swel,
soos die sibille uitgebrand
tot net ’n stem in die holkrans—
begin jou hande, mond te kwyn
en in my bly agter ’n gat:
’n holte gevorm soos jy.

  • Foto van Juanita Louw: Naomi Bruwer

The post Boekresensie: In die grot van die sibille deur Juanita Louw appeared first on LitNet.

Gelukstrekking: NB-kookboeke vir Kersfees

$
0
0

kookboekeomtewen_gelukstrekking

 

Wil jy vier lekker kosboeke vir jou Kerskous wen? LitNet gee, in samewerking met en met die komplimente van NB-Uitgewers, een geskenkpakkie van vier smaaklike kookboeke weg. Die boeke ter sprake is:

een - pot / pan / bakplaat
Mari-Louis Guy & Callie Maritz
NB-Uitgewers
ISBN:  9780798171373

A year of seasonal dishes
Food & Home Entertaining
NB Publishers (Human & Rousseau)
ISBN: 9780798171892

Suid-Afrikaanse kookboek vir allergieë en voedselsensitiwiteite
Hilda Lategan
NB-Uitgewers (Tafelberg)
ISBN: 9780624072331

The Cookbook
Your Family
NB Publishers (Human & Rousseau)
ISBN: 9780798171885

Al wat jy moet doen om hierdie boeke te wen, is om jou naam, posadres en telefoonnommer vir wen@litnet.co.za te stuur. Die titel van jou e-pos moet wees: "Gelukstrekking: NB-kookboeke vir Kersfees". Jou inskrywing moet ons teen 22 November 2016 bereik. Die wenner sal deur middel van 'n gelukstrekking bepaal word.

The post Gelukstrekking: NB-kookboeke vir Kersfees appeared first on LitNet.


Frankfurtse Boekeskou 2016: vanuit 'n uitgewer se perspektief

$
0
0
  • Verslag deur Hester Carstens, Queillerie 

Tekenprentboeke uit die Baleariese eilande. Nijntje (Miffy se oorspronklike Nederlandse naam) en die Klein Prinsie in al wat taal is. ’n Samurai-agtige gevaarte in volle grimering wat lesers verwelkom by ’n groot stalletjie oor L Ron Hubbard se WF-romans. Cosplayers aan’t poseer in formidabele, weersomstandigheidtartende uitrustings – ook een uitgedos as Die Antwoord se Yo-Landi Vi$$er! Boekbykomstighede van elke moontlike kleur en geur – vanjaar lyk klein staander-kussinkies wat op jou skoot sit en jou leesboek knus vashou na die Kersgeskenk om op jou lysie te skryf.

En boeke, boeke, bóéke – in elke denkbare taal, elke ondenkbare formaat, klein, groot, vervelig, verstommend – soos kunstenaar David Hockney se 35 kg sware A Bigger Book wat pas deur Taschen uitgegee is en waardeur ’n mens slegs behandskoen mag blaai (sien foto’s heel onder).

Dit en ag, nog soveel meer is jou te wagte as jy gelukkig genoeg is om soos vier van NB-Uitgewers se personeellede ’n toegangskaartjie te hê vir die Frankfurtse Buchmesse – die wêreld se grootste en oudste handelstentoonstelling vir die boekebedryf, vanjaar gehou van 19 tot 23 Oktober.

Vir NB-Uitgewers se Catrina Wessels, Marga Stoffer, Ilse Volschenk en vir my is dit natuurlik nie bedoel as geleentheid om ons te vergaap aan bisarre cosplayers en pragtige boeke in oorvloed nie – nee, ons is in Frankfurt om ons skrywers se boeke ten beste geplaas te kry by oorsese uitgewers. Ons hooftaak: om die vertaalregte vir NB se boeke te verkoop.

Soos vorige jare is NB se stalletjie, wat op die eerste dag deur die dames van NB self aanmekaargesit is, allerweë beskou as besonder treffend, met die swart agtergrond en lieflike boekomslae daarop uitgestal, in boek- maar ook plakkaatformaat. Liewe Heksie is ’n groot oogtrekpleister vir mense van regoor die wêreld, en Rudie van Rensburg se omslae (vir Slagyster, Kopskoot, Pirana en Judaskus, Queillerie), ontwerp deur Michiel Botha, het baie aandag gekry by NB se “stand party” ná die Woensdag se bedrywighede, waar ons troue wynborg, Leopard’s Leap, ons glase soos altyd vol en trots Suid-Afrikaans gehou het.

NB-Uitgewers se treffende swart stalletjie by die 2016 Frankfurter Buchmesse

Plakkate van ons lieflike boekomslae op die mure van die NB-stalletjie

Elke jaar is daar ’n spesiale eregasland of -taalgroep by Frankfurt, en vanjaar was vir Afrikaanses veral interessant, omdat Nederland/Vlaandere die eregas was, met die feesleuse “Dít is wat ons deel.” Daar is vanjaar honderde Nederlandstalige boeke meer as gewoonlik in Duitse vertaling uitgegee, en byna 100 Nederlandstalige skrywers het die Buchmesse bygewoon.

’n Aantal kontrakte is by Frankfurt 2016 onderteken tussen NB-Uitgewers en buitelandse uitgewerye. Met Francke Buchverlag is ’n kontrak aangegaan vir die Duitse uitgawe van Pérsomi deur Irma Joubert (Tafelberg), en ’n Engelse vertaling van Kronkelpad (ook deur Irma en by Tafelberg) sal by Thomas Nelson, ’n afdeling van Harper Collins Christian Publishing, verskyn. Aan Brevier Uitgeverij is die Nederlandse vertaalregte ten opsigte van Wilma Stockenström se klassieke Die kremetartekspedisie (Human & Rousseau) toegestaan, in die lig daarvan dat die Nederlandse weergawe van die1980’s lank reeds uit druk is.

Corinne Vuijk (Nederlandse uitgewer en subagent), Kathrin Schultheis (redaksionele direkteur: Francke), Marga Stoffer en Catrina Wessels van NB-Uitgewers, en Anne-Ruth Meiss (besturende direkteur: Francke) vier Pérsomi in Duits.

Marga Stoffer en Catrina Wessels van NB by Pieter Rouwendal van Brevier, wat Die kremetartekspedisie in Nederlands sal uitgee.

In veeltalige afsprake al om die halfuur met uitgewers en redakteurs van regoor die wêreld – veral van Duitsland, Nederland, Brittanje en Frankryk – is ons oorsese kollegas se belangstelling geprikkel deur ons vars nuwe katalogusontwerp. Dan Sleigh se 1795 het veral by groot Nederlandse uitgewerye byval gevind, en Elsabé Brits se onlangse Emily Hobhouse-biografie, Geliefde verraaier / Beloved Traitor, is wyd bewonder vir die buitengewoon treffende boekontwerp.

NB-Uitgewers se vier katalogusse vir buitelandseregte-verkope by Frankfurt 2016 – een elk vir fiksie, niefiksie, kinder- en jeugboeke, en Lux Verbi-boeke.

Deon Meyer se Nederlandse uitgewer is vuur en vlam vir 2017 se Koorts – die omslag sal baie soos die Afrikaanse een lyk.

Afrikaanse spanningsfiksie is weens Deon Meyer se welslae op baie Europese uitgewers se agenda, en belangstelling in Irma Venter se 2017-titel, Sirkus, loop hoog. Ook Rudie van Rensburg en Chris Karsten se werk is gedurig bespreek, en aan niefiksie-kant was die joernalis Marianne Thamm se hartroerende en komiese memoire, Hitler, Verwoerd, Mandela and Me, veelbesproke.

Volgende jaar maak NB-Uitgewers beslis weer so by Frankfurt, en bring só ons skrywers onder die waarderende oë van die wêreld.

Die Franse uitgawe van Rosamund Haden se Love Tastes Like Strawberries (Kwela) het onlangs by Sabine Wespieser Éditeur in Frankryk verskyn en is baie positief geresenseer in die Franse pers – hier is dié sjiek uitgawe raakgesien in die lieflike Brusselse boekwinkel Filigranes, tydens Hester Carstens van Queillerie se besoek aan vriende in die Belgiese hoofstad.

Pragtig lyk boeke van Antjie Krog, Breyten Breytenbach en Ingrid Jonker/André P Brink in Nederlandse vertaling by Podium-uitgewery!

Vlam in die sneeu in Nederlands is besonder aantreklik en was glo ’n groot sukses in hul mark. In 2017 sal die Nederlandse weergawe van Willem Anker se Hertzogpryswennerroman Buys ook by hierdie uitgewery verskyn. Goeie smaak, nè?

frankfurt16-7

So lyk Taschen se 35 kg David Hockney-boek, A Bigger Book – handskoene vir die deurblaai.

frankfurt16-8

Die Frankfurtse weergawe van ons eie Yo-Landi!

The post Frankfurtse Boekeskou 2016: vanuit 'n uitgewer se perspektief appeared first on LitNet.

Boekresensie: Drieklawerblaar deur Christine Barkhuizen-le Roux

$
0
0

drieklawerblaar280Drieklawerblaar
Christine Barkhuizen-le Roux
Uitgewer: NB-uitgewers
ISBN: 9780798174039

Hoe is dit moontlik om enigsins kritiek te lewer op ’n storie waarin soveel belê en soveel diepte bereik is, dink ek telkemale terwyl ek die boek lees. Ek kan nie anders as om te dink die skrywer het moeite vir haar lesers gedoen nie. Dit is asof ’n mens dit aanvoel; die storie kom van ’n goeie mens en dit gaan oor goeie mense.

Drieklawerblaar beskryf die lewens van die drie hoofkarakters, Kate, Tinneke en Abel. Elkeen dra swaar aan sy eie storie, "die gisterdae wat soos die agterpant van ’n trui is", soos Kate dit noem. Hulle paaie loop onafhanklik van mekaar, maar die behoefte om die verlede agter te laat, om ’n skoon toekoms tegemoet te gaan, bring die drie uiteindelik bymekaar uit en hulle lewens word in mekaar verweef.

Die storie word tydsaam vertel, met baie detail. Alhoewel die drie karakters die buitelyne vorm, amper soos ses arms wat in mekaar gevleg is, gebeur daar ook baie aan die binnekant. Elkeen se lewe word totaal oopgeskryf en jy leer hulle intiem ken. Die skrywer neem jou op ’n reis binne elkeen se realiteit terwyl die raaisels en geheime in die agtergrond teenwoordig is en die gewete van die storie uitbeitel. Jy leer ken hulle vriende en kinders en die alledaagse bedrywighede waarmee hulle hul besig hou. Jy lees van ’n proteaboerdery waarin ’n karakter haar honger na ’n konneksie uitleef en van die skaam protea wat hoog in die berge groei, die Trots van Franschhoek. En van iemand wat sy herkoms in Frankryk soek en die effek van ’n impulsiewe daad in Egipte.

Kate is die verpleegster wat haarself by die gastehuis van Tinneke inboek om bevestiging van haar verlede te kry en met ’n geheim loop wat by die regte adres afgelewer moet word. Abel boer op die buurplaas en lewe met ’n belofte wat hy aan homself gemaak het en onverwerkte onreg oor die verlede. Tinneke worstel met haar eie verwonding van ’n man "soos wat hy daardie eerste oggend deur die kombuisdeur se kosyn sý eie wêreld instap, op sý plaas, om na sý beeste te gaan kyk, om sý water in die wingerd te gaan versit, so stap hy dag vir dag verder van haar af."

Tinneke gun haarself nie kwesbaarheid nie, maar toe Kate by haar opdaag, word sy deur die vrou se menswees ontwapen "asof sy ’n bontplakkie is wat oor Tinneke se swere kom lê en die kwaad begin uittrek"

Kate word die heler, die een wat kom om die wonde skoon te maak en die siklus van die verlede te breek – nie net simbolies nie, maar ook fisies wanneer sy Abel se wond moet versorg nadat ’n buffel sy been met sy horing deurboor. Dit skep dan die oomblik wat die katarsis bring.

Die skrywer maak ruim van godsdienstige simboliek gebruik, soos ’n kruis, heiliges en gebede om die storie ’n dieper betekenis te gee. En dan is daar die onverklaarbare wond aan die arm, dalk as stigmata bedoel.

Vir my het die storie gelees soos ’n spanningsverhaal. Ek het letterlik my asem opgehou tot by die laaste hoofstuk. Wat kan dan so erg wees dat iemand so swaar onder die gewig van die verlede loop? En dan die skok, die ongeloof en skielik het alles wat ek in die vorige hoofstukke gelees het en nie kon verstaan nie, sin gemaak. Dit is wat die skrywer regkry; sy hou die leser aan die wonder, asof ’n mens met ’n frons lees, die hele tyd.

Lesers wat van intriges hou, sal die boek geniet. Die storie is aangrypend en raaiselagtig. Boonop is dit menslik met deernis geskryf sodat ’n mens nie anders kan as om selfs onvergeeflike dade te verskoon nie. Alhoewel die storie boeiend is, is dit die skrywer se vermoë om taal in te span om ’n beeld te skep sodat jy dit op jou tong proe en haar gebruik van beskrywende woorde, soos medemens wat "ewemens" word, wat die boek ’n besondere sjarme gee.

Die boek eindig met die woorde van Iyanla Vanzant: “Forgiveness is giving up the hope that the past could be any different.”

Ja, die geheime, ja, die raaisels, ja, die onreg, maar dan kom die verstaan en die vergifnis, opstaan, aangaan en nuut lewe. Vir my was dit die boodskap, vir elkeen sal dit iets anders wees. Jy sal nie met leë hande wegstap nie.

The post Boekresensie: Drieklawerblaar deur Christine Barkhuizen-le Roux appeared first on LitNet.

NB-Uitgewers bring hulde aan Dot Serfontein | NB Publishers honours Dot Serfontein

$
0
0

NB-Uitgewers bring hulde aan Dot Serfontein

Andries Wessels, hoof van die Engels-departement aan die Universiteit van Pretoria, en eggenoot van Eloise Wessels, besturende direkteur van Media24-boeke, het die huldeblyk geskryf. Andries Wessels se ma was sedert haar laerskooldae met Dot bevriend.

"Die bekende Suid-Afrikaanse skrywer Dot Serfontein is Vrydagoggend 4 November op die ouderdom van 91 jaar oorlede. Serfontein was ’n boorling van Kroonstad in die Vrystaat en sy het graag oor haar eie mense, die Vrystaters, geskryf. Sy het op Kroonstad skoolgegaan en aan die Universiteit van Pretoria studeer. Na ’n kort loopbaan as onderwyseres aan die Hoërskool Sentraal in Bloemfontein het sy as joernalis by Volksblad in Bloemfontein gewerk.

"Toe sy in die vroeë 1950's met ’n mede-joernalis, Willem Krog – wie se diepgaande belangstelling in die Suid-Afrikaanse geskiedenis ook dikwels in haar eie skryfwerk neerslag gevind het – getroud is, het hulle op die plaas Middenspruit naby Kroonstad gaan boer. In hierdie tyd het Serfontein ’n vol lewe as boervrou en die ma van vyf kinders afgewissel met ’n suksesvolle skrywersloopbaan. Sy het aanvanklik bekendheid verwerf as skrywer van tydskrifvervolgverhale soos “Liefde in die kwepertyd”, “So min blomme” en “Onder skewe sterre” wat almal ook as romans verskyn het (in 1960, 1966 en 1967). Sy het in dié verband ’n lang verbintenis met die tydskrif Sarie gehad.

"Later het sy ook bekend geword as die skrywer van kortverhale (soos in die bundel Die laaste jagtog, 1982) en veral van humoristiese maar dikwels ook roerende essays en sketse oor haar eie mense - soos Ek is maar ene (1972) en Amper my mense (1974). Serfontein het dikwels uit haar eie gesins- en plattelandse lewe geput: die skets "Met kinders en koeldrank op reis" in eersgenoemde versameling is ’n klassieke, skreeusnaakse verwoording van die komplikasies van die universele gesinsvakansie van dié tyd.

"Sy het ook ’n belangrike Boere-oorlogroman, Rang in der staten Rij (1979), geskryf wat die weg vir die vele suksesvolle romans oor hierdie onderwerp van 20 jaar later sou baan. ’n Lywige, deeglike, omvattende en ontsagwekkende geskiedenis van Kroonstad, Keurskrif vir Kroonstad (1990), het ook uit haar pen verskyn. Haar laaste werk was haar onderhoudende outobiografie, Vrypas (2009).

"Moontlik omdat sy aanvanklik as vervolgverhaalskryfster bekendheid verwerf het, het kritiese erkenning van die literêre waarde van haar werk eers later in haar loopbaan gevolg en sy was lank ’n onderskatte dog gewilde skrywer. Eindelik is die hoogstaande kwaliteit van haar werk tog raakgesien en erken – haar onderhoudende, eiesoortige vertelstem, skerp waarneming, komplekse karakterisering, menslike insig, onsentimentele warmte, soms eksentrieke waarnemingshoek – en vele toekennings en erkennings het haar te beurt geval. Haar formidabele persoonlikheid, sterk opinies en vurige betrokkenheid by die Afrikaanse volkslewe, kultuur en ervaring het ook bygedra tot haar sterk openbare teenwoordigheid.

"Serfontein het uit ’n sterk geslag Afrikaanse vroue gekom: haar ouma (’n nooi De Kock) was een van die eerste vroue om aan die Universiteit Stellenbosch, destyds nog die Victoria-kollege, te gradueer, en haar dogter, die digter, skrywer, joernalis en aktivis Antjie Krog, het hierdie tradisie van sterk vroue voortgesit. Serfontein se seun Willem Krog en haar kleinseun Andries Samuel het ook romans en/of digbundels gepubliseer."

Eloise Wessels sê dat Dot Serfontein ’n onmisbare en formidabele rolmodel as Afrikaanse vroueskrywer is. "Sy het die tradisionele persepsie van ’n vroueskrywer wat in die 1950's bestaan het met grasie deur die krag van haar talent, vermoë en persoonlikheid verbreed en versterk om as ’n belangrike en onafhanklike, gerespekteerde stem erken te word, en het so ’n lans vir latere vroueskrywers gebreek."

Dot Krog (gebore Serfontein) word deur haar vyf kinders – Antjie, Pennie, Vyver, Kootjie en Willem (Jalie) – en skoonkinders, klein- en agterkleinkinders oorleef.

 

NB Publishers honours Dot Serfontein

Andries Wessels, head of the Department of English of the University of Pretoria, and spouse of Eloise Wessels, managing director of Media24 Books, wrote this eulogy. His mother and Dot were friends since primary school.

"The well-known South African writer Dot Serfontein died on Friday morning 4 November at the age of 91. Serfontein was born in Kroonstad in the Free State and she enjoyed writing about her own people – those from the Free State. She went to school in Kroonstad and studied at the University of Pretoria. After a short career as teacher at Sentraal High School in Bloemfontein she started working as a journalist for Volksblad in Bloemfontein.

"After marrying fellow journalist Willem Krog – whose deep-seated interest in South African history was often reflected in her own writing – in the 1950's they settled on the farm Middenspruit near Kroonstad. In this time, Serfontein had a full life as a farmer's wife and the mother of five children, alongside a successful career as author. She initially established herself as a writer of magazine short stories with stories like “Liefde in die kwepertyd”, “So min blomme” and “Onder skewe sterre” which were all published as novels (in 1960, 1966 and 1967). In this regard she had a long association with the magazine Sarie.

"Later she also established herself as a short-story writer (such as in the collection Die laaste jaagtog, 1982) of humorous, but also moving, essays and sketches about her own people – as in Ek is maar ene (1972) and Amper my mense (1974). Serfontein often drew inspiration from her family's life in the country-side: the sketch "Met kinders en koeldrank op reis" in the first-mentioned collection is a classic, hilarious articulation of the complications of the universal family holiday of the time.

"She also wrote an important novel on the Boer War, Rang in der staten Rij (1979), which set the tone for many successful novels on this subject 20 years later. The substantial, thoroughly researched, comprehensive and awe-inspiring history of Kroonstad, Keurskrif vir Kroonstad (1990), was also a product of her pen. Her last work was her entertaining autobiography, Vrypas (2009).

"Probably because she initially established herself as a writer of serials, the literary value of her work only gained critical acclaim later on in her career and she was long underestimated as writer, yet popular. Eventually the outstanding quality of her work was recognised – her entertaining, unique narrative voice, her powers of observation, complex characterization, human insight, unsentimental warmth, her sometimes eccentric angle of observation – and many accolades were bestowed upon her. Her formidable personality, strong opinions, and passionate involvement in the Afrikaner way of life, culture and experience also contributed toward her strong public presence.

"Serfontein came from a strong generation of women: her grandmother (née De Kock) was one of the first women who graduated from the University of Stellenbosch (formerly known as Victoria College) and her daughter, the author, poet, journalist and activist Antjie Krog, continued this tradition of strong women. Serfontein's son Willem Krog and her grandson Andries Samuel also published novels and/or poetry collections."

Eloise Wessels says that Dot Serfontein is an indispensable and formidable role model as an Afrikaans female writer. "She broadened and strengthened the traditional perception of a female writer from the 1950's with her grace and by the strength of her talent, abilities and personality, becoming an important and respected, independent voice.  As a result, she paved the way for female writers to follow."

Dot Krog (née Serfontein) leaves behind her five children – Antjie, Pennie, Vyver, Kootjie and Willem (Jalie) – children-in-law, grandchildren and great-grandchildren.

The post NB-Uitgewers bring hulde aan Dot Serfontein | NB Publishers honours Dot Serfontein appeared first on LitNet.

Foto-onderhoud: Bibi Slippers oor Fotostaatmasjien

$
0
0

fotostaatmasjien300

 

Fotostaatmasjien

Bibi Slippers

Tafelberg

ISBN: 9780624080732

 

 

 

 

 

Naomi Meyer gesels met Bibi Slippers oor Bibi se digbundel, Fotostaatmasjien.

Bibi, if you please: draw me a sheep.

Kyk hier onder.

https://www.instagram.com/singing_in_my_sheep

Jy kan ook gaan kyk by hierdie skakel – dis die weiveld vir my skaaptekeninge (“tekeninge” in die losste sin van die woord – ek is meer van ‘n plakker).

Is jou naam werklik Bibi? Is jou van werklik Slippers? Hoeveel mense het jou al hierdie vraag gevra?

Baie meer as wat jy sal glo! Bibi is kort vir Beatrice Barbara – dis hoe ek gedoop is, maar niemand noem my ooit een van daai buiten as hulle my wil terg nie. En my van is regtig Slippers. En nee, Bibi Slippers is nie ‘n skuilnaam vir Carina Stander nie. (Toe ek nog by LitNet gewerk het, het iemand dit eenmaal vir my gevra.)

Jou eerste digbundel het pas verskyn. Verklap asseblief iets hieromtrent: ‘n woord, ‘n beeld, ‘n stuk agtergrond, of jou emosies?

Woord: xerox. Dis vir my so ‘n mooi en fassinerende woord, so mooi soos fotostate ook vir my is.

Prente betrokke by die proses van die boek:

Agtergrond: Ek het in 2010 aan die bundel begin werk as deel van ‘n meestersgraad in kreatiewe skryfkuns. Ek het my graad uiteindelik in 2015 gekry – ek was ‘n sukkelende student en die boek het baie lank geneem om vorm te kry. Dis in November 2015 aanvaar vir publikasie by Tafelberg-uitgewers, en het nog presies ‘n jaar geneem om ‘n klaar boek te word. Baie van daardie jaar is spandeer aan strukturele veranderinge en ontwerp.

Nog ‘n stuk agtergrond wat verder teruggooi: Ek het voorgraads in die visuele kunste studeer, en het so teen my tweede, derde jaar ‘n belangstelling in visuele poësie, konkrete poësie en haptiese poësie ontwikkel. Ek was ook heel behep met “artists’ books” – ons het nie ‘n goeie Afrikaanse naam daarvoor nie, maar ek noem dit sommer kunsboeke. (Diegene wat belangstel, kan meer hieroor lees in my tesis.)

Ek het in my vierde jaar grootskaalse installasiekunswerke geskep wat met letters, woorde en taal as boumateriaal werk – en op ‘n manier is hierdie projek ‘n voortsetting van die werk wat ek toe al begin doen het. Ek dink in Fotostaatmasjien is die praktyk net baie meer gedissiplineerd en gefokus, en die woorde en ontwerp dra ewe veel gewig.

Kunsuitstalling 2007:

vragment

letterlik

white noise

white noise

babel

obsessie

suspended sentences

bos

verdwaaltaal

Wat was jou eerste gedig en het jy toe al geweet: dis ‘n gedig. Of: ek wil gedigte skryf?

Ek het as kind rympies en versies geskryf, maar ek was geen Antjie Krog nie. Op universiteit, nadat ek blootgestel is aan meer kontemporêre stemme, het ek self begin eksperimenteer en hier en daar was daar iets wat my laat dink het dit kan dalk gedigte word. Jo Prins het een van daardie pogings in DigBy gepubliseer, en Charl-Pierre Naudé het my in sy kommentaar op die gedig aangemoedig om nog te probeer skryf. Die DigBy-werkswinkel, waar deelnemers se gedigte deur gevestigde digters en ander deelnemers bespreek en gekrit is, was baie waardevol. Later ook LitNet se aanlyn skryfskool. Ek het ook baie geleer uit die publikasie van Nuwe Stemme 4. Marlene van Niekerk en Willem Anker, my studieleiers by die US, het egter nuwe standaarde gestel en my op ‘n heel ander vlak uitgedaag. Die meestersgraad is ‘n proses wat jou gereeld laat wonder of jy régtig wil skryf – en ek dink dis een van die belangrikste goed wat mens daaruit wegneem: die oortuiging dat jy dit wíl en sál doen, al gaan dit moeilik.

Is daar omgewings wat jou kreatief meer stimuleer as ander? Of mense? Of aksies? 

Ek het êrens in ‘n ou notaboek ‘n aanhaling neergeskryf wat my altyd sal bybly: “Creativity adores solitude.” So vir my is dit nie ‘n spesifieke omgewing nie, maar ‘n innerlike stilte wat ek moet kweek voor ek kan werk. Ek is nie van nature stil van binne nie – ek is soos daai Energizer-haas wat rondhardloop en op trommetjies slaan en dingetjies doen en êrens heen hardloop en almal irriteer. So ek moet lank op my eie wees en my foon afsit en die internet blok en net daar sit of lê of op en af stap tussen die lessenaar en die yskas, en na dae hiervan gebeur daar dalkies iets. Bad en stort help as ek vashaak; of stap. Ek voel wel ‘n diep band met Bakoven naby Kamspbaai in die Kaap. Ek gaan dompel myself gereeld daar in die see, en dan voel ek vol energie vir lewe en skep.

Die mees onthoubare plek waar jy al ‘n gedig geskryf het?

Seker maar op die strand by Bakoven. Hier's foto's.

Bakoven, 2013

Bakoven, 2014

Bakoven, 2015

Bakoven, 2016

Ek skryf ook graag op vliegtuie. En in die oulike klein huisie waarin ek in Taupo in Nieu-Seeland gewoon het.

Maar word alles gewoon gefotostateer? Praat met my oor daardie titel, as jy wil.

As jy mooi daaroor dink: ja. In my boek is die aksie van fotostateer gelyk aan duplisering/kopiëring. En alles van ons DNS tot die taal wat ons praat en die kultuur wat ons voortbring is ‘n resultaat van hierdie proses.

Die boek se werkstitel was Afskrif – ek hou nog steeds van daardie titel ook. Maar my uitgewer, Tertius Kapp, en raadgewer, Loftus Marais, het beide gevoel dis outyds en koeklik (soos ek 😉 ), maar die boek is nie so nie – toe het ons ander name ge-“breinstorm” en op Fotostaatmasjien besluit.

Ek hou regtig baie van fotostaatmasjiene. Ek het op universiteit derduisende rande se fotostate gemaak, en ook ander mense se weggooi- fotostate uit asdromme gevis en versamel. Ek het steeds bokse en bokse vol beeldskone fotostate – die gradiënte van wit na grys na swart is mooi; die teksture wat die masjien voortbring. Iets aan die estetika van fotostaatmasjiene spreek eenvoudig kliphard tot my.

Toe ek begin oplees oor die geskiedenis van fotostaatmasjiene en die proses, het Chester Carlson (die uitvinder van die fotostaatmasjien) as karakter my ook onmiddellik gefassineer.

Laastens hou ek baie van die idee dat mens elke fotostaatmasjien uitken aan sy unieke stel foute. Die “foute” in die fotostate is wat in forensiese ondersoeke gebruik word om die masjien te eien. Dit was vir my ‘n mooi metafoor vir die digter se stem: dat jy aan jou foute geken sal word, maar dat mens daardie foute kan inspan om jou stem te differensieer. Tony Hoagland het ook iets van dié aard gesê – maar ek kan nie nou die aanhaling opspoor nie.

Temas, of tema: As jy deur jou eie bundel blaai, is hier ‘n gemeenskaplike tema? Of staan elke gedig onafhanklik van die ander? 

‘n Groot deel van die werk aan die bundel was om die gedigte saam te weef, sodat hulle nie té onafhanklik staan of rondsweef nie – maar dit was ‘n uitdaging want die temas is eintlik nogal uiteenlopend. Daar is gedigte wat oor skepping, kreatiwiteit en oorspronklikheid gaan, outobiografiese verse, popmusiek, politiek, liefde, voëls, kuns, en alpakkas. Ek het gesweet om die lot as ‘n geheel te laat funksioneer sonder om té voorskriftelik en eng te wees. Ek wou hê dat dit op ‘n losserige manier saamhang – dat daar nog kolletjies oorbly wat die leser self met mekaar kan verbind.

Jy skryf baie meer as gedigte. Wat skryf jy nog? En wat is volgende?

Ek skryf daagliks tekste vir TV-uitsendings en kopie vir reklame. Wanneer sulke werk verbykom, skryf ek ook artikels vir tydskrifte en koerante. Ek het al ‘n kortverhaal of wat gepleeg – en ek dink in die nuwe jaar wil ek aan ‘n roman of samehangende kortverhaalbundel begin skryf.

 

The post Foto-onderhoud: Bibi Slippers oor Fotostaatmasjien appeared first on LitNet.

Boekresensie: Die Engelsman in my slaai deur Dihanna Taute

$
0
0

engelsmaninmyslaai280

Die Engelsman in my slaai
Dihanna Taute
Uitgewer: Human & Rousseau
ISBN: 9780798171908

In hierdie opvolgboek van Dihanna Taute se tienerromansereeks ken tienerlesers (waarskynlik veral meisies) seker al vir Lehandi. In die vorige boek Ek en Prins Donkerkuif was Lehandi in Pretoria en nou moet sy teen haar sin in haar gr 11-skooljaar saam met haar ma Welkom toe trek en onwillig in ’n vreemde dorp, by ’n nuwe skool en onbekende leerlinge aanpas.

So word sy gedompel in nuwe situasies en uitdagings, dit alles om naby aan haar pa die advokaat te wees, wat saam met sy flooze in Bloemfontein woon en nou ’n babasussie vir Lehandi gee. Gelukkig maak sy gou vriende, hoewel ’n vyand ook om die hoek loer: Priscilla van Breda (oftewel Pris-die-Vlak-Vis volgens Lehandi).

Gou leer ons die manlike deelnemers aan al Lehandi se liefdesintriges ken: Peyton le Roux die nerd, by wie Lehandi veilig voel en met wie sy gou goeie vriende word en hulle mekaar uit talle moeilike situasies te hulp snel. Dan is daar Drayke Hunter, die prins met die donker kuif wat Lehandi in Pretoria leer ken het en met wie sy nou ’n langafstandverhouding het wat nie werk nie. Natuurlik ook Garth Johnson, die Engelsman wat met sy vleiende woorde, warm stem en superseegroenoë haar laat swymel en aanhoudend in sy magic spell laat beland (bl 3).

Die omslag trek reeds die aandag en ons sien liefdeshartjies oral, met ’n verbaasde Lehandi en die geheimsinnige en aantreklike Engelsman. Op die agterblad is Cupido besig om direk na die twee jongmense wat op die voorblad rug-aan-rug staan te skiet, en ’n soen wys dat hier iets gaan gebeur in die storie. ’n Verhaal wat elke tienermeisie se hart sal roer ... Tog sluit die foto dalk dadelik Afrikaanse lesers wat nie wit is nie, uit, wat jammer is.

Die Engelsman in my slaai bied ’n redelik gebalanseerde uitbeelding van tieners in ’n dubbelmediumskool, waarin daar Engelse en Afrikaanse leerders is tussen wie daar duidelik nie slegte gevoelens is nie, wat my as kritiese leser laat wonder of dit ’n realistiese prentjie van die hedendaagse dorpie Welkom in die Vrystaat is.

Die afwesigheid van leerders wat nie wit is nie, laat dit duidelik blyk dat hierdie verhaal ’n tienerromanse is wat nie worstel met politiek, rassestereotipes en omgewingsvraagstukke nie. Tog is daar ander voorbeelde van eietydse kulturele neigings en tendense wat as intertekste die konteks van die storie outentiek maak: tienersleng, SMS-taal, elektroniese toebehore (selfone, iPods en rekenaarspeletjies soos Xbox en Halo), bekende liedjies deur die Britse popgroep Tears for fears en die Amerikaanse sanger Adam Levine, kledingstukke (Puma T-shirt, Adidas-sneakers) wat die lewe en modes van tieners kenmerk. Ook tienerhelde van hierdie dekade, Ariana Grande (Amerikaanse sanger en aktrise), en Louis Tomlinson (popsanger en akteur).

Die ruimtes in die storie is die skool en die meenthuis waarin Lehandi en haar ma woon, maar dit is veral Lehandi se binnelandskap met haar waarnemings en gevolgtrekkings wat oorheers. Dit word verbeeld met die eerstepersoonsvertelling waarin die leser Lehandi se gedagtes en gevoelens in die een na die ander penarie deur middel van innerlike dialoog leer ken. Hiermee sal enige tienerleser kan identifiseer. Op hierdie manier raak die skrywer weer eens op ’n gemaklike wyse tipiese kwessies aan waarmee tieners vandag gekonfronteer word [1].

Met taalgebruik waarmee die skrywer haar karakters en situasies vernuftig teken, staan sy haar plek vol in hierdie genre van tienerromanse. Kostelik is Lehani se ouma se woorde wat telkens in Lehani se gedagtes opkom wanneer sy iets of iemand waarneem: “My ouma Hanna sou gesê het daai girl [Priscilla] is goedkoper as ’n glas water” (bl 4); “Die kamer is so klein, hulle moes die meubels teen die mure verf” (bl 30).

Daar is verrassende vergelykings waarmee die hoofkarakter haar gevoelens en gedagtes verwoord: Haar ma se misnoeë met die onkruid in Lehandi se taaltuin (bl 31); haar vriendin se raad “[n]iks werk so goed vir ’n oop wond soos ’n hot hunk van ’n pleister nie” wat vir Lehandi moet troos nadat haar verhouding met Drayke misluk het (bl 40); Priscilla is “so toe soos ’n plastiekpop se poepgaatjie” (bl 58). Ook ’n paar interessante beskrywings van mense in haar lewe, byvoorbeeld haar vriendin Megan het ’n “vlegsel en minder takt as ’n bramaan op steroids” (bl 38); “[d]ie Vis gluur my tartend aan, haar baberbek is op ’n plooi getrek” (bl 4).

Dihanna Taute het gedebuteer met hierdie trilogie wat draai om Lehandi se lewe – die derde boek, Die blonde bom, is blykbaar eersdaags op die rakke. Die skrywer is ook besig met ’n volwasse roman en ’n tienerroman. Dit is duidelik dat sy nie tekort aan idees en skryftalent het nie, ook dat sy “nie skrywersblok kry nie” (skrywer se eie woorde) [2]. Verder het sy ’n op-die-pols-aanvoeling vir wat in jong gemoedere aangaan [3].

Die skrywer integreer in haar stories baie van haar eie tienerervarings wat sy kunstig verbeeld in fiktiewe situasies. Hiermee laat sy dit duidelik en tog subtiel blyk wat haar eie siening van die konflik, drama en swaarkry in ’n mens se lewe is wanneer dit voel of die son nie weer gaan skyn nie: “’n Mens sit dit eenvoudig agter jou en gaan aan met jou lewe” [4] Tog is hierdie motto van haar nooit prekerig nie en lesers raak deel van die hoofkarakter se lewe met tipiese tienersituasies, baie humor in drama en intriges wat eie is aan ’n hoërskool en waardeur tieners emosioneel moet groei te midde van hulle rebelsheid in enkelouersituasies.

Die Engelsman in my slaai is ’n prettige tienerromanse vir meisies. Die hoofstukke is kort en dit maak die lees van die boek baie maklik. Dit raak maatskaplike kwessies loslit aan sonder om daarin verstrik te raak of dit melodramaties aan te bied.

[1] http://www.sarie.com/lewe-liefdes/boeke/haar-eie-tienerevarings-deel-van-haar-storie/

[2] http://www.hoezit.co.za/die-engelsman-in-my-slaai/

[3] http://www.litnet.co.za/boekresensie-ek-en-prins-donkerkuif-deur-dihanna-taute/

[4] http://puku.co.za/News/12161/PUKU-gesels-met-debuutskrywer-Dihanna-Taute

 

Foto van Dihanna Taute: Facebook

The post Boekresensie: Die Engelsman in my slaai deur Dihanna Taute appeared first on LitNet.

Boekresensie: Die dood van 'n goeie vrou deur Chris Karsten

$
0
0

goeie-vrouTitel: Die dood van ’n goeie vrou
Skrywer: Chris Karsten
Uitgewer: Human & Rousseau, 2016
ISBN: 9780798174183

In Die dood van ’n goeie vrou is Chris Karsten se bekende speurder, Ella Neser, wat ons in die Abel-trilogie en Die verdwyning van Billy Katz leer ken het, weer op die spoor van ’n moordenaar ná ’n raaiselagtige moord.

In ’n voorstad van Johannesburg word Clara Heyns, voorbeeldige ma van twee, dood gevind met engelvlerke aan. Sy is op die oog af ’n goeie mens met geen vyande nie, doen liefdadigheidswerk en het baie vir haar medemens oor.

Te midde van kantoorpolitiek met ’n kollega waarmee sy nie die oor die weg kom nie, maar wat vriende hoër op die ranglys het, probeer Ella die leidrade naspeur. Maar een Saterdagoggend vroeg val haar wêreld inmekaar: Wie is die rooikop wat by haar geliefde Lou uithang? Sy het al in die verlede só seergekry dat sy nie weer deur ’n geliefde verraai wil word nie.

Hierdie boek is anders as Karsten se vorige boeke omdat die leser nie van die begin af die moorde en gebeure deur die moordenaar se oë – soos onder meer met die grillerige Abel Lotz – ervaar nie. Die boek volg eerder die moordondersoek vanuit Ella Neser se perspektief. Met net genoeg verwysings na haar persoonlike lewe, maak dit die boek toeganklik en word Ella amper ’n ou bekende vir die leser.

Tog hoef jy nie enige van sy vorige boeke gelees het om hierdie een te geniet nie. Slim terugverwysings na Ella se verlede hou jou in die prentjie van haar gemoedstoestand en soms onverklaarbare reaksies op gebeure.

Karsten het ’n hele paar verdagtes wat hy om die beurt teen mekaar afspeel en hoofstukke slim op ’n mespunt eindig, om met die volgende hoofstuk net ’n nuwe verdagte te ontgin. Tot die laaste paar bladsye is jy steeds onseker oor die moordenaar.

Karsten se studies in Afrikaans en sielkunde, sy bykans 40 jaar as joernalis waar navorsing ’n integrale deel van sy beroep was en sy belangstelling in misdaad kom duidelik na vore as jy sy boeke lees. Die taalgebruik is uitstekend, geen klip word onaangeraak om elke moontlike leidraad of besluit van die karakters te illustreer nie.

Sy jare se noue samewerking met die polisie vir misdaadstories en sy verskeie niefiksie publikasies waaronder Dodelike vroue: Wanneer passie in bloed eindig, Opspraak deur moord: Suid-Afrikaanse doodslag skok, Riller in die raaisel: Onopgeloste Suid-Afrikaanse misdade, Verlore onskuld: Suid-Afrikaanse kinders wat moor en roof, Boos en bisar en Suid-Afrikaanse geweldenaars sonder genade gee hom beslis genoeg insae in misdaad, die werking van polisie-ondersoeke en ’n kykie na die psige van misdadigers.

Onder die fiksie uit sy pen is daar bekendes soos Floris Sapiens wat in 1985 verskyn het, tot die meer onlangse Seisoen van sonde en dan natuurlik die Abel-trilogie: Abel se ontwaking; Abel se lot en Die afreis van Abel Lotz, waarvan een ook verfilm is met Gys de Villiers as Abel, die moordenaar.

In 2013 verskyn ’n Man van min belang, toe Die respektabele meneer Hartslief en verlede jaar Die verdwyning van Billy Katz.

Karsten sal ook onthou word vir sy biografie oor die aktrise Charlize Theron, Charlize: Ek leef my droom.

Karsten se vermoë om goeie misdaadromans te skryf is al met dié van Deon Meyer vergelyk, maar hy hoef in niemand se skaduwee te staan nie. Hy ken die kuns van ’n goeie storielyn, genoeg kinkels en draaie om die leser se aandag gevange te hou en verdagtes wat almal ewe veel motief tot moord het.

Die boek is ’n lekker toevoeging tot enige boekrak en sal ewe veel deur mans en vroue geniet word.

The post Boekresensie: Die dood van 'n goeie vrou deur Chris Karsten appeared first on LitNet.

Boekresensie: Hitler, Verwoerd, Mandela and me deur Marianne Thamm

$
0
0

9780624075202-marianne-front-coverHitler, Verwoerd, Mandela and me
Marianne Thamm

Uitgewer: NB-uitgewers
ISBN: 9780624075202

Mag ’n mens Marianne Thamm se boek ’n huldeblyk noem?

Twee mense – uiterstes en wie en wat hulle was, voor en na hulle mekaar ontmoet het – het tog vanselfsprekend ’n groot invloed gehad op hoe Thamm se lewe sou verloop. Die dogter wat Georg en Barbara later sou hê. Dit wat haar ouers – selfs nog voor hulle  mekaar ontmoet het – gevorm het, sou noodwendig ’n invloed op Thamm hê.

Tog interessant dat Thamm, joernalis en adjunkredakteur van The Daily Maverick, noem dat sy skryf moeilik vind – sy verwys spesifiek na die leë dokument op haar rekenaarskerm.

Dan weer vermoed ’n mens sy vermag juis dít met Hitler, Verwoerd, Mandela and meA memoir of sorts: om die moeilike maklik te laat lyk.

Hier is ’n (ware) storie wat vloei. Die karakters en verhaallyne is volop.

Skryf, dié skryf sy. Sy het ’n woordkeuse aan haar wat die (reeds sterk) storie besonder goed aanvul. 

Gewis, sy hét die lisensie om ’n biografie “soort van” te skryf.

En 303 bladsye later het sy my so geraak dat ek na dieselfde leë, wit papier voor my staar. Want hoe verwoord ’n mens ’n oorvertelling van ’n goeie boek, so goed vertel soos hare?

Thamm se ouers, Georg en Barbara, was, soos reeds gemeld, uiterstes in vele opsigte: hy Duits en sy Portugees. Die egpaar wat hulself en hul twee kinders, Albert en Marianne, in Suid-Afrika kom vestig het, in Pretoria, met Afrikaanse kinders volop.

En net soos wat hulle verskil het van die gemeenskap waarin hulle beland het, net so was die gesinslede teenpole.

’n Pa wat in Hitler se kamp geveg het, ’n ma ongeletterd, wat later nog haar stem ook sou verloor het weens ’n beroerte en ’n rolstoel. Die pa wat na die ma omsien. Thamm wat later ook dan na haar pa omsien.

Sy en haar pa het oor baie goed nie saamgestem nie, onder andere sy idee van ’n vrou se rol en plek. En hoekom wil sy dan nou gaan studeer?

Dan was daar ook haar homoseksualiteit, wat sekerlik nie haar pa se idee van sy dogter sou gewees het nie.

Maar haar pa was ook eintlik onvoorspelbaar, as ’n mens die verloop van hierdie storie volg. Die band wat  tussen hom en sy dogter se twee swart aangenome dogters ontstaan het, is een voorbeeld hiervan.

Die eerste twee hoofstukke in die boek gaan juis oor die einde van twee groot hoofstukke in haar lewe: eers haar ma se dood en toe haar pa s’n.

So ongewoon geskryf en baie beeldryk.

Dit is ’n storie wat net sowel ’n roman kon gewees het.

Natuurlik is sy nie die enigste persoon met ouers van verskillende nasionaliteite nie, maar tog is daar baie goed eie aan haar familiegeskiedenis. Ook hoe die geskiedenis betrekking op dié een gesin gehad het.

Die Belgiese skrywer Tom Lanoye, ’n goeie vriend van haar, wou juis jare gelede al haar storie vertel.  

Behalwe haar gesin, kan ’n mens dit byna beskryf as die verhaal van ’n land en die 20ste eeu (die eeu waarvan sy niks gehou het nie, maar tog haar ontdekking van Bob Marley deur sy musiek en die rook van dagga) netjies verweef in die storie van vier mense: Marianne en haar broer en hul ouers.

Kultuurskokke, gelowe – noem maar op. Daar was baie interaksies in haar lewe.

Vele mense maak byna soos kameekarakters verskynings in haar verhaal, maar dit stuur die storie na ’n volgende wending.

Sy noem byvoorbeeld dat sy ’n ateïs as gevolg van godsdiens is.  

Verwoerd was staatsleier in die 1960’s toe Thamm kind was.   

Daar is baie onthullings – noem dit verrassende wendings – in die boek wat ’n mens eintlik nie wil verklap nie.

Soveel humor word in die verhale ontgin. Net so is daar ook die werklik hartseer tye wat belig word. Daar is lieflike anekdotes oor haar ma, soos haar gekibbel om die prys van Thamm se matriekafskeidrok. 

’n Mens kry die indruk Thamm maak vrede met baie hoofstukke in haar lewe.

Daar is baie geskiedskrywing en dit het noodwendig betrekking op haar en haar ouers en haar broer. By tye voel dit soos die lees van die ’n historiese roman. Daar is so baie van die geskiedenis – maatskaplik en polities – wat ter sprake kom.

Sy vertel van die dag toe die aankondiging gemaak is dat Nelson Mandela vrygelaat sou word – 2 Februarie 1990. Sy was nie te ver van die parlement nie, in die Goue Akker, waar sy ’n rolprentvertoning moes bywoon waaroor sy ’n resensie moes skryf. Dinge het glo so anders gelyk en gevoel toe sy die strate invaar na die rolprentvertoning.

Daar is hoeveel soortgelyke vertellings en dit laat ’n mens anders na dinge kyk.

Deur die boek loop die draad van haar lewenspad, ook die ontmoeting met haar lewensmaat en hul twee dogters wat hulle aangeneem het.

Sy is eerlik en reguit en tog kom groot dele van die boek met egte deernis.

Sy voltooi oplaas 'n volledige sirkel en ’n mens wil glo sy vind klaarheid en vergifnis.

Hier word nie gepreek of lesse gegee nie; maar nadenke, dié sal jy vind.  

The post Boekresensie: Hitler, Verwoerd, Mandela and me deur Marianne Thamm appeared first on LitNet.


Boekresensie: Harry Griesel I: Operasie spookredding deur Sonja Kaiblinger

$
0
0

harry-grieselHarry Griesel I: Operasie spookredding
Sonja Kaiblinger

Illustreerder: Fréderick Bertrand
Vertaler: Irma Badenhorst
Uitgewer: Human & Rousseau, 2016
ISBN: 9780798174121

Harry Griesel I: Operasie spookredding is ’n oulike vertaalde boek uit Oostenryk wat goed sal pas op jong lesers se boekrak langs die egte Afrikaanse spook- en grillerstories van Fanie Viljoen, Jaco Jacobs en François Bloemhof.[1]

Die 11-jarige Otto is die hoofkarakter en hy woon sedert die dood van sy ouers by sy tannie Sharon in ’n ou spookhuis waarin spoke woon wat Otto se vriende is. Net Otto kan hulle sien; sy 12-jarige vriendin Emily – wat nie soos ander meisies is nie, met haar blou en bruin irisse – kan hulle nie sien nie, maar sy glo vir Otto en doen navorsing oor spoke, waarvoor sy hoop om nog die Nobelprys te kry. Verder het Otto ook ’n baie ou spookvlermuis (wat vreemd genoeg kan praat) as troeteldier.

Die storie begin wanneer Otto sien dat die buurman, meneer Olson, dood neerval in sy radystuin en ’n vreemde gedaante sy siel kom haal met ’n koddige afleweringswa en ‘n skoenlappernet. (Laasgenoemde is eintlik ’n elektroniese sielevanger.) Hierdie gedaante blyk ’n geraamte te wees, Harry Griesel, en sy werk is om siele van mense wat pas doodgegaan het, te neem na die Oorkant, dít wat gewone mense die hemel noem. Wanneer hy dit nie betyds regkry nie, word hulle spoke wat vir ewig rondswerf op die aarde (soos Sir Tony, Bert en Molly – Otto se huisspoke).

Die spanning in die storie begin wanneer Otto bewus raak daarvan dat Sir Tony, wat in die stofsuier woon, ontvoer raak deur wat later blyk Otto se teenstander (meneer Philippe Bleu, van Franse afkoms) se assistent te wees, meneer Donahue. Die komplot van laasgenoemde om spoke te vang en Otto se pogings om hulle te bevry, kry momentum wanneer Otto, Emily, Vincent en Harry probeer om vir Sir Tony te gaan bevry uit die Fort van Duisternis waar Bleu van hom ’n simpel kammaspook gemaak het met die naam Balthasar die Verskriklike. Hiervoor het hulle nodig om na die spookpretpark in Donkerland te gaan, en uiteindelik is dit ’n avontuur wat jong lesers se hare sal laat rys. Die storie verloop te midde van aksie, spitsvondigheid en soms absurde en dom gebeure wat na ‘n verrassende einde toe loop.

Die taalgebruik ondersteun die konteks, want aan die een kant is dit ouderwets omdat dit handel oor spoke wat honderde jare oud is, en aan die ander kant is dit byderwets, want die kinders in die boek is tussen 11 en 12 jaar oud. Die spoke (Harry, Sir Tony, Molly, Bert) en Vincent die aggressiewe troetelvlermuis gebruik ou idiomatiese taal en daarteenoor gebruik die kinders eietydse tienertaal en noem mekaar spottend allerhande byname, wat bydra tot die humor.

Die buiteblaaie laat die leser dadelik besef dat hier ’n spookagtige atmosfeer is, met die drie hoofkarakters (Otto, Harry en Emily) in die donkerblou naglug en swewende rooi kolle met ’n stukkie geel in die middel. Die pikswart voorste en agterste binneblaaie bevestig hierdie voorspelling dat daar iets geheimsinnigs en grieselig gaan gebeur. Emily se sensvormige skoene sluit aan by die ander objek wat Harry gebruik: buiten die skoenlappernet waarmee hy siele kom haal, het hy ’n sens. Laasgenoemde word ook tradisioneel geassosieer met die Dood (vergelyk Reaper Man in Terry Pratchett se stories). Harry Griesel gebruik dit wel anders, wat ’n verrassing is vir die leser wat bekend is met ander spookstories: vir Harry is dit iets waarmee hy homself kan sig- of onsigbaar maak en dit gee hom ’n ekstra (magiese) vaardigheid in die storie. ’n Slim en verrassende truuk deur die skrywer en illustreerder om laasgenoemde lesers se wyer belese verwagtingshorison waarin hulle voorspel wat gaan gebeur, effens deurmekaar te krap.

Dit is moeilik om te bepaal waar presies die storie afspeel en wat die fiktiewe ruimte is. Aan die een kant noem die vertaler die naam van die straat waarin Otto woon Radysstraat, die skool is Sybrand Swaelkop Skool, en hulle gaan na Donkerland toe om die pretpark van spoke te beleef – alles goeie Afrikaanse name. Maar dan is daar allerlei verwysings wat die leser laat dink dat dit dalk in Engeland afspeel: die name van tannie Sharon, oom Archibald, die spoke Sir Tony en Molly, ook die stofsuieragent meneer Donahue, en die vlermuis Vincent kon dalk eerder Engels gewees het. Verder is tannie Sharon se horlosies so akkuraat dat selfs die Big Ben (in Londen) se horlosie by hare kan kom leer; ook is die naaste ingang na die Oorkant in Wes-Londen en is die fort by Donkerland se stene vanaf Skotland gebring. Harry sê dat Emily eerder die koningin in haar nagklere (as vir hom) moet afneem, en die mistige herfsnag laat ’n mens dink aan die klimaat van Engeland.

’n Opvallende omgewingsvraagstuk wat geïntegreer word en die kontekstuele oriëntasie wat die verhaal eietyds maak, is die verwysings na ’n gesonde leefwyse en gesonde kos. Tannie Sharon is ’n vegetariër, draf elke oggend. Otto self is topfiks en die beste sokkerspeler in die skool. Harry kan sien aan die siel van die dooie persoon hoe (on)gesond hy of sy geleef het, byvoorbeeld die man wat oorgewig was en dood is aan lewervet wie se siel hy deur tannie Sharon se staanhorlosiekas na die Oorkant moet neem.

Die skrywer het interessante intertekste gebruik wat hierdie storie enersyds ‘n Gotiese karakter gee: spookhuise met geheime gange, kelderkamers en valdeure, geraamtes, ’n vlermuis, verwysings na ’n vampier, Dracula, Darth Vader (van die filmtrilogie Star Wars-faam). Hier en daar voel die leser in die atmosfeer en styl iets aan wat nogal herinner aan Jamie Thomson se Dark Lord-jeugreeks, maar Kaiblinger integreer dit heeltemal op haar eie kreatiewe manier.[2] Andersyds is daar heelwat eietydse kultuurelemente waarmee die jong karakters te make het: rekenaar- en videospeletjies, ’n selfoon-app, tannie Sharon se nuwe stofsuier wat soos ’n ruimteskip of UFO lyk met die naam Stofbreker 3000. Daarteenoor is daar ook Emily se outydse Polaroid-kamera, bandopnemer en video-opnemer.

Op besonder prettige wyse word die skrywer en illustreerder met koddige sketse agter in die boek voorgestel, wat duidelik laat blyk dat hierdie ’n boek vol humor is. Die illustreerder, Fréderick Bertrand, spook al hiervolgens vir ’n paar jaar rond in Berlyn, waar hy in sy gruwelike ateljeegrot onder die begeleiding van vals orrelklanke skrikwekkende prentjies teken en snags in sy geroeste ryding, waarmee hy al stampend en stotend met ’n groot rookwolk wat agter uitborrel, monsters in die stadsomgewing jag. Die skrywer, Sonja Kaiblinger, het eweneens in Oostenryk grootgeword in ’n spookhuis wat al meer as 100 jaar oud is, waarin spoke met hulle streke besig is.

Sonja Kaiblinger het vir hierdie boek verskeie toekennings ontvang en tans is sy ook besig met nog ’n jeugverhaal, ’n verhaal oor perde en ’n liefdesromansereeks.[3] Haar skryfstyl is gemaklik, lig en vlot, en hierdie verhaal lees maklik. Veral vir kinders van 10–12 jaar is die taalgebruik eenvoudig genoeg en die skrif is in 'n lekker grootte gedruk. Die woord- en prenttekste ondersteun mekaar voortdurend, wat help om die jong leser se verbeelding te begelei en bevestig. Die verhaal kom met snaakse, bisarre idees en besonderhede na vore, met dinge wat die leser nie verwag nie. Hierdie boek is ten spyte van die grieselrige gedagtes nooit te skrikwekkend vir jonger lesers nie en ’n mens is nooit seker watter belaglike dinge volgende gaan gebeur nie. Dit veroorsaak vermaaklike spanning en leesgenot vir jong lesers in ’n storie met vriendskap en geregtigheid as temas.[4]

The post Boekresensie: Harry Griesel I: Operasie spookredding deur Sonja Kaiblinger appeared first on LitNet.

Melk die heilige koeie – in die Kaap!

Boekonderhoud: Vir die voëls deur François Bloemhof

$
0
0

vir-die-voels-covVir die voëls
François Bloemhof
Uitgewer: NB-uitgewers
ISBN: 9780624080466

Skrywers oor hul nuwe boeke: François Bloemhof gesels met Naomi Meyer oor Vir die voëls.

’n Vrou het haar en haar man se storie vir Huisgenoot vertel. Jy’s genader om ’n boek van haar storie te maak. En toe speel jy saam telefoontjie – reg? Vertel, asseblief.

Dis reg! Een van die redes waarom ek betrokke wou wees, is omdat die storie reeds een maal verwerk is, en toe kon ek dit verder verwerk. So iets sal seker vir enige skrywer interessant wees, veral as dit ’n sterk storie was om mee te begin. Soos met telefoontjie speel, verander die storie elke keer as daar nog ’n verteller bykom. Nòg my weergawe nòg die filmmakers s’n is "die volle waarheid" en ek skat ek het die meeste van almal gejok ...

Telefoontjie-speel verduidelik jy in die boek se inleiding vooraf. Mens verstaan die proses van die boek se totstandkoming. Maar om iets af te luister in ’n gesprek veroorsaak ook humor of misverstand. Hoe het jy dit benader om die regte mense Irma en Sampie de Klerk se stories neer te skryf?

Ek het nie probeer om getrou aan die werklikheid te bly nie, omdat ’n mens uit die staanspoor nie kan nie. Voorin die boek het ek ’n beveiligende voorwoord waarin ek noem dat verbeelding en vryheid met die karakterisering ’n groot rol gespeel het. Die storie het in my kop anders vorm gekry as hoe situasies regtig destyds uitgespeel het; dit is noodwendig so. Ek het beslis ook ander woorde in die mense se monde én ander gedagtes en oorwegings in hulle koppe geplaas as wat regtig by hulle opgekom het. Ek het eers met Irma de Klerk kontak gemaak nadat die manuskrip rofweg klaar was, want ek was bang sy beïnvloed my interpretasie van die karakter as ek vroeër met haar praat. Toe gesels ons so lekker dat ons nou nog gesels!

"Elke mens is eintlik ’n hele ry mense. ’n Klomp wat agter jou aan tou: vooraan is die jy van hier en nou, en dan al die ander, jonger jye wat jou tot hier gebring het." ’n Eerste sin wat die leser die kamer intrek en die deur agter haar sluit totdat sy die boek klaar gelees het. Het hierdie sin vir jou gebeur toe jy, die skrywer, reeds jou karakter gekén het? Of wanneer?

Ek is baie bly jy hou van daardie sin. Maar ek kan jou nie behoorlik antwoord nie, omdat ek nie onthou hoe dit ontstaan het nie! Ek glo ek het eenvoudig voor die rekenaar gaan sit en myself afgevra: Goed, hoe gaan ek begin? Daar was ’n situasie wat uitgebeeld moes word, en ek moes op ’n manier die boodskap oordra dat die leser deur die loop van die boek met Irma in verskillende fases te make gaan kry ... En daar het ek myself nou so half weerspreek, dink ek. Ek het tog geweet wat ek met die karakter wil doen, so ek skat die antwoord op jou vraag is: ja, ek het haar reeds geken.

Jou eerste sin laat mens dink aan babushka-/matryoshka-poppe. Jy het hulle uitmekaar gehaal en na elke een gekyk. Wat het jy gesien? By haar, by hom?

Hoe meer fasette hoe dieper jy daarop ingaan. ’n Mens kan dieselfde sê van die storie wat Irma na Huisgenoot gestuur het, waarmee sy die kompetisie gewen het wat tot die rolprent aanleiding gegee het. Dit was reeds ’n opsomming, en dus ’n interpretasie van die werklike gebeure, wat ander mense op ander maniere sal onthou. Toe kom daar ’n draaiboekskrywer by, en later was daar drie van hulle, en uiteindelik is die negende weergawe van die draaiboek verfilm. Daar is lae op lae in die storie, nes daar is in ons almal se lewens, maar waarby ek in elke stadium wou uitkom, is wat in die karakters se koppe aangaan. Dis natuurlik een van die voordele van ’n roman – ’n rolprent wen veld as dit kom by beelde en gepaardgaande musiek, maar ek kon sterker vorm gee aan karakters se persoonlikhede. Mense verander ook natuurlik na aanleiding van wat met hulle gebeur; in die boek gebeur daar baie dinge met Irma en Sampie wat hulle help vorm.

Wie is jou gunsteling-karakter? As dit ’n onregverdige vraag is (tog, ek praat nie van die regte mense nie): wat was vir jou die lekkerste deel van die skryf van hierdie boek, of jou gunsteling-toneel?

My gunsteling was noodwendig die sentrale karakter, saam met wie ek die meeste tyd deurgebring het. Irma is die leser se ingangspunt tot die gebeure en dit is omdat sy so ’n sterk karakter is, een wat haar tyd vooruit was, dat die storie sy loop kry. Maar ek het dit ook baie geniet om Sampie se karakter sterker uit te bou en dalk is my gunstelingtoneel een van ’n hele paar wat nie in die rolprent voorkom nie, waarin Sampie – in die tyd wat hy en Irma uit mekaar se lewens was – ’n kroeg besoek en met ’n ander meisie flankeer. En hoe dit anders afloop as wat hy beoog het ...

Jou verhaal speel vyftig jaar gelede af. Die verlede is ’n ander land, veral in die geval van hierdie land. Kon jy die omstandighede van daardie figuurlike ander land losmaak van die storie? Dalk vra ek: met watter era se bril het jy gekyk toe jy hul storie geskryf het? En wat het jy gesien?

Dit was lekker om ’n storie te skryf wat nie in die hede afspeel nie, want ons kan ons blind staar na ons omstandighede sodat daar ’n mate van voorspelbaarheid en eendersheid mag intree. Daar was egter meer navorsing nodig as wat ek graag doen – ons skrywers raak mos maklik verlief op ons navorsing en raak dan gou-gou verstrik in allerhande irrelevante “interessanthede” – en ek moes keer dat dit ’n geskiedenisboek raak. Daardie tyd se gebeure het egter (nes vandag s’n) so ’n sterk impak gehad op mense se lewens, met die Grensoorlog om slegs die mees voor die hand liggende voorbeeld te noem, dat dit heelwat aandag moes kry. Ek het die karakters egter nog steeds as moderne mense gesien, want soos gesê, Irma was haar tyd vooruit deur ’n bevryde vrou te wees toe dit kwalik hoogmode was – en vir Sampie om daardie aspek van haar te kon waardeer, beteken hy was óók sy tyd vooruit.

En nou, van telefoontjie gepraat: die film Vir die voëls is pas uitgereik. Hoe is dit om die interpretasie van bladsy na skerm te beleef?

francoisbloemhof300

François Bloemhof

Ek is bly om te kan sê ek het die fliek erg baie geniet. Ek is net so bly dat daar so baie verskille tussen die roman en die film is, sodat mense ’n vollediger prentjie kan kry as hulle albei doen, die boek lees en die fliek kyk. Die verskille lê ook nie net in die aard van die twee mediums nie, maar ook in hoe ek en die filmmense die storie benader het. Die regisseur se interpretasie oortuig my heeltemal. Eintlik is ’n skrywer baie soos ’n regisseur, hoewel veel minder afhanklik van ander mense se samewerking!

Realiteitsvermaak – boeke, TV of film. Bestaan daar regtig so iets? Daar’s immers altyd redigering. Die kamera, die skrywer, die regisseur ... almal kyk met ’n doelbewus-subjektiewe oog. Of wat is jou mening?

Moenie dat ek oor die Kardashians lostrek nie ... maar nee, realiteitsvermaak bestaan nie. Almal weet as twee mense in so ’n reeks met mekaar baklei, en die kamera is ewe toevallig byderhand wanneer hulle dit doen, en hulle is pynlik mooi gestileer vir die geleentheid, is dit nie eg nie. In ander gevalle weet almal weer die betrokke vervaardigers kan besluit watter deelnemers hulle simpatiek of onsimpatiek gaan uitbeeld, en dit bepaal dan watter filmmateriaal van daardie persoon hulle vertoon of uitlaat. Jy weet ook die persoon wat tot op die einde in die Big Brother-huis agterbly omdat hy mense vermaak deur nonsens aan te jaag, is waarskynlik die een met wie jy die heel minste ’n huis sal wil deel. Dis net so fiktief soos enige sepie, net met swakker dialoog en soms oortuigender spel ... En ja, net so was die werklikheid ’n basis vir hierdie roman en rolprent, maar dis nou ’n storie, of eerder twee soms taamlik uiteenlopende stories.

Bestaan daar ware liefde, in ware lewensdramas, in ’n regte wêreld wat elkeen van ons ons elke dag verbeel?

Maar alte seker! Ware liefde lyk net totaal anders in die werklike lewe as in liefdesverhale. Ons het nie die voordeel van redigering nie, daarom sit ons opgeskeep met ’n klomp vervelige en soms lelike oomblikke tussen die mooiheid deur; tog is die goeie dinge daar en ons moet beter daarna oplet en dit meer waardeer wanneer dit voorkom. Geen persoon gaan jou elke oomblik ekstaties gelukkig maak nie en as julle soms of selfs dikwels vassit, beteken dit nie dis nie ware liefde nie – dis juis meer waar omdat dit meer menslik en dus meer faalbaar is.

Nou maar, ongeag jou antwoord in vraag nege: waarom dan “vir die voëls”? Verklap iets van die titel, as jy wil.

In die boek (ek het dit effens anders aangepak as wat dit in die rolprent voorkom) hoor Irma as kind by haar ma liefde is vir die voëls. Natuurlik is dit ’n groot struikelblok vir ’n jongman as die meisie wat hy in die oog het nog altyd só geredeneer het. Op letterlike vlak het Irma ’n groot belangstelling in voëls, wat ruimte gelaat het vir ’n bietjie lekker simboliek oor hoe mense mekaar soms soos die verskillende voëlspesies kan behandel. Dit is ook sommer net ’n lekker titel! Al het ek dit nie self uitgedink nie, het ek dadelik geweet ek sal nie omgee om dit op ’n boek van my se voorblad te sien nie.

  • Foto: verskaf

The post Boekonderhoud: Vir die voëls deur François Bloemhof appeared first on LitNet.

Boekonderhoud: Deon Maas oor Melk die heilige koeie

$
0
0

heilige_koeie_omslagMelk die heilige koeie
Deon Maas
Uitgewer: NB-uitgewers
ISBN: 9780624081166

Die punk-beweging het nog altyd die heilige koeie gemelk. Nie eers die koningin van Engeland was te heilig vir die manne se power chords en bulderende tromme nie.

Net so gee die skrywer Deon Maas in sy jongste boek, Melk die heilige koeie, ook ’n paar steke in die rigting van onderwerpe wat mens om die braaivleisvure met ’n lag, kug of ’n "ja-nee" sal wegpraat.

"In 1976 was ek 15 jaar oud. Punk was die eerste ding waarmee ek kon assosieer, maar dit was ook die jaar van die Soweto-onluste," sê Deon hier waar ons in ’n donker kroeg in die hartjie van Melville, Johannesburg, sit.

"Ek het as ’n Suid-Afrikaanse tiener nie net die musiek gehaat nie, maar ook die politieke klimaat wat geheers het."

"Punk is nie musiek nie. Punk is nie hoe jy aantrek nie, maar hoe jy dink. Ek dink op elke vlak sal ek ’n baba van die '76-revolusie bly."

En soos dit maar altyd die geval is, kom daar met ouderdom wysheid, en daai vurige anti-establishment houding wat hy destyds gehad het, brand steeds.

"Soos mens dinge in jou middel-20’s en nou middel-50’s probeer aanvaar – of gedeeltelik aanvaar – besef jy net weer: I don’t need this shit."

Deon probeer nie om die wêreld te verander nie, maar om ’n verskil in sy onmiddellike omgewing te maak. Sy beste wapen was nog altyd sy opinies, wat hy nou in 34 kritiese opstelle in Melk die heilige koeie opgeneem het.

"My opinies het nog altyd water gedra," sê hy met selfvertroue terwyl The Clash se "Complete Control" oor die luidsprekers blêr.

"Een van die probleme in Suid-Afrika is dat niemand wil luister na wat jy te sê het nie. Ek dink dit is een van die pogings met hierdie boek; om mense ander standpunte te laat insien."

Hy sê die boek is nie geskryf om mense te oortuig dat hy reg is nie.  

“Ek dink nie daar is iets erger as ’n klomp mense wat dieselfde dink nie. Al wat ek probeer doen, is om ’n diskoers te stel waarna mense kan luister.”

En net soos wat daar heilige koeie is wat gemelk moet word, maak Deon ook seker dat hy ’n klomp feite – soos koeie – in gelid marsjeer om sy opinies te staaf.

“Kyk na die feite en lig dit uit. Dit is nie soos godsdiens wat op geloof gebaseer is nie.”

En die Afrikaner is een van die heiliges na wie toe Deon sy mes swaai.

“Een van die goed is dat daar nie iets soos ’n Afrikaner is nie.”

Volgens Deon is die term Afrikaner soveel meer en in sy eerste hoofstuk "Die taal van ’n rewolusie" verduidelik hy dit

“Navorsing wys meer as 50% van mense wat Afrikaans as moedertaal gebruik is nie wit nie.”

Vir hom is die term ’n “mediavirus”.

“Die term Afrikaner, wat die media gebruik, is ’n illusie.

“As jy dieselfde leuen genoeg herhaal, word dit ’n feit.

“Almal gebruik die term. Meeste van my bruin vriende stel nie belang om Afrikaner genoem te word nie.”

Maar al wei Deon nie meer op die alternatiewe grasvlaktes nie, koop hy ook soms in op die hoofstroom.

“Loop na jou voordeur toe, maak die Trellidor oop (natuurlik nadat jy seker gemaak het dat dit veilig is) en skree so hard as wat jy kan: "Ek lees Huisgenoot!" Laat dit weergalm teen die bakstene van die Toskaanse boustyle rondom jou en hoor hoe die eggo terugkom. Dis heel moontlik nie ’n eggo nie, dis die bure wat dit ook skree,” skryf hy in sy hoofstuk oor die tydskrif.

Hy sê ’n tydskrif soos Huisgenoot speel ’n baie belangrike rol in die Afrikaanse kultuur.

“Dit is die enigste maatstaf wat roem in Suid-Afrika meet, en dit is ’n baie belangrike rol wat die tydskrif het.”

Hy sê mense moet van hulle vooropgestelde idees oor hom ontslae raak.

“As hulle dit nie voor die boek doen nie, gaan hulle dit ná die boek doen.”

Net so gaan lesers verbaas wees oor sy opinies oor ateïste en rassiste.

Hy hou natuurlik niks van ateïste nie, hoor jy, want “hulle skep ’n kerk wat anti-Christen is”.

So ook gee hy ’n steek in die rigting van swart rassiste en nie wit rassiste nie as hy in sy hoofstuk hieroor skryf.

Deon probeer nie net oor ernstige sake skryf nie, maar wil ook hê die leser moet met ’n humorsin na van die onderwerpe kyk.

“Ons vat onsself heeltemal te ernstig op. Kyk na kommentare op nuusberigte, ons het heeltemal ons sin vir humor verloor. Ons het nodig om die rem te trap en terug te staan en na die groter prentjie te kyk.”

Hy sê Afrikaners is op hierdie stadium baie kwaad.

“Ons wil alles regverdig, insluitend rassiste se gedrag. Sien die humor raak in die situasie en hou op om slegte gedrag te probeer regverdig. Dit is een van ons grootste sondes op hierdie stadium.”

Deon sê hy glo nou meer in sy opinies as ooit tevore. En as hy nie saamstem oor iets nie, sal hy die heilige koeie melk.

“Ek het probeer verstaan en probeer inkoop op die samelewing, maar dit is nie reg nie, en as mens nie opstaan en sê dit is nie reg nie, dan is ek nie in ’n posisie waar ek met vrede in my hart kan doodgaan nie,” sê hy.

  • Foto van Deon Maas: Imke van Heerden

The post Boekonderhoud: Deon Maas oor Melk die heilige koeie appeared first on LitNet.

Boekonderhoud: Een nag en ’n bietjie deur Hester Kruger

$
0
0

eennag_280Een nag en ’n bietjie
Hester Kruger
Uitgewer: NB-uitgewers
ISBN: 9780798174152

Skrywers oor hul nuwe boeke: Hester Kruger gesels met Naomi Meyer oor Kruger se Een nag en ’n bietjie

Hallo Hester, jou boek Een nag en ’n bietjie het pas verskyn. Is dit ’n ware verhaal?

Dit is ’n ware verhaal in die sin dat dit gebaseer is op die feitelike gegewe van wat met my en my man gebeur het. Maar (soos Antjie Krog en andere by meer as een geleentheid aangedui het), die oomblik wanneer jy dit neerpen, dan word dit fiksie.

Waaroor handel jou storie?

Omdat die storie feitelik gebaseer is op die werklike gebeurtenis, handel dit in die eerste plek oor die rooftog op die plaas. Tog is dit vir my belangrik om nie die gebeurtenis uniek aan die spesifieke omstandighede te koppel nie, maar om dit binne die groter geweldskonteks, wat in die hele land manifesteer, te kontekstualiseer.

Wie se storie is hierdie?

Hierdie storie is my en my man se storie, maar dit is ook die storie van baie ander landsburgers – op plase, in townships, in dorpe en stede.

Waarom het jy dit geskryf, en vir wie?

Die motivering vir die skryf van die storie was meervoudig. Daar dwaal baie vrae en emosies in ’n mens se kop na so ’n gebeurtenis wat vir ordening vra. Deur baie jare was Pirsig se Zen and the art of motorcycle maintenance vir my ’n riglyn waarvolgens ek my gedagtes kon orden: pak al die onderdele uit en rangskik dit weer reg terug. Ek dink dit is wat ek probeer doen het. Die ontmoeting met my kinderbondgenoot onder vreemde omstandighede (waarna teen die einde van die verhaal verwys word) het die deurslag gegee om my hand aan papier te waag.

Jou man en jou kinders. Dis ook hulle verhale, maar hul het dit seker anders ervaar. Wil hulle daaroor praat, en hoe? Hoe ervaar hulle jou storie, jou boek?

Volgens die terugvoer wat ek van ons kinders kry was die lees van die boek weer eens ’n traumatiese ervaring maar terselfdertyd bring dit vir hulle berusting om my verwerking van die gebeure hulle eie te maak. She’s well and on her way, soort van. Dit was goed vir my en my man om objektief deur die gebeure te werk en dit te bepraat tydens die skryf van die boek. Ek dink dit het vir hom ook meer afstand gebring tussen nou en die gebeure van die nag.

Telkens moes jy dit weer beleef: om dit te beleef, daaroor te skryf en nou daaroor te praat. Is dit elke slag traumaties, hoe verander die ervaring vir jou?

Aanvanklik het ek die gebeure byna “meganies” aan naby vriende en familie vertel, maar toe het daar ’n tyd gekom wat dit vir my moeilik geraak het om daaroor te praat. Dit was soos ’n deur wat ek wou toemaak. Dit is dan wanneer jou gedagtes ’n warboel begin raak. Alles gebeur in jou eie kop. Deur die boek uiteindelik in die derde persoon te skryf, was dit nie meer my en my man se storie nie maar Johannes en Margaretha se storie. Hulle storie het nou ’n lewe van sy eie gekry en ek ervaar dit as hulle storie. In daardie sin was die skryf daarvan ’n bevrydende ervaring.

Voor daardie een nag. Wie was jy? Wie is jy nou?

Ek hoop ek is nog dieselfde persoon as voorheen. Miskien kyk ek nou met groter deernis en dankbaarheid na die wêreld en is ek nog meer as voorheen bewus van die wonder van die lewe. Die hele gebeurtenis het my baie oor die voorkoms van fisiese geweld en die motivering daaragter laat dink. Is dit nie dikwels die geval dat ons as samelewing die geweldenaar (in een of meer opsigte) gefaal het nie? Dikwels lê sosio-ekonomiese omstandighede tog aan die grondslag van geweld? Watter rol speel, byvoorbeeld, die “haves” en die “have-nots” in geweldsmisdade soos rooftogte? En daarby het ek tot die besef gekom dat geestelike geweld ’n ewe aftakelende rol in ons samelewing speel en dat ons mekaar daagliks onbewustelik en selfs bewustelik met woorde “vermoor.”

... en ’n bietjie. Waarom? Wat is daardie bietjie?

Die bietjie is die tyd na so ’n traumatiese gebeurtenis. Dit is ’n integrale deel van die fisiese gebeure. In ’n sekere sin is dit amper moeiliker as die werklike gebeure. Dit is ’n baie pynlike proses om deur jou emosies te werk en sin daarvan te probeer maak. Jy herleef die gebeure. Jy is woedend. Jy is hartseer. Dit is ’n doolhof van gedagtes en emosies. Waar dit tydens die rooftog en ontvoering ’n fisiese aksie was, raak dit daarna ’n psigiese aksie.

Jou boek word letterkundig ook goed ontvang. Het jy al vantevore geskryf?

Ek is baie dankbaar oor die ontvangs wat die boek gekry het. Ek het ’n storie gehad om te vertel en dit is wat ek probeer weergee het. Behalwe vir kinderstories vir die destydse SAUK se streekstasies in Afrikatale wat ek in my prille jeug geskryf het, is hierdie my eerste poging.

En nou: hoe gaan mens voort? Gaan mens voort?

Ek gaan die toekoms met groter bewustheid en dankbaarheid in. Ek probeer om die lewe nie eenkantig te benader nie – om na die mens agter sy optrede te kyk. Ek besef ook opnuut die belangrikheid van intermenslike verhoudings en die groot rol wat elkeen van ons het om ’n beter samelewing te skep. Ek wil graag die diversiteit in mense omarm en waardeer. Ek wil graag ’n toekoms help skep waarin daar vir elkeen in hierdie mooi land van ons ’n plekkie in die son sal wees.

The post Boekonderhoud: Een nag en ’n bietjie deur Hester Kruger appeared first on LitNet.

Viewing all 1319 articles
Browse latest View live


<script src="https://jsc.adskeeper.com/r/s/rssing.com.1596347.js" async> </script>